Heywan: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
B Guherandina Sayit25 hat betal kirin, vegerand guhartoya dawî ya EmausBot |
B Guherandina MikaelF hat betal kirin, vegerand guhartoya dawî ya Sayit25 |
||
Rêz 1:
{{Taksobox
| nav = Ajal
| wêne = Animal diversity.png
| wêne mezinî = 250px
| wêne sernûçe =
| qada desthilatê = [[Eukariyot|Eukaryota]]
| cîhan = [[Ajal|Animalia]]
| pisporên cîhanê = [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]]
| navrefên binebeş = [[Fîlûm]]ên ajalan
| binebeş =
'''''Binecîhan [[Parazoa]]'''''
* [[Îsponc|Porifera]]
(an jî)<br />
[[Calcarea]]<br />
[[Silicarea]]<br /><br />
'''''Binecîhan [[Eumetazoa]]'''''
* [[Trichoplax|Placozoa]]
* '''''[[Radiata]] (ne aşkera ye)'''''
** [[Ctenophora]]
** [[Cnidaria]]
** [[Trilobozoa]] (mirî ye)
* '''''[[Bilateria]] (ne aşkera ye)'''''
** [[Orthonectida]]
** [[Rhombozoa]]
** [[Acoelomorpha]]
** [[Chaetognatha]]
** '''Jorefîlûm [[Deuterostome|Deuterostomia]]'''
*** [[Stûnpiştdar|Chordata]]
*** [[Hemichordata]]
*** [[Echinodermata]]
*** [[Xenoturbellida]]
*** [[Vetulicolia]] (mirî ye)
** '''Jorefîlûm [[Ecdysozoa]]'''
*** [[Kinorhyncha]]
*** [[Loricifera]]
*** [[Priapulida]]
*** [[Nematoda]]
*** [[Nematomorpha]]
*** [[Lobopodia]] (mirî ye)
*** [[Onychophora]]
*** [[Tardigrada]]
*** [[Arthropoda]]
** '''Jorefîlûm [[Platyzoa]]'''
*** [[Platyhelminthes]]
*** [[Gastrotricha]]
*** [[Rotifera]]
*** [[Acanthocephala]]
*** [[Gnathostomulida]]
*** [[Micrognathozoa]]
*** [[Cycliophora]]
** '''Jorefîlûm [[Lophotrochozoa]]'''
*** [[Sipuncula]]
*** [[Hyolitha]] (mirî ye)
*** [[Nemertea]]
*** [[Phoronida]]
*** [[Bryozoa]]
*** [[Entoprocta]]
*** [[Brachiopoda]]
*** [[Mollusca]]
*** [[Annelida]]
*** [[Echiura]]
| girêdanên derve = {{commons-species|Animalia}}
}}
'''Ajal''', an jî '''Heywan'''<ref>Prof. Dr. Misûd Mistefa Kitanî (2005). Kûviyêt Kurdistanê. Spîrêz, Dihok.</ref>, (bi latînî: ''Animalia'') heyînên jîndar ên [[pirşaneyî]] ne yên ku [[organîzm]]ayên zindî an mirî dixwin. Bi giştî, lawir [[masûlke]] û sîstemeke [[tûre]] hene û di [[laş]]ê de valahiyek e ji bo helandina xwarinê heye.
== Ajalên li Kurdistanê ==
* [[Amfîbyûmên li Kurdistanê]] (''Amphibia'')
* [[Balindeyên li Kurdistanê]] (''Aves'')
* [[Mêş û mûr]] (''Insecta'')
* [[Guhandarên li Kurdistanê]] (''Mammalia'')
* [[Masiyên hestîdar ên li Kurdistanê]] (''Osteichthyes'')
* [[Xizindeyên li Kurdistanê]] (''Reptilia'')
== Ajalên kedî li Kurdistanê ==
{{GotarêBingeh|Lawirên kedî li Kurdistanê}}
* [[Kûçik|Cureyên segan li Kurdistanê]]
Bi hezaran sal in ku canewer tên kedîkirin. Xelkê ji bo fêda xwe, ajal xwedî kirine. Dibêjin kûçik ajalê herî pêşîn e ku kedî bûye. Kûçik dikarin malê bipên, nêçîrê bikin, kerî û garanan li hev ragirin. Wek nimûne, meriv dikare gerdûman bavêje pey hespan, lê siwar be û pê kar bike. Meriv mange, mîh û bizinan jî ji bo goşt, şîr, çerm û hiriyê xwedî dike. Mirîşk hêkan dikin. Merivan mêşhingiv jî ”kedî” kirine. Hin ajal jî ji bo kêf û xweşiyê hatine kedîkirin. Piştî kedîkirinê hin ajel hatine guhartin û hin cinsên nû peyde bûne. Wek nimûne, ger meriv kûçik û [[taji]]yan bigêhîne hev, cewrikê ku ji wan çê dibe cinsekî nû ye, em jê re dibêjin toltajî. An jî ger ker biçe ser [[hesp]]ê, hêstir ji wan çê dibe ku ew jî dibe [[cins]]ekî (celebeke) nû.
== Ajalên malovî ==
{{GotarêBingeh|Ajalên kedî|Lawirên kedî}}
[[Hesp]], [[mih]], [[mange]], [[mirîşk]], [[beraz]], [[werdek]], [[gamêş]], [[bizin]], [[qaz]], [[hêştir]] û [[ker]] çend ji ajalên navmalê ne ku li gelek welatan hene. Piraniya wan li welatên germ dijîn.
Gamêş li [[Hindistan]]ê û li gelek ciyên din hene. Ew ajalên barkêş in, lê meriv wan ji bo şîr jî xwedî dike. Li gelek welatên [[Asya]] û [[bakûrê Afrîkayê]] hêstir hene. Hêstir ji bo kar û barkêşiyê tên xwedîkirin, lê meriv dikare li wan siwar be jî. Ker, bêtir li derûdora [[Deryaya Spî]] û [[Rojhilata]] Navîn hene.
== Ajalên navmalê ==
{{GotarêBingeh|Lawirên navmalê}}
Hin ajelên navmalê bi piranî di hundirê malê de ne. Hin ji wan ne kedî ne, ger meriv wan berde der, diçin û venagerin. Ajalên navmalê, bêtir ji bo hogiriyê tên xwedî kirin. Piraniya wan di qefes û akvaryûman de tên xwedî kirin. Wek nimûne, bi piranî çûkên evînê, mişkê hindî û masiyên akvaryûman in.
== Ajalên derveyî malê ==
{{GotarêBingeh|Ajalên kovî}}
{{GotarêBingeh|Ajalên derveyî malê}}
Hin lawirên kedî, normal li derveyî malê dijîn. Wek nimûne, bi qasî ku sebra kêrguh, kûçik û pisîkan li hundirê malê tê, hewqas jî kêfa wan ji derveyî malê re tê. Pisîk li gor kêfa xwe diçe der û tê hundir.
== Hin Ajalên din ==
* [[Axtapot]]
* [[Babiyan]]
* [[Beq]]
* [[Beqbejî]]
* [[Beqerî]]
* [[Beraz]]
* [[Berazê kovî]]
* [[Bilbil]]
* [[Bizin]]
* [[Canî]]
* [[Cirdon]]
* [[Çûk]]
* [[Darkutok]]
* [[Delfin]]-[[Yûnis]]
* [[Dînozor]]
* [[Dûvmeqesk]]
* [[Dik]]
* [[Ejdiya]]
* [[Elok]]
* [[Eylo]]
* [[Fîl]]
* [[Şêrê avê]]
* [[Fok]]
== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
* [http://tolweb.org/ Tree of Life Project]
* [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/index.html Animal Diversity Web] – [[University of Michigan]]'s database of animals, showing [[taxonomic classification]], images, and other information.
* [http://www.arkive.org ARKive] – multimedia database of worldwide endangered/protected species and common species of UK.
* [http://www.sciam.com/article.cfm?chanID=sa006&articleID=000DC8B8-EA15-137C-AA1583414B7F0000 Scientific American Magazine (December 2005 Issue) – Getting a Leg Up on Land] About the evolution of four-limbed animals from fish.
{{Ajal}}
[[Kategorî:Ajal| ]]
[[Kategorî:Cîhan (biylojî)]]
| |||