Laş: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Addbot (gotûbêj | beşdarî)
B Bot: 47 girêdanên înterwîkiyê ên ku niha li ser Wikidatayê ne, jê bibe
Kurteya guhartinê tine
Rêz 5:
Zanînên me yên li ser derveder û lebta laşê [[mirov]], hê ji piçûkayî ve, bêhtirên caran nêzîrkî rastiya zanîstî ne. Lê kêm-zêde ew zanîn bi tenê naskirina qaşûl (çerm) û wêne û kêsmê mirov e. Ew wêne bi me xweşik e, yan nexweşik e. Dîtinên û berhemê hunermendên reyalist, yên heyamên berê, bi gelemperî, bûne pîvan û endaza xweşikbûn û nexweşikbûnê.
 
DibinDi binê çerm de hinav û komên [[organ]]ên(endam) pir têkel û aloz veşartî ne. Em dikarin di wan organanendaman de parçeyên hê piçûktir bibînin û di wan de jî hê yên piçûktir hene û em dikarin wilo pêde herin ta, ko em bigehine, yên ko ne bi mikroskopanmikroskoban bin nayên dîtin. Her parçe bi form û avakirina xwe ji yên din cê û başqe ye û karûbarê ko pê dirabe jî nîşaneke sereke û taybetî ye.
 
Avayiya laşê mirov mijara zanistiya, ko jê re dibêjin anatomya ye. Karûbarê, ko laşê mirovî pê dirabe mijara [[fîzyolojya]]yê ye. Guhertinên tenduristî yên laşê mirov mijara lêkolînên [[anatomî|anatomiya]] [[patolojî]] ye. Guhertinên tenduristî yên karûbarên laşê mirovî mijara lêkolînên fîzolojya patalojî ye. Ev nav tev ji zimanê yûnanî hatine girtin, lê gişt di her zimanî de têne bikaranîn, ew navnetewî ne.
Rêz 28:
* Ji aliyê struktûra parçeyên lêş ve.
 
Ji aliyê kîmyayî ve laşê mirov bi piranî ji avê ye. Eger giranbûna mirovekî 70 KG (Kîlo Gram) be, ji wê 45 KG av e, 14 KG protein e, 7 KG çewrî(bez) eye, 0. 5 KG glycid e (bixwêne glîsîd!) û 3.5 KG çend texlîtên xwê ne. Her ko mirov kal dibe av di laşê wî de kêm dibe. Bê av jiyan nabe, lê ticaran ava xurû di lêş de peydenabe. Hin xwêyên, ko nayên pişaftin di biheketiya dinan û hestûyan de ne. Lê li wir jî ne bê guhertin in.
 
Nîşana jînê û karaktera wê ya diyar pevguhertina keresteyî (materyalî) ye, ew jî pevguhastina materyal û [[enerjî|enerjiyê]] (tehnê, taqatê) ye. Hemû bizavên jînê enerjiyê xerc dikin. Laşê mirov enerjiyê (xwarinê) ji derve distêne. Mirov xwarinê dixwe: pêşî bi dinanan hûr dike û piştre di ûr û roviyan de dipişivênediherisîne. ŞanikênXaneyên lêşlaş jî wê dihêrivênin, dişewitênin. Ev şewtandin enerjiyê dide lêşlaş. Bi enerjiyê [[organ]]ên laş avadibin, yên kevin nû dibin, xwîna ko laş winda bike nû dibe. Laş enerjiyê ji xwe re dike ardû, imbar dike, dike bezçewrî. Yek ji giringtirên materyalên, ko laş ji derve distêne oksîcên (oxygenium, O2) e. Oksîcên ji bê bi bêhnkişandinê tê [[kezeba sorpişik]]an. Ne her materyalê, ko laş distêne dibe enerjî û dikeve nav avakirna organên nû yên lêşlaş de. Pareke mezin jê tê avêtinî derveyî lêş, wek: [[xwêdan]], [[destava piçûk]], [[destava mezin]] û bêhnberdana karbonduoksîdêkarbona dîoksîdê (carbondeoxygenium, CO2). Neberdewamkirina pevguhastina materyal û enerjiyê dike mirina laşê mirov.
 
Ji aliyê struktûra parçeyên laşê mirov ve, parçeyê bingehîn [[şanikxane]] (cellula) e. Şanikxane pir piçûk in, ne bi mikroskopê be, nayên dîtin. ŞanikXane ji sê peşên sereke biheketiye: navik, li hawîrdorî navikê laşê jîndar[[sîtoplazma]] û tev di çermêparzûna şanikêxaneyê de ne. Navik û laşê jîndarsîtoplazma bi têkiliyên ve pir aloz in. Guhertina materyal û enerjiyê di laşê jîndarsîtoplazmayê de diqewime, lê kodên jîna mirov di navikê de ne, wek: koda tuxum, zayend (cins) ûhd. Çerm[[parzûna xaneyê]], şanikêxaneyê dighîne dinyaya derve û tê ve ardûxurek (xwarinê) derbasdibe hundurû, da were şewitandin û jibermayî ardûxurek jî tê ve têne avêtin. Şanikxane, zû yan dereng , her yek li gor texlîtê xwe, hinbihin pîr dibin û dimirin. Li şûna wan yên nû çêdibin, lê yên nû jî, hin pîrîtiya gelmper bi wan re heye û ev e sedem û bingiha pîrbûna mirov û dawî jî mirina wî.
 
ŞanikênXaneyên ji yek texlîtî bi hev re kelexşane çêdikin. KêlexênŞaneyên laşê mirov çar in:
 
==Rûkeşe Çermşane ==
[[Çerm]] kelexêbeşek ji şaneya rûkeş( rûkeşeşane)e,ko hawîrdorê laşê mirov û organên hindurû dinixumêne û dipêçe. Ji xeynî pêçana lêş û organan, karê çerm pevguhastina keresteyî (materyalî) ye wek: birina oksîcênê û dana xwehdanê.
 
== HestûBestere şane ==
Beşen bestere şaneyê [[Hestûxwîn]],[[lîpîd|çewrî]], kirkirak û [[hestî]]ye. Hestî kelexê barhêl e, ko karê wî rahiştina laş e. HestûHestî kelexê di skeletê laşê mirov û kakerîkêkirkirakê de ye. KakerîkKirkirak bi dawiya hin hestûyanhestiyan ve, di zengelor û di guh de ye. Hestû ji hemû kelexên din hişktir e. Ko mirov berbi kalbûnê ve diçe hestû pûçdibin û zûtir dişkin.
 
== MaskûlkŞaneya maskûlke ==
[[MaskûlkMaskûlke şane]] kelexê ko xwedî karaktera girtin û berdanê ye, kişandin sistkirinê ye. Sê texlîtxên maskulkan hene, ew jî bi erkên xwe ji hev cêne:
 
=== MaskûlkênMaskûlkeya şahîklûs(hilû) ===
[[MaskulkênLûse şahîkmaskûlke]] hêdî hêdî dilivin û karê wan derî vîna mirov e. Ew di roviyên zirav û stûr de ne, di ûr û di çerm de ne.
 
=== MaskûlkênMasûlkeya kinikpeyker ===
[[MaskulkênPeykere kinikmasûlke]] xurt dilebitin û li gor vîna mirov kardikin, tevlî ko em carna jî bîra vê yekê nabin. Ev maskulkmaskulkeyan hestuyanhestiyan di lebitînin û hin organanendamên wek: çav, ziman ûhd.
=== MaskûlkaMaskûlkeya dil ===
[[MaskûlkaDile dilmasûlke]] bi serê xwe ye. Karaktera wê dilkutka peryodî ye. Ne li gor vîna mirov dijene û kardike.
 
== NervŞaneya demar ==
([[Ra]]Demare û [[mêjî]]). [[Nervşane]] kelexê ko bi pevguhastina infermasyonê (agadariyê) dirabe. Du texlîtên şanikênxaneyên nervîdemar (demarexane) hene. NervêDemarexaneyên navendî yê laşê gewr, ko ew jî mêjî ye. Şanikênxaneyên nervîdemare yên din laşê sipî, ko ew jî ra ne.
 
Hemû endam(organan) û tevayiya laşê mirovî aloz ji her çar texlîtên kelexanşaneyan bi hev re çêdibe. Karûbarê organanendaman jî pir aloz e. Pir organendam bi hev re kardikinkar dikin û sîstêmekekoendam(koma organîendeman) çêdikin. Koma hemû [[sîstemên organî]] bi hev re [[organizm]]ê mirov, yan jî laşê mirovî çêdikin, yê ko tevlî aloziya xweyî herî mezin, dîse yekîtiyeke necêkirî bi dinya dora xwe re çêdike. Koma hemû parçeyên laşê mirov û bertekiya (reaksyon) wan, ya zû bi guhertina dinya hawîrdorî xwe ve, bi du sîstêman tê ajotonajotin. Sîstêma pêşî kevnare ye û ew hêdî hêdî kardike. Ew jî bi taybetî bi afirandina hin [[hormon]]an pêktê. Sîstêma din nûtir e û zû kardike. Ew jî bi mêjîmejî, ra û hesteyan (hesteyê dîtinê, bihîstinê, hingavtinê, behnkirinê û çeştinê) pêktê.
 
== Binêre ==