Sipil: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
BKurteya guhartinê tine
Hê pirtir wêne yên kurdikirî, zanyarî û çavkanî lê zêde kir.
Rêz 1:
[[Wêne:Illu_spleen_ku.jpg|thumb|250px|Sipila ji kiroka sor û kiroka spî pêk tê]]
{{Infobox Anatomî
[[Wêne:Diagram_showing_the_position_of_the_spleen_CRUK_417_ku.svg|thumb|250px|Cihê spilê nezikê gedê(made) ye]]
| Nav = Sipil
[[Wêne:1905_Erythrocyte_Life_Cycle_ku.jpg|thumb|300px|Xirokên sor di sipilê de tên hilweşandin]]
| Latînî =
'''SpilSipil''', bi înglîzî navê sipilê “spleen”e<ref>Hüseyin"Spleen." BektaşMerriam-Webster.com. Merriam-Webster, Anatomiyan.d. bedenaWeb. mirovan23 Oct. 2018.[https://www.merriam-webster.com/dictionary/spleen]</ref>, bi erebî jî “thal” e(طحال). Li nav gel de ev lebat(organ) wekî '''sipilspil'''<ref>Kovara Kurmancî 7, Înstîtuta Kurdî ya Parîsê</ref><ref name="r1">Ezîz Reşîd Akreyî (1978). Giyanê mirovî. Kora Zanyarî ya Kurdî</ref>, '''didanxoşk'''<ref name="r1"/>, '''patereşk''', '''fatereşk''' <ref>[[Anatomiya Bedena Mirovan]], ([[Hüseyin Bektaş]]) û [[Gîyanê mirovî]], ([[Ezîz Reşîd Akreyî]]).</ref>, '''xalxalk'''<ref name="r1"/> an jî '''dêdik'''<ref name="r1"/>, organê di pişnasîn. zikêSipil biçûkbi li[[sîstema pêşiyagera gurçika çepêxwînê]] û bi [[sîstema bergiriyê]] ve tekîldar e. Sipil xirokên sor enbar dike<ref name="Anatomy and physiology"/>, xaneyên xwînê yên di binkotayiya navpençikêjiyana xwe de yene, li sipil tên hilweşandin. MezinbûnaHerwiha sipil lidijaten gorîberhem temendike diguhereû bergiriya laş dirûst dike.
| MijaraGray =
| RûpelaGray =
| Wêne = Illu spleen.jpg
| Girtin = Sipil an fatereşkê mirov
| Pehnî =
| Wêne2 =
| Girtin2 =
| Nexş =
| ŞûnaNexş =
| GirtinaNexş =
| Prîkursor =
| Sîstem = [[Sîstema lîmfê]]
| Demara xwînber =
| Xwînhêner =
| Rehik =
| Xwîna spî =
| NavSnMB =
| JimarSnMB =
| Kod =
| Dorlands =
| DorlandsID =
}}
'''Spil'''<ref>Hüseyin Bektaş, Anatomiya bedena mirovan</ref>, '''sipil'''<ref>Kovara Kurmancî 7, Înstîtuta Kurdî ya Parîsê</ref><ref name="r1">Ezîz Reşîd Akreyî (1978). Giyanê mirovî. Kora Zanyarî ya Kurdî</ref>, '''didanxoşk'''<ref name="r1"/>, '''patereşk''', '''fatereşk''' <ref>[[Anatomiya Bedena Mirovan]], ([[Hüseyin Bektaş]]) û [[Gîyanê mirovî]], ([[Ezîz Reşîd Akreyî]]).</ref>, '''xalxalk'''<ref name="r1"/> an jî '''dêdik'''<ref name="r1"/>, organê di piş zikê biçûk li pêşiya gurçika çepê û di bin navpençikê de ye. Mezinbûna wê li gorî temen diguhere.
 
Sipil endama herî gewrê ya [[sîstema lîmfê]] ye. Li jorê valahiya zik de li aliyê çepê, li binê [[nawpençik]]ê de cih digire. Li nêzê sipilê, [[gede]], [[pankreas]] û [[gûrçik]]a çepê heye. Qebareya sipil bi qasê kulma(mist) mirov e<ref name="ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA"> ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA, [https://www.britannica.com/science/spleen-anatomy]Spleen</ref> . Giraniya sipil a asayî 200 gram e. Dirêjiya sipilê 12 cm, firehiya wî 7 cm , stûriya (qalinî) sipilê 2,5 cm ê<ref name=" Anatomy and physiology">Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J. S., & Wilson, K. J. (2014). Ross and Wilson anatomy & physiology in health and illness 12th ed.</ref>.
Karê sipil pirranî bi xaneyên xwînê re ye.
Korpele(dergûşa hîn di zikê dayika xwe de) hetanê pênc mehî li sipil xirokên sor û xirokên spî berhem dike<ref>Medical News Today[https://www.medicalnewstoday.com/articles/320698.php],All about the spleen</ref>, sipila korpele, piştî pênc mehî karê berhemanîna xaneyên xwînê radiwestîne, edî mejiyê(mox) hestî dest bi çêkirina xaneyên xwînê dike.
Spil bi xaşeya ji bestereşane hatiyê pêçandin<ref name="ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA"/>. Di hundirê xaşeyê de du cureyên şaneya sipilî heye, '''kiroka sor''' û '''kiroka spî'''.
 
== XirokênKiroka sor (erîtrosît) ==
{{Gotara bingehîn|xiroka sor}}
Kiroka sor a sipilê li gel xaneyên makrofajê, xaneyên monosît ên xiroka spî jî lixwe digire. Bi taybetî, dema birîndarbûyînê de sipil gelek ji xaneyên monosîtê der dide. Xaneyên monosîtê bi navbeynkariya gera xwînê, xwe digihînin cihê birîndarbûyî, li vir ji boy rêkxistina bergiriya laş û pakkirina birînê kar dikin.
Sipil [[xane]]yên xwînê yên temenê xwe tije kirine û anatomiya wê xera bûne perçe dike û [[hemoglobîn]]a wê jê azad dike ku di cîhekî din ya bedena mirovî te bê kar anîn. Ne tenê erîtrosîtên tementijekirî tenê lê erîtrosîtên anatomiya wan ji ber nexweşiyekê xerabene jî parçe dike.
Li gel parzûnkirina xwînê, kiroka sor a sipilê karê hilweşandina xirokên sor jî pêk tîne.
Temenê xirokên sor bi qasî 120 roj e. Xirokên sor ên têkçûyî (temenê xwe temam kirî) an jî yên xirabûyî, di nav sipil de tên hilweşandin û dûrxistin<ref name="Anatomy and physiology"/>. Ji hilweşandina [[hemoglobîn]]a xirokên sor, bîlîrubîn û hesin peyda dibe. Ev herdu madeyan ji [[kezeb]]ê re tên şandin. Hesin ji boy berhemkirina hemoglobîna nû, dubare tê bikaranîn.
 
== XirokênKiroka spî (lêkosît) û lîmfosît ==
{{Gotara bingehîn|xiroka spî}}
Kiroka spî ya sipilê pêkhateyên lîmfê yên wekî xaneyên plazmayê, lîmfosît, girêkên lîmfê lixwe digirê. Herwiha kiroka spî lîmfosîtan jî çê dike. Xaneyên makrofaj jî di sipil de li hember bakterî û dijapeydakeran(antîjen) parastina laş pêk tînîn, bakterî û hokarên nexweşiyê yên nav xwînê parzûn dikin. Herwiha ji boy dirûstkirina dijaten, sîstema bergiriyê hişyar dikin. Xaneyên makrofaj ên sipilê, hem li kiroka sor hem jî li kiroka spî de kar dikin.
Sipil cihêkî lokosît û lenfosît lê tê depokirin e. Li vir ji bo dema nexweşiyê zû li xwînê zêde bibin debo dibin.
 
== Alîkariya wê ya nexweşiyan ==
Sipil bi anatomiya xwe ve dikare hin cureyên bakterî û mîkroban bikuje. Veya jî bi saya ecikandinê tîne cih.
Line 56 ⟶ 37:
{{Anatomiya lawiran}}
{{Sîstemên organan}}
{{Sîstema lîmfîlîmfê}}
{{Kurt}}
 
[[Kategorî:FatereşkBiyolojî]]
[[Kategorî:Zik]]
[[Kategorî:Toşpî]]
[[Kategorî:Sîstema lîmfê]]