Guhartoya 19:24, 16 çiriya pêşîn 2016 biguhêre Xwedêda (gotûbêj \| beşdarî) 12.178 guhartin →‎Xortanî û destpêka pêxemberiyê: Serrastkirin u çavkanî Etîket: Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl ← Cudahiya kevntir		Guhartoya 19:46, 16 çiriya pêşîn 2016 biguhêre betal bike Xwedêda (gotûbêj \| beşdarî) 12.178 guhartin Kurteya guhartinê tine Cudahiya nûtir →
Rêz 8: \| şanenav = {{ziman\|ar\|محمد بن عبد الله}}<br/>(Mihemedê Kurrê Evdilah) \| roja jidayikbûnê = 20 Nîsan 571 \| cihê jidayikbûnê = {{al\|Erebistana Siyûdî}} [[Mekke]] ([[Erebistana Siyûdî]]) \| roja mirinê = 8 Hezîran 632 (61 Salî) \| cihê mirinê = ~~{{al\|Erebistana Siyûdî}}~~ [[Medîne]] \| ol = '''[[Îslam]]''' \| malbat = [[Qureyş (eşîr)\|Qureyşî]] Rêz 31: === Zarokatî === Pêxember Mihemed li bajarê [[Meke]]yê li [[Erebistana Siyûdî]] ê di ~~Sala~~sala [[Fîl]]î de li dû mirina bavê xwe hatiye dinê. Navê bavê wî Ebdullah (bi [[erebî]]: عبد الله) û navê diya wî jî [[Amîne]] (bi erebî: ''Amina'') ye. Mihemed ji malbata [[haşimî]] û ji eşira [[Qureyş (eşîr)\|qureyşiyan]] e. Di şeş saliya xwe de diya wî Emîne dimire û Mihemed diçe ba bapîrê xwe [[Ebdelmutelib]] (bi erebî: ''Abd al-Muttalib''). Du salan şûnde bapîrê wî jî dimire û Mihemed diçe mala apê xwe [[Ebû Talib]] (bi erebî: ''Abu Talib'') û bi tev pismamên xwe mezin dibe. Di zarokatî û xortaniya xwe de Mihemed ji bo eşîra xwe bi salan şivantiyê dike û dû re dibe bazirgan. Tevî zarokatiya xwe a bi zexmet û sêwîbûn, Mihemed bi durustî û rastî ya xwe dihat naskirin. Bi vî avayî hîn di xortiya xwe de mirovan ji wî re "Mihemedê Emîn" (bi erebî: ''Mûhemmed'ul Emîn'') digotin. Emîn bi kurdî tê maneya "yê ku mirov dikanî jê bawer bike, dilsoz". === Xortanî û destpêka pêxemberiyê === Di sala 595'an da Mihemed bi jinikeke bî û dewlemend bi nav [[Xetice bint Xuweylid\|Xetice]] re ya ku 40 salî pê re zewicî. Xetice yek ji [[misilman\|misilmanên]] yekemîn e û di sala 606-an de keçek bi nav [[Fatime]] ji wan re dibe. Heta ku Xedîce dijiya pêxember Mihemed bi qet jinekî din re nezewiciye. Di sala 595'an da Mihemed bi jinikeke bî û dewlemend bi nav [[Xetice bint Xuweylid\|Xetice]] re ya ku 40 salî pê re zewicî. Xetice yek ji [[misilman\|misilmanên]] yekemîn e û di sala 606-an de keçek bi nav [[Fatime]] ji wan re dibe. Heta ku Xedîce dijiya pêxember Mihemed bi qet jinekî din re nezewiciye. Dema Mihemed nêzikî 40 saliya xwe dibe, di jiyana xwe de hinek guherandinan hîs dike. Ji ber vê yekê ji gelê xwe vediqete û pirraniya dema xwe hundirê şikeftekê de li ser çiyayê Hirayê li nêzikî Mekeyê derbaz dike. Bi rojan di wî [[Şikefta Hirayê]] de dimine û li ser jiyana mirovan mijûl dibe. Ji ber ku li wî demê mirovên Mekeyîyan pûtperest bûn. Di 40 saliya xwe de, li çiyayê Hirayê, [[Peyxam\|wehiya]] yekemîn jê re hat. Wehî ji ayetên pêşîn ên sûreya bi nav "Îqra" (Bixwîne) pêda dibû û ji hêla Xwedê da bi wesayîta firişte [[Cibrayîl]] hatibû şandin. Cibrayîll milê wî girt û got: “Bixwîne!”, ewî got: “Ez çi bixwînim?”. Cibrayîl cardin pirsî, û Mihemed cardin ji serfirişteyê Bihiştê re got: “Ez çi bixwînim?”. Piştî sê caran Cibraîl got: “Bi navê Xwedê yê ku merivî ji perçeke ‘’xwînê’’ çêdike, bixwîne!” (bi erebî: ''Iqra’ bismi Rabbik alladhî khalaq, khalaqal insâna min ‘alaq''). Li ser vê bûyerê Mihemed bi heyecaneke mezin û bi tirs hat mala xwe û ji Xedîceyê xwest ku wî bi cilan por bike. Dû re jî ji Xedîceyê re bûyera ku hatibû serê wî got û ayetên ku ji wî re hatibûn şandin xwend. Êdî ji hevalên xwe [[Ebû Bekir]], [[Elî]] û [[Zeyd]] re jî pêxemberiya xwe eşkere kir û hemû bûn misilman.<ref>http://www.enfal.de/itarih06.htm</ref>▼ ▲Di sala 595'an da Mihemed bi jinikeke bî û dewlemend bi nav [[Xetice bint Xuweylid\|Xetice]] re ya ku 40 salî pê re zewicî. Xetice yek ji [[misilman\|misilmanên]] yekemîn e û di sala 606-an de keçek bi nav [[Fatime]] ji wan re dibe. Heta ku Xedîce dijiya pêxember Mihemed bi qet jinekî din re nezewiciye. Dema Mihemed nêzikî 40 saliya xwe dibe, di jiyana xwe de hinek guherandinan hîs dike. Ji ber vê yekê ji gelê xwe vediqete û pirraniya dema xwe hundirê şikeftekê de li ser çiyayê Hirayê li nêzikî Mekeyê derbaz dike. Bi rojan di wî [[Şikefta Hirayê]] de dimine û li ser jiyana mirovan mijûl dibe. Ji ber ku li wî demê mirovên Mekeyîyan pûtperest bûn. Di 40 saliya xwe de, li çiyayê Hirayê, [[Peyxam\|wehiya]] yekemîn jê re hat. Wehî ji ayetên pêşîn ên sûreya bi nav "~~Îqra~~Îqre" (Bixwîne) pêda dibû û ji hêla Xwedê da bi wesayîta firişte [[Cibrayîl]] hatibû şandin. Cibrayîll milê wî girt û got: ~~“Bixwîne~~“''Bixwîne''!”, ewî got: ~~“Ez~~“''Ez çi bixwînim''?”. Cibrayîl cardin pirsî, û Mihemed cardin ji serfirişteyê Bihiştê re got: ~~“Ez~~“''Ez çi bixwînim''?”. Piştî sê caran Cibraîl got: ~~“Bi~~“''Bi navê Xwedê yê ku merivî ji perçeke ‘’xwînê’’ çêdike, bixwîne''!” (bi erebî: ''~~Iqra’~~Iqre’ bismi Rabbik alladhî khalaq, khalaqal ~~insâna~~insane min ‘alaq''). Li ser vê bûyerê Mihemed bi heyecaneke mezin û bi tirs hat mala xwe û ji ~~Xedîceyê~~Xetîceyê xwest ku wî bi cilan por bike. Dû re jî ji ~~Xedîceyê~~Xetîceyê re bûyera ku hatibû serê wî got û ayetên ku ji wî re hatibûn şandin xwend. Êdî ji hevalên xwe [[Ebû Bekir]], [[Elî]] û [[Zeyd]] re jî pêxemberiya xwe eşkere kir û hemû bûn misilman.<ref>http://www.enfal.de/itarih06.htm</ref> Mihemed ji mirovên ku baweriya xwe pê dianî, pêxemberiya xwe ji pûtperestan dizî neql dikir. Êdî heta sê salan qet wehî ji wî re nehatin. Piştî sê salan gava pêxemberê Xwedê dîsa li şikeftê de bû wehiya duyemîn hat. Îcar wî bi fermana Xwedê pêxemberiya xwe ji mirovan ra eşkere kir û ji gelê Mekeyê xwest ku pê bawer bikin. Di pêşiyê de serokên eşîra Qureyşê guhê xwe nedan gotinên Mihemed û bi wî yariyê xwe kirin. Lê ola Îslamê bi taybetî di nava mirovên belengaz û kolan de roj bi roj belav û xurt dibû. Li ser vî serokên Qureyşê ji bo xwe ketin telaşê û dest bi îşkenceyên cûr be cûr kirin. Ji ber ku Îslamiyet dijî pût û rejima wan dihat, serok û mirovên dewlemend ditirsiyan ku hêzên polîtîkê û bazirganiyê ji dest wan here. Li bin îşkenceyan jî, Mihemed pêxember dest ji doza xwe nekişand û bi vî awayî Îslam hê çû hê mezin bû. Lê hinek misilman nikaribûn dijî van zordestiyan hê pirtir berxwedin û mecbûr man ku koç bikin herin Hebeşistanê.▼ ▲Mihemed ji mirovên ku baweriya xwe pê dianî, pêxemberiya xwe ji pûtperestan dizî neql dikir. Êdî heta sê salan qet wehî ji wî re nehatin. Piştî sê salan gava pêxemberê Xwedê dîsa li şikeftê de bû wehiya duyemîn hat. Îcar wî bi fermana Xwedê pêxemberiya xwe ji mirovan ra eşkere kir û ji gelê Mekeyê xwest ku pê bawer bikin. Di pêşiyê de serokên eşîra Qureyşê guhê xwe nedan gotinên Mihemed û bi wî yariyê xwe kirin. Lê ola Îslamê bi taybetî di nava mirovên belengaz û kolan de roj bi roj belav û xurt dibû. Li ser vî serokên Qureyşê ji bo xwe ketin telaşê û dest bi îşkenceyên cûr be cûr kirin. Ji ber ku Îslamiyet dijî pût û rejima wan dihat, serok û mirovên dewlemend ditirsiyan ku hêzên polîtîkê û bazirganiyê ji dest wan here. Li bin îşkenceyan jî, Mihemed pêxember dest ji doza xwe nekişand û bi vî awayî Îslam hê çû hê mezin bû. Lê hinek misilman nikaribûn dijî van zordestiyan hê pirtir berxwedin û mecbûr man ku koç bikin herin Hebeşistanê. Li bin îşkenceyan jî, Mihemed pêxember dest ji doza xwe nekişand û bi vî awayî Îslam hê çû hê mezin bû. Lê hinek misilman nikaribûn dijî van zordestiyan hê pirtir berxwedin û mecbûr man ku koç bikin herin Hebeşistanê. Bûyereke mezin ku yê li ser Mihemed tê gotin jî Şeva Pîroz a [[Îsra û Mîrac\|Mîrac]] e. Di vê şevê de Mihemed bi alîkariya Xwedê ji bajarê Mekeyê çûye bajarê [[Qudis]]ê mizgefta bi navê [[Mescîda Eqsa]] û li wê derê jî bi tev firişteyan bûye asîman çûye ba Xwedê. Li ser vî bûyera serokên eşîra Qureyş Mihemed bi derewan tawanbar kirin û hê dijwartir dijî wî derketin. Êdî mayîna Pêxember li bajarê Mekeyê ne mimkûn bû û biryar da kû ji bajêr derkeve. Bi vî avayî Mihemed çû [[Taîf]]ê û li wê derê pêxemberiya xwe eşkere kir. Lê ta’ifiyan bi bin bandora serokên Mekeyê heqeret li wî kirin û ji bajarê xwe derxistin.<ref>Îbn Hîşam, II, 60; Taberî, II, 425; Îbn Seyyidinnas (1992 n.), I,231.</ref> Line 51 ⟶ 54: Berî her tiştî Hezretî Pêxember eşîrên di şerr de li hev anî. Di peymana Medîneyê de her kesên Medîne cîh girtin. Civate misilmanan “[[umet]]” û civata cihûyan hev û mafên hev naskirin. Li Medîne Xeyber, cihûyekî dewlemend ket destê misilmanan û hemû cihû ji Medîne hatin derxistin, ji ber ku ew neyartî bi misilmanan dikirin. Mihemed sê caran bi pûtperestên (muşrikên) Mekeyê re ceng kir. Nêzîkê calên avê, li [[Bedr]]ê cengek qewîn çêbû. Misilman serketin û hemû qenîmeta muşrikan ket destê wan. Di şerrê [[Uhud]]ê de misilman perîşan bûn, ji ber ku ew leşkerên bi tîrkeban ku Mihemed li sere çiya cîhkiribû û ji wan re gotibû: “Çi dibe bila bibe, ji cihên xwe neleqin”, dîtin ku wa misilman serdikevin, cîhên xwe berdan û ber dan leşkerên muşrikan. Lê leşkerên sîwarî muşrikan yên xwe veşarti bûn ji cîhên xwe derketin û bi pişt ve li misilmanan xistin. Misilman di nav her duwan de man û pirr kes brîndar û şehîd ket, wek Hemze. Diranê Mihemed jî di şerr de şikest. Cengeke din jî li Medîneyê çêbû. Muşrik ji Mekeyê bi rê ketin û hatin Medîneyê. Mihemed ferman da û got bile li dora bajêr çelên kûr û fireh werin kolîn ku hespên wan nikaribin ser re bazdin. Herwaha şerekî girîng çê ne bû û muşrik ji birçîbûn û betalbûne para zivirîn. Misilman pey wan ketin û ew heta dûr ji Medîneyê teqîb kirin. Piştî van cengan, 6 salan piştî hicreyê Mihemed umeta xwe komkir û ketin rê ku biçin Mekeyê Kebeyê [[tewaf]] kin, “[[umre]]”. Li ~~[[Hudeybiye]]yê~~Hudeybiyeyê, gundekî nêzîkê Mekeyê muşrikan rê li wan girtin. Pêxember Mihemed nexwest şerr çêbe û bi serokên qureyşiyan peymanek damezirand. Herwiha qureyşiyan pêxemberiya wî nepejirand, lê ew wek serokê kesên Medîne û misilmanan qebûl kirin: * Ji bo 10 salan çekberdan, qedandina cengê. Line 61 ⟶ 65: * Sala peymanê kes ji Medîneyê naçe Mekeyê, li di salên dû re misilmanê bikaribin biçin Mekeyê ji bo hec û umre. Dema salên peymanê ~~Hz.~~ Mihemed çû Mekeyê leşkerên bi hêz wek [[Xalid ibn Welîd]] (bi erebî: ''Khâlid ibn Welîd'') û [[Emr ibn el-Asî]] (bi erebî: ''Amr ibn al-’Asi'') û pirr kesên bi nav û deng û dewlemend hatin der riya rast. Di riya standina Mekeyê de êdî tiştek ne mabû. Du sal pişt peymanê ~~Hz.~~ Mihemed bajarê Mekeyê bê şerr ji muşrikan stand~~. Hz~~. Mihemed pûtên Kebeyê bi destê xwe hilşand. Bi kesên derdorê Mekeyê re cengek çêbû. Di wê cengê de misilman bi dijwariyê serketin. Hin pûtên mezin li wan deran jî hatin hilweşandin. Di sala 632'an de ~~Hz.~~ Mihemed ziyareta dawî li Mekeyê kir. Li wir di xutbeya (bang) xwe ya dawî de ji umeta Îslamê re nesîhet kir. Got: {{Jêgirtin\|"Misilman birayê misilman e, Li hev re zulmê nekin, mafên birayên xwe ji wan negrin. Nijadperestiyê nakin, Muheqeq hûnê bigihîjin Xwedayê xwe. Ewê jî hemû kirinên we ji we bipirse."}} Line 74 ⟶ 78: Di nav [[misilman]]an de Pêxember Mihemed zêdeyî du sed navên wî hene. Çend ji wan ev in: Evîndarê Xwedê (bi erebî: ''Habib Allah''), Pêxember (''an-Nabi''), Bavê Qasim (''Abu’l-Qasim''), Giyanê Heqê (''Rûh al-Haqq'') û gelekên din. Bi erebî, bi navê Mihemed ve mirov pir caran gotina “sellallahu ‘eleyhî we sellem” jî dike. Misilman dema qala ~~[[Mihemed\|~~Mihemed pêxember]] dikin ji bo ku ~~giramîyê~~giramiyê dibejin ''Hezretî Mihemed'' (Hz. Mihemed) û selewat li ser tînin. Herwiha navên wî yên din ''Ehmed'', ''Mehmûd'' bi navê ''Muhemmed'' ra hevreh in û bi manaya "yê ku pesnê wî hatiye dayîn" in. Navekî din jî ''Mistefa'' ye. Line 82 ⟶ 86: * Gibb, H.A.R. & J.H. Kramers (1995). Shorter Encyclopaedia of Islam. E.J. Brill, Leiden. ISBN 9004 00681 8 ~~{{Îslam2}}~~ [[Kategorî:Pêxember]] [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Kesên sedsala 6'an]] [[Kategorî:Kesên sedsala 7'an]]

Muhemmedê Şoşikî: Cudahiya di navbera guhartoyan de