Têkiliyên Îran û Iraqê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Çemê Şetelerebê di navbera Îran û Iraqê de hidûdekê siruştî çêdike. Ji ber vê gelek pirsgirêk ji ber bikaranîna vî çemî di navbera herdu dewletan de derdikeve holê.

 

 

Li sala 1812ê de eşîreke ereb bi navê [[Benî Ka'b]] ji axa Osmaniyan derbas dibe û diçe Xuremşehrê. Her roja ku diçe gelheya ereban li herêmê zêde dibe. Ji ber vê zêdebûnê Osmanî rojhilatê Şetelerebê wek mafê xwe dibîne ku axa Osmaniyan e <ref>J.B. Kelly, Britain and the Persian Gulf 1795-1880, Oxford 1968, r.39</ref>. Bi peymana Erzeromê ya di sala 1847ê de hatîye destnîşankirin rojhilata Şetelerebê bo Îranê ma û Silêmanî jî bo Osmaniyan ma. Lê ev paşî ji aliyê Osmaniyan ve nehate pejirandin.

Piştî salên 1900an Brîtanya û Rusî li [[Rojhilata Navîn]] du aktorên sereke bûn. Bi taybetî jî Brîtanya hem li nav Osmaniyan hem jî li nav Îranê de xwedî giraniyekê bû. Li sala 1908ê li Îranê petrol hate dîtin û ev petrol bi rêya şîrkete Brîtanyayî dihate derxistin û bi rêya Şetelereb dibir Kendava Farsê. Her wisa li sala 1908ê de li dewleta Osmanî jî şoreşa makezagonî çêbû û Partiya Îtîhad û Tereqî bû desthilat. Îtîhad û Tereqî jî di bin bandora îngilîzan de bû. Li sala 1913ê di navbera Îran û Osmaniyan de, protokola Stembolê an jî bi navê din [[Protokola Kifşkirina Hidûdê Osmanî û Îranê]] hate destnîşan kirin. Bi dûçûna vê hevpeymanê çemê Şetelereb di navbera van herdu dugelan de wek hidûd hate pejirandin. Lê paşî [[şerê cîhanî yê yekem]] destpê dike û îngilîz herêma Iraqê ji Osmaniyan paqij dikin. Êdî herêma Şetelereb hemû dikeve bin kontrola îngilîzan.

 

 

Li sala 1954ê bazirganiya petrolê li Îranê berfireh bû û hemî sefîne û gemî bi rêya çemê Şetelereb dihatin petrol dibirin. Bi dûçûna hûrgiliyên hevpeymana sala 1937ê keştiyan bac didan û bi van bacan jî çemê Şetelereb dihate îslahkirin. Lê ji ber nezelaliya xerckirina van dewletan bo paqijkirina çemê Şetelereb pirsgirêk dîsa rûda. Heta ku Iraqê got Xûzistan ya Iraqê ye.