Wêjeya kurdî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Jiju (gotûbêj | beşdarî)
→‎Wêjeya hewramî: Paqişkirina detayên ne pêwist ji vê beşê.
Jiju (gotûbêj | beşdarî)
Rêz 57:
==== Dengbêjî ====
{{gotara bingehîn|Dengbêjî}}
[[Dengbêjî|Dengbêj]] (bi zazakî ''lawikvajîye~dengbêjîye''), gundiyekî hosta ye ku xwediyê dengekî pir xweş e û carinan hostayê lêdana amûrekê ye. Dengbêjên kurdan, li ser hemû bûyerên takekesî, civakî û siyasî kilam û destan afirandine. Ji ber vê yekê, dengbêj arşîva devkî ya kurdan in. Bi alîkariya kilaman haya kurdên ji herêmên cihê, ji hev çêbûye. Ji vî aliyî ve kilama kurdî, peywira medyayê jî bi cih aniye. Di rewşeke weha de bi giştî folklora kurdî û çanda devkî, bi taybetî jî muzîka kurdî, di sazkirina nasnameya çanda kurdî de xwediyê roleke sereke ye. Destpêka vê hunerê gelekî kevin e<ref name=":1" />. Çanda dengbêjiyê; ji bo dîrokê, wêjeyê, erdnîgariyê, civaknasiyê, kevneşopiyê, derûnnasiyê û mûzîkê xîmeke pirqewi ye. Bi saya dengbêjan, çanda kurdan gihiştiye hetenê nifşên îro<ref name=":2" />. Yekemîn dengbêj Evdalê Zeynikê ye. Evdalê Zeynikê, hunermendê bi nav û deng ê wêjeya devkî yê Kurdkurd û Kurdistanê û dengbêjê dîwana Surmelî Mehmet Paşa bû<ref name=":2" />. Kilamên li ser [[Filîtê Quto]]<ref>[[Salihê Kevirbirî]], ''Filîtê Quto'', [[Nefel (malper)|Weş. Nefel]], 2002.</ref>, [[Lawikê Metînî]], [[Memê Alan]], [[Evdalê Zeynikê]], [[Derwêşê Evdî]], Bavê Feqrîyo, Bavê Bexçet, Xalê Cemîl, [[Geliyê Zîlan]], Şerê Ûriz, Xezalê, Têlî nav kurdan gelek bi nav û deng in.
 
== Wêjeya kurdî a nivîskî ==
Rêz 73:
 
==== Kilamên yarsanî ====
[[Yarsan]] piranî zaravayê hewramî (hewramî<ref>'''Mînak'''. ''Dr. Golmorad Moradî: "Ez kurdêko yarsan a, ma goranî qisey kenîme."'', ''Dr. Golmorad Moradî: Ganî Ma Yewbînî Nas Bikerîme'' (kurdibas), [[Basnews|basnews.com]] (29/09/2017).http://www.basnews.com/index.php/kr/news/kurdistan/381861 </ref>), farisî<ref name=":4" /> û [[lurî]]<ref name=":3">Maruf Xeznedar (Wer. Zîya Avci -Elîşêr), ''Dîroka Edebiyata Kurd''î. http://krd.riataza.com/2017/05/11/prof-maruf-xeznedar-diroka-edebiyata-kurdi/</ref> bi kar tînin û xwedî edebiyateke dînî ne. Bingeha vê edebiyatê ji gotinên pîroz ên Xwedê, ferîşte û pîran pêk tê û ev gotin wekuwekî kelam têne binavkirin. Kelamên yarsanan, bi awayekî melodîk hatine gotin û car caran kelam bi tenbûrê re jî hatine gotin.<ref name=":4">Sevda Orak Reşitoglu, ''DI EDEBIYATA YARSANAN DE KELAMÊN JINAN: MÎNAKA REMZBARÊ'', The Journal of Mesopotamian Studies, Vol. 2/2 Summer 2017. http://jms.artuklu.edu.tr/download/article-file/343399</ref>. ŞiiraHelbesta dînê Yarsanê wekî hemî edebîyatên dînî di nav zeman de dirust bûye û piştre hatine berhev kirinberhevkirin, gelek car xwedîyê van şiiranhelbestan nayên nasîn. ''[[Serencam|Kitêba Serencamê]]'' yek ji kitêbên giring ên dînê Yarsanê ye<ref>Gelawêj Ewrîn/Hîwa Muradî, ''Oleke Mezopotamyayî YARSANÎ.'' http://www.yeniozgurpolitika.org/index.php?rupel=nuce&id=32267</ref>, [[Vladîmîr Mînorskî|Minorsky]] di sala 1902an de destnivîsa rast yaa vê kitêbê peyda kiriye, ev destnivîs di sala 1259k/1843an de hatîye nivîsandin. Ev kitêb ji dîroka dînê Yarsanê pêk hatîye<ref name=":3" />. Li gor kevneşopa yarsanan, kelamên pîroz bi Behlûl (ss. 8emîn) dest pê kiriye, bi Baba Serheng (ss. IXemîn?), Şah Xoşîn (ss. XIemîn?) û Baba Nawis (ss. XIemîn?) dewam kiriye û di serdema Sultan Sehak de bi emrê Sultan ev kelam ji aliyê Pîr Mûsî ve hatine tomarkirin<ref>Vali, S. (2011). ''Les Yârsâns, Aspects Mythologiques- Aspects Doctrinaux'', Editions universitaires européens, Saarbrücken.</ref>. Pîr Mûsî, wekuwekî katibê Sultan tê nasîn û kelamên wê serdemê û serdemên berê xwe, hemû ji aliyê wî ve hatine qeydkirin ango tomarkirin. Li gorî Mohammad Mokri<ref>Mokri, M. (1977). ''La Grande Assemblée Des Fidèles de Vérité au tribunal sur le Mont Zagros en Iran (Dawra-y Dîwâna Gawra), Livre Sacré et Inédit en Gourani Ancien, Texte Critique, Traduction, Introduction et Commentaires acec des Notes Linguistiques et Glossaire'', ''Etudes d'Hérésiologie Islamique et de Thèmes Mythico-Religieux Iraniens'', Librairie Klincksieck, Paris.</ref>, sedema qeydnekirina van kelaman ew e ku pîroziya xwe wenda nekin<ref name=":4" />.
 
==== Beşa klasîk ====