Asîda rîbonukleyî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Kurteya guhartinê tine
Kurteya guhartinê tine
Rêz 1:
[[Wêne:Asîdên_nukleî.png|right|350px|thumb|RNA]]
'''Asîda rîbonukleî''' an jî bi kurtî '''RNA''' (ji zimanê îngilîzî '' '''R'''ibo'''N'''ucleic '''A'''cid''), Bi zimanê Kurdî <big>ADN</big> ango Asîda rîbonukleî,Ev molekul Ji du asîdên nukleî, a yek ADN ye, a din jî Asîda rîbonukleî(ARN) ye. ARN jî wek mîna ADNyê molekulek polînukleotîd e. ADN ji zincîrek nukleotîdan pêk tê.Nukleotîd bi bendê fosfodîester bi hev girêdayî ne. Nukleotîdên ARNyê jî wek ên ADN ji sê molekulan pêk tê. Komeleya Fosfatî,Şekirê pênckarbonî û baza nîtrojenî. Navê şekirê ARNê rîboz e. Çar nukleotîdên ARNyê; Urasil, Adenîn, Guanîn û Sîtozîn in. Di nav xaneyên zîndeweran da gelek cureyên ARN heye. Lê bi taybetî 4 cureyên ARN navdar e,
 
<big>ARN ya peyamber (ARNm):</big> Ji ADNyê zanyariyên genetîk radigîhîne ribozoman.
 
<big>ARN ya hilgir (ARNt):</big> Ji sîtoplazmayê asîdên amînê (aa) hildigire û dibirine rîbozoman.
 
<big>ARN ya rîbozomî (ARNr):</big> Ev ARN û proteîna rîbozomî bi hevre rîbozoman pêk tîne.
 
'''Asîda rîbonukleî''' an jî bi kurtî '''RNA''' (ji zimanê îngilîzî '' '''R'''ibo'''N'''ucleic '''A'''cid''), Bi zimanê Kurdî <big>ADN</big> ango Asîda rîbonukleî,Ev molekul Ji du asîdên nukleî, a yek ADN ye, a din jî Asîda rîbonukleî(ARN) ye. ARN jî wek mîna ADNyê molekulek polînukleotîd e. ADN ji zincîrek nukleotîdan pêk tê.Nukleotîd bi bendê fosfodîester bi hev girêdayî ne. Nukleotîdên ARNyê jî wek ên ADN ji sê molekulan pêk tê. Komeleya Fosfatî,Şekirê pênckarbonî û baza nîtrojenî. Navê şekirê ARNê rîboz e. Çar nukleotîdên ARNyê; Urasil, Adenîn, Guanîn û Sîtozîn in. Di nav xaneyên zîndeweran da gelek cureyên ARN heye. Lê bi taybetî 4 cureyên ARN navdar e,
<big>ARN ya peyamber (ARNm):</big> Ji ADNyê zanyariyên genetîk radigîhîne ribozoman.
<big>ARN ya hilgir (ARNt):</big> Ji sîtoplazmayê asîdên amînê (aa) hildigire û dibirine rîbozoman.
<big>ARN ya rîbozomî (ARNr):</big> Ev ARN û proteîna rîbozomî bi hevre rîbozoman pêk tîne.
ARN ya piçûk a dendikî(ARNsn): Tenê di nav dendikê xaneyên eukaryotî de heye. ARN ya piçûk a dendikî û hîn proteînên dendikê tevlê karê çêbûna ARN ya peyamberê dibin. Hemû cureyên ARN, ji ADNyê çê dibin. Her çar cureyên ARN jî di karê çêkirina proteînan da cih digirin. Zanyariyên genetîkî wekî zincîra nukleotîdan li ser ADNyê rêz dibin.
<big><big>
=== Asîda ribonukleî ya peyamber (Asîda rîbonukleî ya mesajvan-ARNm) ===
[[File:ARNm.png|thumb|Proteîn bi navbeynkariya ARNm, li ser rîbozoman tê çêkirin.ARNm ji ji aliyê ADN yê çê dibe.]]
</big></big>
Her sêmendê nukleotîdên li ser ADNyê, wekî KOD tê bi navkirin. KOD ji boy asîda amînê şîfre dide ARN ya peyamber. Li ser ARN ya peyamber sêmendê nukleotîdan wekî KODON tê bi navkirin. Her KODON ji boy asîda amînek şîfre ye.(Ango her KODON navêkî asîda amîn e). Proteîn ji asîdên amînê pêk tên. Proteîn li gor hejmar,cure û rêza asîdên amînan cure bi cure ne. Zanyariyên genetîk ên li ser ADNyê, cureya proteîna dîyar dike. Di xaneyên prokaryotî de ARNm di nav dendikê de ji aliyê ADNyê tê çêkirin. Ji %5ê ARNyên xaneyê ARN ya peyamber e. ARNm ya nû çê bûyî wekî peş-ARNm bi nav dibe. Bi aliyê ARN ya piçûk a dendikî û hîn enzîman tê sererastkirinê û wekî ARNm ji dendikê derdikeve û diçe nav sîtoplazmayê. Ji zîncîrek ADNyê çêkirina ARNm wekî nivîsandin (transkrîpsîyon) tên bi nav kirin. Enzîma bi navê ARN polîmeraz çêkirina ARN ya peyamberê hesan dike. ARN ya peyamber bi ribozom ve girê dibe. Xwendin (translasyon) a KODONan li rîbozom pêk tê. Li gor KODONên li ser ARNm, ARNt ji sîtoplazmayê asîda amînê vediguhezîne rîbozomê. 64 cureyên ARNm heye. ARN ya peyamber ne ji boy carek, lê dibe ku gelek caran li pêş hev ji aliyê rîbozoman bên xwendin.
 
[[File:ARNm.png|thumb|Proteîn bi navbeynkariya ARNm, li ser rîbozoman tê çêkirin.ARNm ji ji aliyê ADN yê çê dibe.]]
Her sêmendê nukleotîdên li ser ADNyê, wekî KOD tê bi navkirin. KOD ji boy asîda amînê şîfre dide ARN ya peyamber. Li ser ARN ya peyamber sêmendê nukleotîdan wekî KODON tê bi navkirin. Her KODON ji boy asîda amînek şîfre ye.(Ango her KODON navêkî asîda amîn e). Proteîn ji asîdên amînê pêk tên. Proteîn li gor hejmar,cure û rêza asîdên amînan cure bi cure ne. Zanyariyên genetîk ên li ser ADNyê, cureya proteîna dîyar dike. Di xaneyên prokaryotî de ARNm di nav dendikê de ji aliyê ADNyê tê çêkirin. Ji %5ê ARNyên xaneyê ARN ya peyamber e. ARNm ya nû çê bûyî wekî peş-ARNm bi nav dibe. Bi aliyê ARN ya piçûk a dendikî û hîn enzîman tê sererastkirinê û wekî ARNm ji dendikê derdikeve û diçe nav sîtoplazmayê. Ji zîncîrek ADNyê çêkirina ARNm wekî nivîsandin (transkrîpsîyon) tên bi nav kirin. Enzîma bi navê ARN polîmeraz çêkirina ARN ya peyamberê hesan dike. ARN ya peyamber bi ribozom ve girê dibe. Xwendin (translasyon) a KODONan li rîbozom pêk tê. Li gor KODONên li ser ARNm, ARNt ji sîtoplazmayê asîda amînê vediguhezîne rîbozomê. 64 cureyên ARNm heye. ARN ya peyamber ne ji boy carek, lê dibe ku gelek caran li pêş hev ji aliyê rîbozoman bên xwendin.
<big>
=== Asîda ribonukleî ya rîbozomî (ARNr) ===
ARNr li dendikoka xaneyên eukaryotiyan, ji hêla ADNyê tê çêkirin. ARNr tevlê pêkhateya rîbozoman dibe. Giraniya rîbozom bi %40î ji proteîn û %60î ji ARN ya rîbozomî pêk tê. ARNr ya li binebeşa gir ya rîbozomê wekî enzîma rîbozîm tê bi nav kirin. Rîbozîm di navbera asîdên amînê de bendên peptîd ava dike û asîdên amînê bi hev re girê dide. Di nav xaneyê de ARNya herî zêde ARNr ye. Ji %80yê ARNya xaneyê, ARNr ye.
</big>
 
ARNr li dendikoka xaneyên eukaryotiyan, ji hêla ADNyê tê çêkirin. ARNr tevlê pêkhateya rîbozoman dibe. Giraniya rîbozom bi %40î ji proteîn û %60î ji ARN ya rîbozomî pêk tê. ARNr ya li binebeşa gir ya rîbozomê wekî enzîma rîbozîm tê bi nav kirin. Rîbozîm di navbera asîdên amînê de bendên peptîd ava dike û asîdên amînê bi hev re girê dide. Di nav xaneyê de ARNya herî zêde ARNr ye. Ji %80yê ARNya xaneyê, ARNr ye.
<big>
=== Asîda ribonukleî ya hilgir(ARNt) (Asîda rîbonukleî ya transfer) ===
</big>
[[File:ARNt.png|thumb|ARNt (aa)asîdên amînî ji sîtoplazmayê dikişîne ser rîbozoman]]
Ji %15yê ARNya xaneyê, ARNt ye. Li hember KODON, li ser ARN ya hilgir ANTÎKODON heye. ADNt ji sîtoplazmayê asîdên amînê dikişine rîbozoman. Li gor hevdu naskirina KODON û ANTÎKODON, ARNt dora kîjan asîda amînê be, ewê li ser rîbozom cih dike. ARN ya hilgir ji ARNyên din piçûktir e. Dirêjiya ARNt bi qasî 75-80 nukleotîd e. Dema ARNt xwe bi asîda amîn ve girê dide wekî ARNt amînoasîl tê bi navkirin. Di xaneyên zîndeweran de herî kêm 20,herî zêde 61 cureyên ARNt heye.
 
== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
 
=== Di vî lînkê de nivîsa pirtir li ser ADN û ARN heyê ===
* https://drive.google.com/open?id=0Bzsfm3UK07LzS2JWYXFqQ284cE0