Dijepeydaker: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Hemû tiştên ku dibin sedema çalakbûna [[sîstema bergiriyê]], wekî '''dijepeydaker''' bi nav dibin<ref name="OpenStax, Biology"/><ref name="Campbell"/>. Dijepeydaker bi îngilîzî wekî ''antigen'' tê binavkirin. Peyva ''antigen'' ji pêşgira -anti ya ''antibody''([[dijeten]]) û paşgira -gen pêk tê. Paşgira -gen ji boy peydakirin, berhemkirin, çekirin tê bikaranîn. Ango di zimanê îngilîzî de wateya ''antigen'' “tişta ku dijeten (''antibody'') peyda dike” ye <ref>https://www.merriam-webster.com/dictionary/antigen</ref>. Dijepeydaker bi taybetî [[Lîmfexane|lîmfexaneyan]] çalak dike. Lîmfexane jî [[dijeten]] der didin. Bi gelemperî, du beşên serekî yên dijepeydaker ji aliyê lîmfexaneyan ve tê nasîn. Dijepeydakerên bîyanî û dijepeydakerên xwemalî.

Çavkaniya dijepeydakerên biyanî (bi îngilîzî: ''foreign antigens, heteroantigens'') derveyî laş e<ref name="ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA"/>, ji hawirdorê peyda dibin. Wekî mînak pirtikên [[bakterî]] û [[Vîrus (biyolojî)|vîrusan]] an jî bermahiyên bakterî û hokarên nexweşiyê dijepeydakerên biyani ne. Herwiha jehra maran, jehra [[Mêşhingiv|mêşhingivan]], hin cureyên proteînên nav xurekan, an jî [[xwîn]] û plazmaya mirovekî din jî ji boy laşê me dijepeydakerên biyanî ne. Hin cureyên dijepeydaker dibin sedema hestiyariyê(alerjî) wekî mînak tozkulîlk (polen) ên [[Riwek|riwekan]] an jî hin proteînên nav xurekan dijepeydakerên ji hawirdor in<ref name="Campbell">Campbell, Neil A., and Jane B. Reece. Biology. 8th ed., Pearson Education, Inc., 2008. ISBN 978-0-8053-6844-4</ref> . Kutan(vaksîn) ji boy çalakkirina sistema bergiriyê tê bikaranîn, bi [[Kutan|kutanê]] (vakslêdan ) dijepeydakerên lavazkirî tûşî laş dibe, ango kutan jî dijepeydaker e<ref name="OpenStax, Biology"> OpenStax Biology. 2013.[http://cnx.org/content/col11448/latest] </ref>.

Dijepeydakerên xwemalî (bi îngilîzî: ''self-antigens, autoantigens'')<ref name="ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA"/> di laşê mirov de çê dibin. Laşê mirov dijepeydakera xwemalî û ya biyanî ji hev derdixe û li dij dijepeydakera xwemalî sîstema bergiriyê çalak nake.

Ji bo her cureyek dijepeydaker, plazmaxane cureyek dijeten berhem dike û der dide<ref name="Campbell"/>. Dijepeydaker bi gelemperî ji [[Proteîn|proteînan]], peptîdan (zincîra [[Tirşeya amînî|asîden amînî]]) û [[Polîsakkarîd|polîsakkarîdan]](zincîra monosakkarîdan/şekirên basît) çêbûyî ne. Lê hin dijepeydaker ji yekgirtina [[Lîpîd|çewrî]] û polîsakkarîdan çê dibin, ev dijepeydaker wekî dijepeydakerên ji lîpopolîsakkarîd çêbûyî tê binavkirin<bi navkirin<ref name=" Microbiology">OpenStax, Microbiology, openstax, 2016 p774-785 [https://openstax.org/details/books/microbiology] </ref>. Hin caran jî dibe ku dijepeydaker ji [[asidên nukleî]] çêbûyî be.<ref>{{cite web|url=https://courses.lumenlearning.com/boundless-ap/chapter/antigens/|title=Antigens - Boundless Anatomy and Physiology|author=|date=|website=courses.lumenlearning.com}}</ref>Li ser rûyê dijepeydakeran hin beşên taybet hene, van beşan wekî diyarkerên dijepeydakerî (bi îngilîzî: antigenic determinants ) bi nav dibe<ref name="ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA">ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA,Antigen [https://www.britannica.com/science/antigen]</ref> . Li ser rûyê dijepeydaker de ne yek lê zêdetir beşên [[diyarkerên dijapeydakerî]] hene. Navê van beşan wekî epîtop (bi înglîzî: epitope ) jî tên bi navkirin<ref name="Microbiology"/>. Bi kurtasî em dikarin bêjin ku epîtop nexşên taybet ên li ser rûyê dijepeydaker in. Beşa guherbara dijeten a bi epîtopa dijepeydaker ve tê girêdan jî wekî paratop bi nav dibe. Ji boy her epîtopek, ji [[Plazmaxane|plazmaxaneyan]] cureyek paratop tê berhemkirin û derdan. Rûyê epîtop û paratop temamkerên hevdu ne.

Dijeten xwe bi rûyê dijepeydakeran ve girê didin û kom dibin. Çawa kî dema proteînên nav şîrê tov dibin û şîr diquse, koma dijeten û dijepeydaker jî wisa di nav xwînê de an jî di nav şileya navbera [[Şane (biyolojî)|şaneyan]] de diqusin. [[Xaneya hellûşêner|Xaneyên hellûşêner]], bi hesanî ji ev qusînê agahdar dibin û koma dijepeydaker û dijetenan têkdişikestin<ref name="Microbiology"/>.

Di zimanê yewnanî de wateya opsōneîn (opsonin) “ji boy xwarinê amede kirin” e. Dijeten li ser rûyê dijepeydaker de kom dibin, ji bo qûtdana dijepeydaker xaneyên hellûşêner hander dikin. Bi taybetî dijetena IgG xwe li ser epîtopên dijepeydakeran ve girê dide, beşa Fc (bi îngilîzî ''FC=fragment of crystallization'') ya dijeten jî vala dimîne, li ser rûyê xaneyên hellûşêner û [[Kujerexaneya sirûştî|kujerexaneyên sirûştî]] de wergirên FC hene, ev xaneyan bi navbeynkariya van wergiran bi hesanî xwe bi beşa FC ya dijetenê ve girê didin û dijepeydakera bi dijeten ve girêdayî têk dibin<ref name="Microbiology"/>.

Nêtarkirin( bi îngilîzî: ''neutralisation'') ango bêbandorkirin. Dijeten xwe li ser rûyê dijepeydakeran ve girêdidin, nahêlin ku dijepeydaker tûşê [[Xane|xaneyên]] sax bibin. Bi vî awayê êrîşên hokarên nexweşiyê bêbandor dikin<ref name="Microbiology"/>.

Dijeten xwe li ser rûyê dijepeydakeran ve girê didin û proteînên [[Sîstema temamker|sîstema tememker]] hander dikin. Bi handera dijetenan sîstema temamker çalak dibe û [[Parzûna xaneyê|parzûna xaneya]] hokara nexweşiyê(dijepeydaker) kun dike û hokara nexweşiyê dikuje . Bi taybetî, dijetenên ImG û IgM xwe li ser rûyê dijepeydakeran ve girê didin û sîstema temamker a rîya klasikî didin destpêkirin<ref name="Microbiology"/>.