Sumer: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
→‎Dîrok: sumer
B Guherandina 95.81.82.220 hat betal kirin, vegerand guhartoya dawî ya Ghybu
Rêz 8:
 
'''Sumer''' navê dewleteke dîrokî ya [[Mezopotamya]]ya başûr e û navê gelê wê ye. Li gorî dîrokzanan, Sumer, kevintirîn şaristaniya cîhanê ye <ref>http://www.historiasiglo20.org/egypt/mesopotamia.htm (li gora dîroknas Juan Carlos Ocaña )</ref><ref>http://www.bbc.co.uk/history/recent/iraq/iraq_lost_cities_03.shtml (li gora BBC)</ref><ref>http://history-world.org/ur.htm</ref>. [[Şaristaniya sumeriyan]] ya pêşî tê dîtin. Li welatê sumeran carê yekê bûyerên civakî wek [[bajar]], [[koletî]], [[çînên civakî]], [[şer]] û her wekî din pêk hatin. Bi taybetî [[civaka çînan]] li Sumerê pêk hat{{Çavk}}.
 
== Kurd ==
[[Kurdî]] dîroke wan bi deme Sumeran re dest pê dike<ref>{{Çavk}} http://www.lalish.de/modules.php?name=News&file=article&sid=1157 ( li gora lalish.de "Di navbera Êzdî, Sumerî û Babiliyan de nêzîkbûn heye’")</ref><ref>http://welat-welatperwer.blogspot.fr/2010/02/zimane-sumeriya-u-kurmanci2-xelil.html (li gora rojname "welat-perwer", rojnamevan Xelil Birinî got ku Kurmancî û sûmerî peyvên nêzik hene)</ref>. Em dizanim kû gelê Kurd û Sûmer 6.000 salan berê zayîn xwe nasdikin<ref>http://www.beforebc.de/500_mesopotamia/59-11-400-20.html (li gora "The goldenage of African civilization", 6000 sal berê Îsa kurd û sûmeran diguhirîn/danûstendin/kirîn û firotin/peywendî (mînak:kultur, orf û adet...), hetta bajarê kevn ji hebû "tell kurdu")</ref> Temenê şaristaniya wan di wê demê de dest pê dike. Ji ber ku gelekî herêmî bûn. Li herêmê dîroke wan, dîroke pêşketine şaristantiye herêmê ya. Çend ku ew gelekî herêmê ji bûn, li herêmê serdestiya wan ji aliyê rêzani ve kêm bû. Lê ji aliyê felsefe û çandê ve, hertimê herêm têr kirin. Ji deme sumeriyan haya deme xuruxandina [[Împeratoriya Med]] serdestiye wan heya û di pêşketin û deman de xwedi weyn in. Lê piştî ku Împeratoriye Medan ye kurdan têk diçê li ber êrîşa aşîrên persan, êdî ji wan re demeke nû dest pê dike. [[Persî]] ji wê demê pêde, nirzên wan dike dike yê xwe û pêşdikeve. Serdestiye persan bi vê yekê, dibe weke berdewamiye pêşketine wan û berdewam dibe, êdî {{fact}}.
 
== Dîrok ==
Cihê derketina sumeran nayê zanin. Nêzîka 5000 sal berî zayînê li başûrê Mezopotamiyayê di nav çemên [[Dicle]] û [[Ferat]] li başûrê [[Iraq|Iraqê]] îro de dîroka sumeriyan dest pê dike. [[Dîroka hizir e kurdan]] ji deme sumeriyan dest pê dike<ref>{{Çavk}} http://www.yeniozgurpolitika.org/index.php?rupel=nuce&id=12855 (HAŞİM KUTLU: Xizir lokması)</ref><ref>http://www.gadnassi.com/files/publications/Exploring_the_Pagan_-_Jewish_and_Ottoman_Roots_of_the_Sabbatean-Lamb_Festival.pdf</ref><ref>http://www.urfahaber.net/yazar/kullu-seyin-yerciu-ila-asihi-474.html (li gora rojnamêvan İbrahim OKUYAN, Küllü Şeyin Yerciu İla Asıhı" , Xizir ji dema Sumeran hatî)</ref><ref>http://151.12.58.75/archeologia/bao_document/articoli/2_ISIKLIKAY.pdf ( li gora "bultenê arkeolojika Italia ye,Traces of Earlier Cultures in Anatolia and their Perception in Modern Turkey)</ref>. Di vê herêmê de sumerî şaristaniyeke pir pêşketî û bi nav deng ava kiribûn. Di hezarsala şeşemîn berî zayînê bajarên xwe damezrandin. Navên çend bajaran [[Erîdu]], [[Ur]], [[Kurda]], [[Nippur]], [[Uruk]] û [[Larsa]] bûn. Sala [[2370 bz]], sumer hat dagirkirin ji aliyê miletên samî ve bi seroktiya [[Sergonê Agadî]] (akadî) ku bav û kalên aşûrî û babilî ne. Sala 2000 bz dewleta sumeriyan hat rûxandin bi destê [[Amorî|Amoriyan]] ([[samî]]). Dîroka hizir e kurdanji van deman û bi wan deman re mazin bi pêşdikeve {{fact}}.
 
== Nivîs û ziman ==
Line 21 ⟶ 24:
 
==== Bi kurmancî ra ====
 
{| class="wikitable"
|-
! [[Îngilîzî]] !! [[Kurmancî]] !! Sumerî
|-
| to feel proud || qure (bûn) || ni gur
|-
| arrow1 || tîr || ti
|-
| arrow2 || tîrik || ti ri
|-
| snake || mar || mir
|-
| puppet || bazî || biza
|-
| if || tu ku || tukum||
|-
| to cut1 || bir/bîrin || bar
|-
| to cut2 || qut || kud
|-
| to burn/fire || berdan || bar
|-
| thick/big || gir/gird || gur
|-
| doll || canan || zana
|-
| garment1 || hêzar || zara
|-
| garment2 || berg || barsig
|-
| female genitals || zar || penzer
|-
| plant/wood || dar || adar
|-
| to groan/cry || ay/ayîk || aya
|-
| thigh || tashk || hash
|-
| man || zelam || za
|-
| lapis lazuli || zerqîn || zagin
|-
| to collapse || zelzele || zal
|-
| to be pure || zelal || zalag
|-
| sow || mêdek || magida
|-
| to bear young || gende || gan
|-
| child || hûrik || hurika/hurum
|-
| child2 || ter || tur
|-
| to end || talî || til
|-
| dragonfly insect || zencere || zanzana
|-
| wailing/lamentation || zarîn || zarah
|-
| dirt || zeng || ze
|-
| sound || zingezing || zigzag
|}
 
{| class="wikitable"
|-
! [[Îngilîzî]] !! [[Kurmancî]] !! Sumerî
|-
| voice/cry/noise || gupîn || gu
|-
| to make noise || hêwirze || wuwa za
|-
| cry/noise || shemate || she/sheg
|-
| sound onomatopic|| gumegum ||gumgam
|-
| to make noise || dimedim || dumdam
|-
| to make noise || bûrebûr kirin || burburbabbar
|-
| sound (onom) ||bulbul || bulbal
|-
| sound (onom) || zirezir || zurzar
|-
| to make noise ||zirezir || zurzar
|-
| name/mention || zikir/zikr || zikru
|-
| they || awane(soranî) || anene
|-
| priest1 || berger || bur
|-
| priest2 ||kibar || sigbar
|-
| priest3 || dirozge || uzga
|-
| priest4 || dirûd || uruh
|-
| a stone || zimrûd(emeraude) || zi'ummud
|-
| we (plural of I) || em/me || mede/menden
|-
| shrine || gorr/ziyarat || zag-gar-ra
|-
| prisoner of war || esir || asiri
|-
| a man || lo || lu
|-
| child || doman || dumu
|-
| a son || doman || dumunita
|-
| turban ||shashik || saghshu
|-
| to be old || kal || gal
|-
| bread || nan || ninda
|-
| turtle || kusî|| kushu
|-
| to be sweet || zengilok || zag
|-
| an offial || zabîta || zabardab
|-
| property/estate || zengîn || za
|-
| to kill || gazî || gaz
|-
| a goat || mêshin || mash/mashani
|}
 
==== Bi zazakî ra ====
 
{| class="wikitable"
|-
! [[Îngilîzî]] !! Sumerî !! [[Zazakî]]
|-
| A Meadow || Agar/adar || Aqar
|-
| A Yoke || Nîru || Nire
|-
| A Dog || Kalbu || Kelpî
|-
| Light || Bur || Barq
|-
| A Mill || Ara/e'ara || Ariye
|-
| Evening || Usan || Sand
|-
| A Billy goat || Maşgal || Kel/Kol
|-
| A Lamb || Urri || Warek
|-
| A Door || Barda || Ber
|-
| A Child || Tur || Tût
|-
| A Child || Dumu/dumunita || Doman
|-
| World || Şah (shar) || Şah (shar) "halk, el"
|-
| To cut || Tar/tar-ra || Tira-naene
|-
| A Bird || Tar || Theyr
|-
| A Pig || Şagan || Kêsegan
|-
| Outside || Bar || Teber
|-
| A Tree || Bur || Bir/birr
|-
| A Mother || Ama || Maê
|-
| A Tree || Şagkal || Kol
|-
| A Tree || Esi || Siye
|-
| A Branch || Li || Lee
|-
| A Wood || Tir || Tire
|-
| A Wood || Kur || Kurre
|-
| A Forest || Girizum || Zime
|}
 
==== Mînak ====
 
 
{| class="prettytable"
|-bgcolor='#COFOFO'
!-
!Ziman
!Hevok
!Hûrkarî
!Werger
|-
|1||Sumerî||şeş-ĝu-ene-ra||Bira – XwD – PJ – REWŞ||brayên min ra
|-
|2||[[Kurmancî]]||bra-yên min ra||Bira – PJ – XwD – REWŞ|| -
|-
|2||[[Macarî]]||barát-ai-m-nak||Heval – PJ – XwD – REWŞ||brayên min ra
|-
|2||[[Tirkî]]||kardeş-ler-im-e||Bira – PJ – XwD – REWŞ||li brayên min
|-
|4||[[Mongolî]]||minu aqa-nar-dur||XwD – Bira – PJ – REWŞ||brayên min ra
|-
|}
 
*PJ: pirrjimar (plural)
*XwD: xwedanbûn, xwedîbûn (possessive)
Line 70 ⟶ 283:
== Bandor ==
Bandora wê şaristaniyê li ser hemû aliyên jiyana rojavayê [[Asya]] yên olî, civakî, zanistî, çandî, kultûrî û cotyarî hebû. Li gor sumerologê [[Samuel Noah Kramer]], "dîrok di Sumerê de dest pê dike.
 
== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
 
[[Kategorî:Dewleta dîrokî]]
[[Kategorî:Şaristanî]]
[[Kategorî:Sumer| ]]