Împeratoriya Eşkanî: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
Parthavian (gotûbêj | beşdarî) |
Parthavian (gotûbêj | beşdarî) |
||
Rêz 84:
Herçiqas pehlewanî dem bi dem romiyan têk dibirin, lê pêvajoya hilweşîna siyasî ya keyatiyê destpê kiribû û rawestandina vê yekê ne gengaz bû. Êrîşên ji stepên [[Asyaya Navîn]] ji [[Saka]] û [[Împeratoriya Kûşan]] dihatinî jî bandor li ser Pehlewanistanê dikir. Şerên ji der û li hundur welat sist kirin. Li Farsê, welatê Kûrûş û Daryûş, tevgera ku dawî bi desthilatdariya pehlewanan anî, destpê kir. Erdeşîrê Babekan tevahiya Farsê dike yek û li dijî keyayê Pehlewanistanê Artaban dest bi şer dike. Di sala 226 P.Z. li qada cengê Artaban tê kuştin û texta şahînşah dikeve dest xanedana Sasaniyan.
== Keyayên Pehlewanistanê û nûnerên xanedana arşakiyan==
* [[Arşak I]] ({{bi-grc|ΑΡΣΑΚΗΣ}}) (derdora 250 b.z.–211 b.z.), damezirînerê xanedana Arşakiyan
** [[Tiridates I]]
* [[Arşak II]] (211 b.z.–191 b.z.), kur (an birayê) [[Arşak I]] e.
* [[Phriapatios|Friyapatî]] (191 b.z.–176 b.z.), neviyê [[Arşak II]] e.
* [[Phraates I|Fraat I]] (176 b.z.–171 b.z.), kurê [[Phriapatios|Friyapatî]] ye.
* [[Mithridates I (eşkanî)|Mîtrîdat I]] (171 b.z.–138 b.z.), kurê [[Phriapatios|Friyapatî]] ye, yek ji gewretirîn keyayên Pehlewanistanê.
* [[Phraates II|Fraat II]] ({{bi-grc|ΦΡΑΑΤΗΣ}}) (138 b.z.–128 b.z.), kurê [[Mithridates I (eşkanî)|Mîtrîdat I]] e.
* [[Artabanos I|Artaban I]] (128 b.z.–123 b.z.), apê [[Phraates II|Fraat II]] e.
* [[Mithridates II (eşkanî)|Mîtrîdat II]] (123 b.z.–88 b.z.), tevî [[Mithridates I (eşkanî)|Mîtrîdat I]] û [[Orodes I|Orod I]] gewretirîn keyayê Pehlewanistanê ye.
* [[Gotarzes I|Gotarz I]] (95 b.z.–90 b.z.), neviyê [[Phriapatios|Friyapatî]] ye, tevî [[Mithridates I (eşkanî)|Mîtrîdat II]] hevseroktiyê dike.
* [[Orodes I|Orod I]] (90 b.z.–87 b.z.), tevî [[Mithridates I (eşkanî)|Mîtrîdat II]] hevseroktiyê dike.
* [[Sinatrukes|Sinatrûk]] (ca. 77 b.z.–70 b.z.), yek ji pismamên xanedana Arşakiyan e.
* [[Phraates III|Fraat III]] ''Theos'' (70 b.z.–57 b.z.), kurê [[Sinatrukes|Sinatrûk]] e.
* [[Orodes II|Orod II]] (57 b.z.–37 b.z.), kurê [[Phraates III|Fraat III]] sêyemîn gewretirîn keyayê Pehlewanistanê. Di dema wî de sînorê Pehlewanistanê gihîşt Derya spî.
** [[Mithridates III (eşkanî)|Mîtrîdat III]] (56 b.z./55 b.z.), kurê [[Phraates III|Fraat III]] e.
** [[Pakor I]] (? b.z.–38 b.z.), kurê mezin ê [[Orodes II|Orod II]] e, wek hevserok hatibû îlankirin. Fermandarekî wêrek û jêhatî bû. Di şerê li dijî Romayê de li cenga Gindarê jiyana xwe ji dest dide.
* [[Phraates IV|Fraat IV]] (38 b.z.–2 b.z.), kurê [[Orodes II|Orod II]] e.
** [[Tiridates I|Tîrîdat I]] (32 b.z.), berendamê textê, komeke feodalan serî li hember [[Phraates IV|Fraat IV]] radike û ji text dixîne, di wê demê de [[Tiridates II|Tîrîdat II]] wek keyayê Pehlewanistanê tê îlankirin, lê [[Phraates IV|Fraat IV]] di demeke kurt de [[Tiridates II|Tîrîdat II]] bindixîne û careke din radibe ser text.
** [[Mithridates|Mîtrîdat]] (12 b.z.-10 b.z.), gengaz e ku berendamê rabûna ser text e, lê hebûna wî hê jî tê guftûgokirin.
* [[Phraatakes|Fraatak]] ''(Fraat V.)'' (2 b.z.–4 p.z.), kurê [[Phraates IV|Fraat IV]] e.
** [[Mûsa Pehlewanistanê]] — dayîka Fraat V, hevseroka keyatiyê.
* [[Orodes III|Orod III]] (4–7)
* [[Vonones I|Vonon I]] (7–12), kurê [[Phraates IV|Fraat IV]] e.
* [[Artabanos II|Artaban II]] (12–38), kurê şahbanûya Arşakiyan.
* '''[[Phraates VI|Fraat VI]]''' (35), tenê salekê şûna [[Artabanos II|Artaban II]] ê dewrkirî li ser text ma. Piştî salekê [[Artabanos II|Artaban II]] careke din ser text rûdinê.
** '''[[Tiridates II|Tîrîdat II]]''' (36–37), ji aliyê romayîyan ve şûna [[Artabanos II|Artaban II]] wek keya hatibûye îlankirin, lê [[Artabanos II|Artaban II]] desteka eşîra dax digire û careke din text ji xwe re vedigerîne.
** [[Kînnam]] (37-38?), hebûna wî di guftûgoyê de ye, îhtîmaleke mezin yek ji berendamên text bûye.
* [[Vardanes|Vardan]] (li rojavayê keyatî) (39–47), tevî birayê xwe [[Gotarzes II|Gotarz II]] keyatî kiriye.
* [[Gotarzes II|Gotarz II]] (li rojhilatê keyatî) (41–51), tevî birayê xwe [[Vardanes|Vardan]] keyatî kiriye.
* [[Vonones II|Vonon II]] (51), kurê [[Artabanos II|Artaban II]] e.
* [[Vologaeses I|Vologez I]] (51–78), kurê [[Vonones II|Vonon II]] e.
** [[Vardanes II|Vardan II]], (55–58), kurê [[Vologaeses I|Vologez I]] e.
* [[Vologaeses II|Vologez II]] (77–80), kurê [[Vologaeses I|Vologez I]] e, bi serê xwe xwe wek keya îlan kiribûye, hewl daye text ji destê [[Pakoros II|Pakor II]] werbigire.
* [[Pakoros II|Pakor II]] (78–110), kurê [[Vologaeses I|Vologez I]] e.
* [[Artabanos III|Artaban III]] (80–81), kurê [[Vologaeses I|Vologez I]] e, berendamê text bûye, lê nehatiye ser text.
* [[Vologaeses II|Vologez II (êdî wek Vologez III)]] careke din bi serê xwe xwe wek keya îlan kiribûye, vê carê hewl daye text ji destê [[Osroes I|Hosroy I (Oroz I)]] werbigire. Ji sala 128'an û pê ve tevî [[Mithridates IV|Mîtrîdat IV]] li ser text rûdinê.
* [[Osroes I|Hosroy I (Oroz I)]] (109–128), kurê [[Vologaeses I|Vologez I]] e.
* [[Mithridates IV|Mîtrîdat IV]] (128–147), kurê [[Vologaeses I|Vologez I]] e.
* Keyayekî ne diyar, îhtîmal e ku yek ji berendaman e.
* [[Vologaeses III|Vologez IV]] (148–192), kurê [[Vologaeses III|Vologez III]] e.
* [[Vologaeses IV| Vologez V]] (191–208), kurê [[Vologaeses III|Vologez IV]] e.
* [[Vologaeses V|Vologez VI]] (208–228), birayê [[Artabanos IV|Artaban IV]] e.
* [[Artabanos IV|Artaban IV]] (212–224), birayê [[Vologaeses V|Vologez VI]] e.
== Herwiha ==
| |||