Albert Einstein: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Kurteya guhartinê tine
BKurteya guhartinê tine
Rêz 33:
Einstein piştre serî li dibistana[[Polîteknîk]] a li [[Zurih]]ê dide. Bi tevî ku di [[fizîk]] û [[matematîk]]ê de xwedî serkeftineke serdest be jî, ji ber ku [[bawername]]ya wî ya têr a [[Dibistana Amadehiyê]] tune ye, nekare [[azmûn]]a destpêkê derbas bike û serlêdana wî nayê pejirandin. Ji bo qezenckirina azmûnê, ji bo wergirtina hîndekariyê diçe cîmnazyûma li [[Aarau]]yê. Li wê derê gelekî bextiyar dibe. Ew êdî evîndarê [[Swîsre]]yê ye; piştre xwe dike [[hemwelatî|hemwelatiya]] Swîsreyê û di dûmahîka jiyana xwe de careke din qet ji wê derê venaqete. Paşê, dema ku dikeve dibistana Polîteknîkê, profesorên matematîkê [[H. Minkowski]] û [[A. Huntwitz]] dibin. Her du jî zanyarên pola yekemîn in. Lê belê ne Einstein zêde tiştek ji wan werdigire û ne jî ew li Einsteinî hay dibin.
 
Dema ku dibe destûrdar ango mezûn dibe, ji bo ku debara xwe bike pêdiviya wî bi karekî çê dibeçêdibe û wî zorî û zehmetî dikişîne ku karekî peyda bike. Di destpêkê de weke mamosteyê yêdek kar dike û dersên taybet ên [[fîzîk]]ê dide. Di 1902’an de, li Daîreya Patentê ya li [[Kanton]]a [[Bern]]ê karekî dilnizm dibîne. Di wan deman de mehra xwe bi [[Mileva Mariç]] re dibirre. Ji malbata Einstein du zarok çêdibin. Piştre yek ji van zarokan, di paşerojê de, di Zanîngeha Kalîforniya a li [[Berkley]]ê de, dibe profesorekî pir bi bandor yê muhendisiyê.
Karê li ofîsa Patentê gelekî li gorî Einstein bû. Dema ku li ofîsa xwe îcadên dihatin şandin lêkolîn dikir, di nav karê xwe de bêyî zêde xûya bike, ji xwe re wext peyda dikir. Wê demê, dest bi nivîsandina gotarên fîzîkê kir. Nivîsên xwe ji [[Annalen der Physik]] a di rêveberiya [[Wilhelm Wien|W. Wien]] ku bi cismên reş namdar bû re, dişand. Di 1901an lêkolînek, di 1902’an de du, û di 1903`an de û 1904`an de lêkolînek pêşkêş kir. Hemû jî di warên dînamîkzanî û dînamîka germ de, lêkolînên kûr bûn.
 
Weke rewşa [[Max Planck|Planck]] a salên berê, heman mijar berê ji aliyê [[Gibbs]] ve dihate nîrxandinnirxandin, lê belê Einstein vê yekê dizanîdizanibû. Di sala 1905an de dehaya Einstein bi awayekî bêhempa çirisîçirûsî, di [[adar]], [[gulan]] û [[hezîran]]ê de 3 xebatên xwe weşand ku evana bi tena serê xwe dikarîbûdikaribû bike keseke bê mirinnemir. Xebata yekemîn ”Pêkhatina roniyê û derbarê gîhandina wê de xala awireke zimanê xweser” ku ev xebat kifşa pakêtokên roniyê û weke pêkanîneke mezin daxûyandina bandora ronayî-elektrîkê di hundirand. Ya duyemîn jî Li ser tevgera pirtikên şileyên meyîbûyî ku ji aliyê teoriya kînetîk a roniyê ve tê diyarkirin ku ev yek teoriya libatê ya [[Browncil]] di hundiranddihewand û careke din hebûna rastîn a atoman nîşan dadida û sabîtiya [[Boltzman]] bi rêyek din tespît dikir. Ya sêyemîn jî `Li ser elektromagnetîka cîsmên dilebitinbitevger` bû. Ev xebat jî teoriya îzafiyeta taybet dihewand. Ji vê derê jî îzafet ango pêwendiya E=mc<sup>2</sup> hat kifşkirindîtin ku bû sedem ku herkes Einstein nas bike.
 
Tevî ku piraniya cîhana fîzîkê bi guman Einstein pêşwazî dikir jî, encamên ku Einstein bi dest xistin ku qet nedihat hêvîkirin, di demeke kin de hate piştrastkirin. Einstein di 1913'an de li [[Berlîn]]ê dest bi xebatê kir. [[Teoriya gumlatkêşiyê]] ji qonaxa ku [[Newton]] beriya du sedsalî hiştibû rahiştê û di 1916`an de weke [[Teoriya Îzafiyeta Giştî]] danî holê. Encamên weke xwarbûna zeman-mekanê ku Îzafiyeta Giştî datanî holê, bi ceribandinên ku hatin kirin, çend sal şûn de hate piştrastkirin. Piştre bi dîtina teorî, bi dîtina Firehbûna Gerdûna re ahengî çêkir.