Îbn Xeldûn: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Îbn Xeldûn di biçûkiya xwe de bi hevotineka rind mezin bûye. Bi jiber kirinê [[Quran]]ê û fêr kirina [[Tecvîd]]ê dest bi perwerdahiya xwe kiriye. Him li bavî xwe [[Muhammed Wâbilî]] û him jî li Şemseddîn Ebû Ebdûllah Mihemed bin Câbir, Ebû Ebdullah Mihemed bin Ebdullah û Ebû Kâsim Mihemed Kûsayr dersên [[Hadîs]] û [[Fiqih]]ê hel girtiye. Ji matematîkzanekî wê demê, [[el-Abil]] fêrê [[matematîk]], [[felsefe]] û [[vac]]ê hel girtiye. Bixwe jî berhemên fîlozofên ber wiyên mezin [[Îbn Sîna]], [[Ibn Ruşd]], [[Razî]] û [[et-Tûsî]] xwendiye. Çaxa ku ew 17 salî de bûye, dê û bavê wî her du tev bi peroka [[veba]]yê mirine. Ji ber ku li ber wî malbata wî bi polîtîkayê dixebitiyan, ew jî bi polîtîkayê ve eleqedar bû. Dorî 20 saliya xwe de ew bû sekreterê siltanSiltan [[EbuEbû Îshaq]] Îbrahîm II el-Mûstansîr. Ji bo qezî û îlme xweyê xweş di 1349an de Siltanî [[Fas]]ê [[Ebû İnân]] daweta ba xwe kir û erkdara nivîsandîna kanûnan (ketîb el-eleme), wek serokwezirî xwe kardar kir. Lê ji ber ku hesûdên wî di heqê wî de fîtne û fesad belav kirin Siltanî Fasê di 1357an de ew 22 mehan avite girtîxaneyê. Heta Ebû Înan mir ew di girtîxanayê de ma. Pê Ebû Înan mir re serokwezîr, Emr ibn Ebdullah, ew li girtîxanayê azad kir û Ebû Salimê ku niştecîhê bavê xwe Ebû Înanî bû, Îbn Xeldûn şûnda anî wezîfeye berê, qazitiyê.

Li Granadayê IbnÎbn Xeldûn û serokwezîrê Nasridîn Mihemed, Îbn [[el-Xatib]] ve pêşbazî kir. IbnÎbn Xeldûn dixwest ku Nasridîn Mihemed dewletê gorî ramanê xwe kargerî bike. Lê Ibn el-Xatib digo ko, dewletê ji bo aştiyê di hereşe de ye. Talî, el-Xatib Îbn Xeldûn mişexta [[Afrîkaya Bakur]] kirin de. Muhammad V paşê jî el-Xatib ji bo ramanên fîlozofî avête girtîxane.

Dûv ew vegeriya [[Afrîka]]yê, Îbn Xeldûn bû serokwezîrê Siltan Ebū Ebdullah. Dûv Ebū Ebdullah 1366an de hat kuştin wî hêla Ebû'l-Ebas girt û Ebû'l- Ebas bû siltan. Lê, pişt re Ebdu'l- Ezîz berxweda û siltanê [[Tlemcen]] bin xwist şinda jî derbaza textê bû û Îbn Xeldûn avête girtîxaneyê. Pişt wê re Ibn Xeldûn dest bi nivîsandinê [[Mukaddime]], pirtûkeke li ser dîroka dinê, kir.

Di [[1378]]an de ew vegeriya Tûnûsê û pirtûka xwe [[MukaddimeMuwedîme]] temamkir û berpêş a Siltanê Tûnûsêyî we demê Ebû'l- Ebas kir. Ji bo hera [[Hec]]ê ew li Tûnûsê derket û çû [[Îskenderîye]], Misir e.

Gorî [[Mexrib]] (Rojava, ango Tûnûs û Fas) Misir Ibn Xeldûn re ji bo ceng û berxwedan tune bûn gelek xweş bû. Misir a wê çaxe di serweriya [[Memlûk]]an de bû. Lê Îbn Xeldûn li wir jî nikanî bitûnî li siyaset dest bikişîna. [[1384]] de Siltan [[Barqûq]] ew kira profesorê Medresên Qamhiye (li mizgefta El-AzherêEzherê de) û [[Qadi]]. Ji bo nûtî xwestina, wî di wê erkê de gelek berxedan dî û salakê pişt re dest li wê erkê kişan.

Dewra lawê Barqûq, [[Nasiredîn Ferec]] de ew çû cengekê dija [[Tîmur]]. Tîmur hetanî [[Şam]]ê hatî bû. Wê demê Ibn Xeldûn 70 salan de bû jî beşdara wê rêwîtiyê bû. Ji bo gotgotekê li ser derbekê dijî Siltan Ferec, Siltan Ferec vegeriya [[Qahîre]]. Lê IbnÎbn Xeldûn li [[Şam]]ê ma.

Îbn Xeldûn û [[Tîmurlenk]] ve li Şamê hev dîn. Di adara 1401an de IbnÎbn Xeldûn vegeriye Qahîreyê. Ew di [[17ê adar]]a 1406an de wî jiyana xwe dest da.