Guhartoya 17:45, 27 çiriya pêşîn 2018 biguhêre Biyolojiyabikurdi (gotûbêj \| beşdarî) 2940 guhartin B →‎Taybetmendiyên Hevbeş yên Xaneyan ← Cudahiya kevntir		Guhartoya 18:30, 27 çiriya pêşîn 2018 biguhêre betal bike Biyolojiyabikurdi (gotûbêj \| beşdarî) 2940 guhartin Kurteya guhartinê tine Cudahiya nûtir →
Rêz 1: [[Wêne:Biological cell.svg\|thumb\|250px\|[[~~Lebatok~~Endamok]]ên xaneya eukaryotî: <br>(1) [[Dendikok]]<br> (2) [[Dendik]]<br> (3) [[Rîbozom]]<br> (4) [[Vezîkul]]<br> (5) [[Retîkûlûma endoplazmî ya girûzî]]<br> (6) [[Heybera Golgî]]<br> (7) [[kakûtê xaneyê]]<br> (8) [[Retîkûlûma endoplazmî ya hilû]]<br> (9) [[Mîtokondrî]]<br> (10) [[Vakuol]]<br> (11) [[Sîtoplazma]]<br> (12) [[Lîzozom]]<br> (13) [[Sentrîol]] ]] Ev pêkhate li [[Bakurê Kurdistanê]] wekî [[şane]] bi nav dibe,lê li Başûr terma şane ji bo koma xane(tavînek,tissue) tê bi kar anîn. Ango şane gelek xaneyan li xwe digre.Ji ber ku bi salan e di dibistanên Başûr de ji boy 'cell' terma xane tê bikar anîn û ji boy tavînek jî terma şane tên bikaranîn ,a baş ewe ku Kurdên Bakur jî terma xaneyê bikar bîne. [[ Xane]] yekeya bingehîn a zîndewer e. Ango tiştekî [[zîndewer]] be, herî kêm xwediyê xaneyek e. Ji ber ku piraniya xaneyan pir piçûk in, bi çavê tazî nayên dîtin. Ji bo dîtina xaneyan [[mîkroskob]] tên şixulandinê. Jixwe mirovahî jî, piştê çêkirin û xebitandina mîkroskobê ji hebûna xaneyê hayîdar bû. Rêz 7: [[Wêne:Hooke Microscope-03000276-FIG-4.jpg\|thumb\|150px\|Mîkoskoba Robert Hook]] Zanyarê Birîtanî [[Robert Hook]] di sala 1665an, cara ewilî ji bo xane terma cell bi kar anî. Cell bi Îngîlîzî tê wateya malik an ji odeya biçûk. Her çiqas Robert Hook tiştên di bin mîkroskobê dîtibû wekî xane(cell) bi nav kiribû jî, a rast ew ne xane bûn,lê çavikên vala bûn. Ji ber ku xaneyên Hook ne zindî bûn, Hook tenê dîwarên xaneyan ku ji [[seluloz]]ê çê bûyî dîtibû. [[Antonie van Leeuwenhoek]] (1632–1723) zanyarek Holandî bû. Ê ku car a yekemîn hebûna [[bakterî]] û zîndewerên hûrik û [[yekxane]]yî bi mîkroskobê dîtiye Leeuwenhoek e. Ev zanyar bi qasî 500 heb mîkroskob çê kir. Mîkroskobên wî, tiştan bi qandî 250 caran mezintir dikir. Di dîroka ~~Zîndewerzanî~~ Zîndezanî(Biyolojî) de mîkrobiyologê pêşîn Leeuwenhoek e. Xebatên wî di pirtûka bi navê ajalokan (animalcules) hatibû weşandin. Ji ser xebatên Robert Hook û Antonie ~~van~~Van Leeuwenhoek nêzik ê 200 salan paşê, Riweknas (Zanyarê Botanîk)ê Alman, Mathias Jakob Schleiden(1804-1881) di sala 1838e de daxuyand ku hemû [[riwek]] ji xaneyan pêk tê. Salek bi şûn de,sala 1839an de Zanyarê Alman,Theodor Schwann (1810-1882) ragihand ku hemû ajal ji xaneyan çê bû ne. Her ku zanînên der barê xaneyê zêde bûn zanyaran Teoriya Xaneyê derpêş kirin. Di serî de ev teorî ji 4 bendan pêk dihat. Lê gava ku derheqê xaneyê de sal bi sal zanînên nû kombûn,'''Teoriya Xaneyê''' jî guherî û hîn bendên nû lê hatin zêdekirin. == Teoriya Xaneyê == Rêz 34: Li gor hebûn an jî tunebûna dendikê, du birr(cure) xane heye. # Xaneya prokaryotî(Xaneya navik destpêkî) # Xaneya eukaryotî(Xaneya navik dirustî) [[Wêne:Prokaryote_cell_ku.svg\|thumb\|250px\|Xaneya Prokaryotî]] === Xaneya Prokaryotî(Xaneya navik destpêkî)=== Hemû bakterî û arkebakteriyan xwediyê xaneya prokaryotî ne. Di zimanê Greek de wateya pro, pêşî, wateya karyon ji dendik e. Xaneya bê dendik wek prokaryotî tê bi nav kirin. Zîndewerên bi xaneya prokaryotî, yekxaneyî ne. Ango tu zîndewerên [[~~pirxaneyî~~firexaneyî]], prokaryotî nîn in. Di xaneyên prokaryotî da xeynî [[rîbozom]] tu ~~lebatok~~endamok tune ye. Reaksiyonên biyokîmyayî di nav sîtoplazmayê de çê dibin. Ji ber ku xaneyên prokaryotî bê dendik in, asîdên nukleî, ADN û [[ARN]] li nav sîtoplazmayê de cih digirin. Xaneyên prokaryotî ji ên eukaryotiyan piçûktir in. [[Wêne:Plant cell structure ku.svg\|thumb\|300px\|Xaneya Eukaryotî]] === Xaneya Eukaryotî(Xaneya navik dirustî) === Zîndeweren ji Cîhana Protîstan, cîhana Fungusan, Cîhana Riwekan û Cîhana Ajalan, hemû eukaryotî ne. Di xaneyên Eukaryotî de dendik heye û ~~lebatok~~endamok bi parzûn dorpêç kirî di nav sîtoplazmayê de cih digrin. Hemû ajal û riwek ~~pirxaneyî~~firexaneyî(multicellular) ne û xaneyên wan xaneyên eukaryotî ne. Hin endamên Cîhana Protîstan yekxaneyî ne. Wek mînak amîp, euglena û paramesyûm. Lê hinek endamên Protîstan ~~pirxaneyî~~firexaneyî ne. ~~Wek~~Wekî mînak kevzên avê û koloniya volvoxê. Hinek cureyên fungusan yekxaneyî ne, lê piraniya wan ~~pirxaneyî~~firexaneyî ne. Fungusê kufik, fungusê meya, fungusê jengê yekxaneyî ne. Karok(qarçik) ên bi kumik ~~pirxaneyî~~firexaneyî ne. Xaneya eukaryotî ji derve ber bi hundir,ji sê beşan pêk tê * [[Parzûna xaneyê]] * [[Sîtoplazma]] û ~~lebatokan~~[[endamok]]an * [[Dendik]]êa xaneyê == Çavkanî ==

Xane: Cudahiya di navbera guhartoyan de