Xane: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
B (GR) File renamed: File:Prokaryote cell ku.svg → File:Prokaryote cell-ku.svg Criterion 4 (harmonizing names of file set) · Language suffix standartization. |
BKurteya guhartinê tine |
||
Rêz 1:
[[Wêne:Biological cell.svg|thumb|250px|[[Endamok]]ên xaneya eukaryotî: <br>(1) [[Dendikok]]<br> (2) [[Dendik]]<br> (3) [[Rîbozom]]<br> (4) [[Vezîkul]]<br> (5) [[Retîkûlûma endoplazmî ya girûzî]]<br> (6) [[Heybera Golgî]]<br> (7) [[kakûtê xaneyê]]<br> (8) [[Retîkûlûma endoplazmî ya hilû]]<br> (9) [[Mîtokondrî]]<br> (10) [[Vakuol]]<br> (11) [[Sîtoplazma]]<br> (12) [[Lîzozom]]<br> (13) [[Sentrîol]] ]]
'''Xane''' yekeya bingehîn a [[zîndewer]] e.
Ev pêkhate li [[Bakurê Kurdistanê]] wekî [[şane]] bi nav dibe,lê li Başûr terma şane ji bo koma xane(tavînek,tissue) tê bi kar anîn. Ango şane gelek xaneyan li xwe digre.Ji ber ku bi salan e di dibistanên Başûr de ji boy 'cell' terma xane tê bikar anîn û ji boy tavînek jî terma şane tên bikaranîn ,a baş ewe ku Kurdên Bakur jî terma xaneyê bikar bîne. ▼
[[ Xane]] yekeya bingehîn a zîndewer e. Ango tiştekî [[zîndewer]] be, herî kêm xwediyê xaneyek e. Ji ber ku piraniya xaneyan pir piçûk in, bi çavê tazî nayên dîtin. Ji bo dîtina xaneyan [[mîkroskob]] tên şixulandinê. Jixwe mirovahî jî, piştê çêkirin û xebitandina mîkroskobê ji hebûna xaneyê hayîdar bû. ▼
▲Ev pêkhate li [[Bakurê Kurdistanê]] wekî [[şane]] bi nav dibe, lê li Başûr terma "şane" ji bo koma xane ([[tavînek]], ''tissue'') tê
▲[[
== Dîroka
[[Wêne:Hooke Microscope-03000276-FIG-4.jpg|thumb|150px|Mîkoskoba Robert Hook]]
Zanyarê
[[Antonie van Leeuwenhoek]] (1632–1723) zanyarek Holandî bû. Ê ku
Ji ser xebatên Robert Hook û Antonie Van Leeuwenhoek nêzik ê 200 salan paşê,
== Teoriya
[[wêne:RobertHookeMicrographia1665.jpg|thumb|150px|Zanyarê
# Her zîndewer herî kêm ji xaneyek çi dibe.
# Hemû xaneyên nû, ji [[dabeşbûna xaneyê]]n berê çê dibin.
# Xane yekeya binyatî ye zîndewran e ku tê de hemû karên zindewariye tên bi rê ve birin.
# Çalakbûna zîndewer, girêdayî çalakbûna hemû xaneyên xweser ên di laşê zîndewer de ne.
# Di hundirê xaneyê de ji bo metabolîzmayê enerjî tê guhertin.
# Di nav [[sîtoplazma]]ya xane, an ji di hundirê [[dendik]]ê xaneyê de ADN ([[Asîda deoksirîbonukleî]]) heye.
# Zanyariya rakendî (genetîk) bi riya [[kromozom]]an (ADN û proteîn) derbasî xaneya nû dibe.
# Bi gelemperî, pêkhateya kîmyayî a hemû xaneyan wekhev in
== Taybetmendiyên
Piraniya xaneyan ewqas biçûk in ku bi çavên tazî nayên dîtin. Xaneya herî gir
* Hemû xaneyan bi parzûnek dorpêçkiriye.
Line 31 ⟶ 34:
* Di nav sîtoplazmayê an ji di hundirê dendikê hemû xaneyan de [[Asîdên nukleî]], [[ADN]] (Asîda deoksîrîbonukleî) û ARN (Asîda rîbonukleî) hene
== Cureyên
Li gor hebûn an jî tunebûna dendikê, du birr (cure) xane heye.
# Xaneya prokaryotî(Xaneya navik destpêkî)
# Xaneya eukaryotî(Xaneya navik dirustî)
[[Wêne:Prokaryote cell-ku.svg|thumb|250px|Xaneya Prokaryotî]]
=== Xaneya
Hemû bakterî û arkebakteriyan xwediyê xaneya prokaryotî ne. Di zimanê Greek de wateya pro, pêşî, wateya karyon ji dendik e. Xaneya bê dendik wek prokaryotî tê bi nav kirin. Zîndewerên bi xaneya prokaryotî, yekxaneyî ne. Ango tu zîndewerên [[firexaneyî]], prokaryotî nîn in. Di xaneyên prokaryotî da xeynî [[rîbozom]] tu endamok tune ye. Reaksiyonên biyokîmyayî di nav sîtoplazmayê de çê dibin. Ji ber ku xaneyên prokaryotî bê dendik in, asîdên nukleî, ADN û [[ARN]] li nav sîtoplazmayê de cih digirin. Xaneyên prokaryotî ji ên eukaryotiyan piçûktir in.
[[Wêne:Plant cell structure ku.svg|thumb|300px|Xaneya Eukaryotî]]
=== Xaneya Eukaryotî(Xaneya navik dirustî) ===▼
Zîndeweren ji Cîhana Protîstan, cîhana Fungusan, Cîhana Riwekan û Cîhana Ajalan, hemû eukaryotî ne. Di xaneyên Eukaryotî de dendik heye û endamok bi parzûn dorpêç kirî di nav sîtoplazmayê de cih digrin. Hemû ajal û riwek firexaneyî(multicellular) ne û xaneyên wan xaneyên eukaryotî ne. Hin endamên Cîhana Protîstan yekxaneyî ne. Wek mînak amîp, euglena û paramesyûm. Lê hinek endamên Protîstan firexaneyî ne. Wekî mînak kevzên avê û koloniya volvoxê.▼
Hinek cureyên fungusan yekxaneyî ne, lê piraniya wan firexaneyî ne. Fungusê kufik, fungusê meya, fungusê jengê yekxaneyî ne. Karok(qarçik) ên bi kumik firexaneyî ne. ▼
▲Zîndeweren ji
▲Hinek cureyên fungusan yekxaneyî ne, lê piraniya wan firexaneyî ne. Fungusê [[kufik]], fungusê [[meya]], fungusê
Xaneya eukaryotî ji derve ber bi hundir, ji sê beşan pêk tê
* [[Parzûna xaneyê]]
* [[Sîtoplazma]] û [[endamok]]an
|