Komara Kurdistanê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

 

Li sala 1941ê de Şahê Îranê [[Riza Şah]] bi derbeyekê ket. Di vî wextî de li her derê Îranê di bin kaosê da ye. Şûna Riza Şah, kurê wî Muhemmed Riza Şah dibe desthilat. Di vî wextî de serokeşîr û serkêşên Kurdan yên li sirgûnê dizivirin welêt û li herêmên xwe û herêmên li eşîrên wan lê dikirin bin destê xwe û berpirsiyar û karmendên Şahê Îranê ji herêmên derdixistin. Heta li wê demê li derdora Urmiyê gelek tesîran van eşîran çêbû ku gelek kar û xebatên nebaş dikirin. Wê demê wekî her derê Îranê li Kurdistanê jî kaoseke mezintir hebû<ref>B.P. Logashev, Turkmeni Irana , Moskva; İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturi ,1976, r248 </ref>. Li Mehabadê ji aliyê hindek rewşenbîrên Kurd ve [[Komeley Jiyanewey Kurdistan]] hate ava kirin. Vê komeleyê nêzîkî 3 sala xebatên xwe nepenî kirin. Her wisa li Mehabadê dagirkirina Sovyetan hebû. Leşkerên Îranê çekênxwe berdan û hemû vegerîn bajarên xwe. Piştî paqijkirina hêzên çekdarî li [[Mukriyan]]ê, wek çekdarî tenê hêzên eşîrî man. Li herêma [[Seqiz]] û [[Bane]] serokeşîrê Begzadeyan Heme Reşîd Xan bû fermanrewayê herêmê. Bajarê Serdeştê ket bin destê kurê Şêx Mehmûd Berzencî, Şêx Letîf. Li Mehabadê jî hemû barê bajar ket ser milê Qazî Mihemed û brayê wî Ebulqasim Sedir Qazî. Qazî Mihemed ji bo ku eşîr Mehabadê dagir nekin, li gel serokeşîrên din hevdîtin pêkanî û biryarên hevpar dan ku zererê nadin hevdu <ref>Jiyan û Têkoşîna Pêşewa Qazî Muhamed-Seîd Hûmayûn,r:40</ref>.

 

Hêzên Rusî bi giştî bi şêwirmendiya [[Partiya Komûnîst ya Azerbaycanê]] Îran dagir kiribûn. Bi alikariya Tirkên Azerbaycana(Ecem) Sovyet, Azerbaycana Îranê jî hate dagir kirin. Gelek axa Azerbaycana Îranê dikeve nava Rojhilata Kurdistanê, ji ber vê sedemê jî Tirkên Azerbaycanê mecbûr man ku ji Kurdan alîkariyê bixwazin. Sekreterê yekem yê Partiya Komûnîst ya Azerbaycanê Mîr Cefer Baxirov di daxuyaniyeke xwe de wiha dibêje: Pirsgirêka Kurd, nuqteya qelstirîn ya Îran û Tirkiyê ye û sîlehê xweşik yê İngilîzan e. Divê ev xal çi wextan ji bîran me neçe. Divê li nav Ecemên başûr û Kurdan de têkiliyên xurt werin ava kirin. Her çi be bila bibe, divê li gel Kurdan zimanekê hevpar were ava kirin. Xebatên me yên di nav Kurdan de; divê Kurd guhê xwe nedin îstîxbaratên derve û divê ji bo ku Kurd ji serxwebûna xwe çek nehilgirin<ref>Soğuk savaşın İlk Çatışması, İran Azerbaycanı, r:55</ref>. Di payîza sala 1941ê de İngilîz dixwazin li serokeşîrên herêma Mukriyan hevdîtinan bikin, ji bo vê hevdîtinê jî kesên navdarên bajarên Seqiz, Mehabad, Bane û Bokanê vedixwînin Bokanê ku hevdîtinan bikin. Lê berî ku İngilîz bên hevdîtinan bikin, Sovyetan bi rêya zanîna îstîxbarî digehin cihê hevdîtinê û berî ingilîzan li gel serokeşîrên Kurd hevdîtinê dikin. Efserên Rûsî Selîm Atakşîuv û hevalê wî Caferov u Kurd bû di vê hevdîtinê de amade bûn. Ji aliyê Kurdan ve jî Ebulqasim Sedir Qazî û serokeşîrên Kurd amade bibûn. Li vê derê efserên Sovyetî, van Kurdan vedixwînin Bakûyê ji bo hevdîtinan li gel Cafer Baxirov <ref>Jiyan û Têkoşîna Pêşewa Qazî Muhamed-Seîd Hûmayûn,r:42</ref>. Jixwe paşî 18ê mijdara 1941ê eşîra Tirk Şahsevenî, 20ê mijdarê rewşenbîrên Tebrîzê û 27ê mijdarê de jî nêzî 30 serokeşîrên Kurd çûn [[Bakû]]yê û li gel Mîr Cefer Baxirov re hevdîtin kirin. Piştî vegera serokeşîrên Kurd, Qazî Mihemed tevî serokeşîrên Mameşan û Mengur ji bo ku çareserkirin û aştîdanan navbera gelên Kurd û Ecem çûn [[Urmiye]]yê. Jixwe vê pêngavê paşî tesîra xwe nîşan da ku ti caran li herêmê di navbera Kurd û Eceman de şer û pêvçûn rûneda <ref>Jiyan û Têkoşîna Pêşewa Qazî Muhamed-Seîd Hûmayûn,r:43</ref>.