Honaka zanistî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
MikaelF (gotûbêj | beşdarî)
B MikaelF navê Xeyalî zanistî weke Honaka zanistî guherand
MikaelF (gotûbêj | beşdarî)
B honaka zanistî bû navê serekî
Rêz 1:
[[File:Depiction of a futuristic city.jpg|thumb|right|300px|Dîmenek futurîstîk ji bajarek.]]
'''XeyalîHonaka zanistî''' (an jî ''honakaxeyala zanistî'', ''aşopa zanistî'', ''endîşeya zanistî'') ji peyva ''Science-Fictionê'' ya zimanê [[îngilîzî]] hatiye wergerandin û wekî têgih nîşanî vê pênasê dike: Çîrokên ku li paşerojê û carinan jî pêşerojê derbas dikin û bi hêmanên zanistî û teknolojiyan ên piranî nediyar û xeyalî ve hatiye honandin. Xeyalî zanistî di heman cûreyên navgînên ragihanê de tê bikaranîn, wekî li roman, [[xêzeroman]], [[fîlm]], [[rêzefîlm]], [[lîstikên kompîtûrê]], [[şano]] û hwd.
 
Ferqa xeyalîhonaka zanistî ya sereke ji berhemên [[fantastîk]] ev e ku hêmanên xeyalîhonaka zanistî piranî di nav îmkanên pêşniyaz û peytên zanistî ne. Ji ber vê ferqê, xeyalîhonaka zanistî wekî “wêjeya ramanan”<ref>http://www.writing-world.com/sf/sf.shtml</ref> tê navandin û piranî li ser lêgerîna alternatîfên zanistiyê<ref>Del Rey, Lester (1979). The World of Science Fiction: 1926–1976. Ballantine Books. s. 5. ISBN 0-345-25452-x.</ref> tê afirandin.
Honanadinên xeyalîxeyala zanistiyê ya sereke ev in:
 
*Honandinên paşerojê yan jî pêşerojên ku nakokî li navbera wê û dîrok û arkeolojiyên rastî hene.
Rêz 14:
Her çiqas berhemên wekî True History ya [[Lucian]] ê di sedsala 2. de jiyaye<ref>Grewell, Greg: "Colonizing the Universe: Science Fictions Then, Now, and in the (Imagined) Future", Rocky Mountain Review of Language and Literature, Vol. 55, No. 2 (2001), pp. 25–47 (30f.)</ref><ref>http://www.depauw.edu/sfs/backissues/8/fredericks8art.htm</ref><ref>http://www.depauw.edu/sfs/backissues/10/swanson10art.htm</ref>, çend çîrokên li nav [[Hezar û yek şev]]<ref>Irwin, Robert (2003), The Arabian Nights: A Companion, Tauris Parke Paperbacks, ss. 209–13, ISBN 1860649831</ref><ref>Richardson, Matthew (2001), The Halstead Treasury of Ancient Science Fiction, Rushcutters Bay, New South Wales: Halstead Press, ISBN 1875684646</ref>, The Tale of the Bamboon Cutter (ss. 10.), Theologus Autodidactus a Ibn al-Nafis (ss. 13.)<ref>https://web.archive.org/web/20080206072116/http://www.islamset.com/isc/nafis/drroubi.html</ref>, Voyage de la Terre à la Lune a Cyrano de Bergerac (ss. 13), Des états de la Lune et du Soleil (ss. 17.) xeyalî zanistî yên yekemin têne pejirandin jî [[mîtolojî]] berî van berheman bo fêmkirina cîhanê honandin û çîrokê bikaraniye û ev jî wê dike çavkaniya xeyalî zanistî.
 
Mînakên rastîn a xeyalîhonaka zanistî yên yekeminyekem, di serdema [[Ronesans]]ê de hatine berhemandin û yek ji wan ev in: [[Micromégas]] a [[Voltaire]], [[Gerrên Gulliver]] a [[Jonathan Swift]]<ref>https://www.britannica.com/art/science-fiction</ref> û [[Somnium]] a [[Kepler]]. Somnium ji aliyê [[Carl Sagan]] ve [[Isaac Asimov]] ve wekî yekeminyekemîn berhema xeyalîhonoka zanistî tê pejirandin. Pirtûk rêwîtiya heyvê û ji wir tevgerên cîhan çawa tê dîtin, wîya vedibêje.
 
[[File:Félix Nadar 1820-1910 portraits Jules Verne (restoration).jpg|thumb|upright|left|alt=Black-and-white photo of man in formal dress with unkempt hair, mustache and beard.|[[Jules Verne]]]]
Rêz 20:
[[File:H G Wells pre 1922.jpg|thumb|upright|alt=Black-and-white photo of a man with bushy black mustache and black hair with parting.|[[H. G. Wells]]]]
 
Li dora kovarên xeyalîhonaka zanistî yên di serê sedsala 20.20an de derdiketin, nifşekî nivîskarên nû peyde bû ku piraniya wan [[Amerîka]]yî bûn û ew di bin têsîra [[Hugo Gernsback]]ê bûn. Piştî [[John W. Campbell]] bû edîtora [[Astounding Science Fiction]]ê di dawiya salên 1930ê de komek nivîskar derket holê ku bi navê [[Futurians]] dihatin nasîn û di nav vê komê de nivîskarên wekî [[Isaac Asimov]], [[Damon Knight]], [[Donald A. Wollheim]], [[Frederik Pohl]], [[James Blish]] û [[Judith Merril]] jî hebûn.<ref>http://jophan.org/mimosa/m21/resnick.htm</ref> Nivîskarên din ên vê demê yên tê nasîn ev in: [[Robert A. Heinlein]], [[Arthur C. Clarke]], [[A. E. van Vogt]] û [[Stanislaw Lem]]. Li gorî gelek kesan vê dema ku Campbell li ser Astoundingê bû, dema zêrîn a xeyalî zanistî tê pejirandin. Taybetmendiya karekterîstîk a çîrokên vê demê ev e ku pesnê pêşveçûn û serkeftinên zanistiyê didin û ev wekî xeyalî zanistî ya hişk dihat navandin.
 
Ev dem pêşketinên teknolojiyê ya heta dawiya şerê domand, piştî wê kovarên mîna [[Galaxy]]yê ya bin rêvebiriya [[Pohl]]ê û nifşên nîvîskarên nû derî tarza Campbellê çîrokên cuda berhemandin. Di salên 1950î de di nav [[nifşa Beatê]] de nivîskarên wekî [[William S. Burroughs]]ê ku têkildarî xeyalîhonaka zanistî hebûn. Di salên 1960 û 1970ê de nivîskarên wekî [[Frank Herbert]], [[Samuel R. Delany]], [[Roger Zelazny]], [[Harlan Ellison]], meyldarî, raman û stîlên nivîsê yên nû kifşkirin. Di vê demê de li Brîtanyayê de komek nivîskar bi navê [[New Wave]] dihat nasîn. <ref>https://www.britannica.com/art/science-fiction</ref>
Di salên 1970ê de Larry Niven û Poul Anderson carekî din destpê pênasandina xeyalî zanistî ya hişk kirin. <ref>https://web.archive.org/web/20151016032758/http://www.magicdragon.com/UltimateSF/timeline1970.html</ref>
[[Ursula K. Le Guin]] û yên din jî rêberiya xeyalîhonaka zanistî ya civakî kirin. <ref>Philip Hayward (1993). Future Visions: New Technologies of the Screen. British Film Institute. s. 180–204.</ref> Di salên 1980ê de nivîskarên [[cyberpunk]] ên wekî [[William Gibson]] dev ji optimizma kevneşopî berdan û piştgirî dan xeyalî zanistî ya kevneşopî.<ref>Philip Hayward (1993). Future Visions: New Technologies of the Screen. British Film Institute. s. 180–204.www.stanford.edu/class/history34q/readings/Cyberspace/HaywardSituatingCyberspace.html</ref> Star Wars ji rastiya zanistî bêhtir girîngî da çîrok û karakteran û bal kişand li ser tarza operaya fezayê.<ref>https://web.archive.org/web/20150810083055/http://allenvarney.com/av_space2.html</ref>]
 
Lêkolînên hûrik ên fezayiyan û li ser têkoşînên zanistî yên [[C. J. Cherryh]], têsîrî li komek nivîskar kir.<ref>http://www.sff.net/people/vera.nazarian/links.htp</ref> Di salên 1990î de van temayan derketin pêşî: Pirsgirêkên hawirî, tora giloverî û têsîra zanyariyên pêşketî ya gerdûnî, pirsên qala bîyoteknolojî û nanoteknolojiyê, pêwendiyê li ser civakên xelayê ya piştî [[Şerê Sar]] û hwd. [[Neal Stephenson]], di berhema xwe yê bi navê The Diamond Ageyê de van temayan bi dorhêlî vedikolîne. Rêzefîlma televîzyonê ya bi navê [[Star Trek]]: The Next Generation rêzefîlmên xeyalî zanistî popüler kir.<ref>https://web.archive.org/web/20080509093805/http://www.patriotresource.com/tv/scifi/sttng.html</ref>
 
Endîşeyên li hemberî leza pêşveçûnên teknolojiyê yekem car ji aliyê [[Vernor Vinge]]ê ve di romana Marooned in Realtime de popülerpopuler bû û gelek nivîskarên din jî sedema wê ya “tenêtiya teknolojîk” di berhemên xwe de şixulandin.
 
==Ramanên Nû==
[[File:Clarke sm.jpg|thumb|200px|[[Arthur C. Clarke]]]]
Xeyalî zanistî li aliyêkî pêşveçûnê û teknolojiyên paşerojê dinirxînin, aliyê din jî ramanên nû û teknolojiyên nû diafirînin. Ev tişt ji derdorên zanistî zêdetir ji aliyê derdorên wêjenas û civaknasan ve hat nîqaşkirin. [[Vivian Sobchack]] a teorisyena medya û sînemayê, diyaloga li navbera fîlmafîlmê xeyalîhonaka zanistî û hêza xeyalê vekolandiye.
 
Teknolojî bandor li ser sêwirandina mijarên hunermendan nake, lê belebelê cîhana honandin hêza xeyalê xurttir dike û têkarî zanistî dibe. Wekî mînak berhemên [[Arthur C. Clarke]] û [[Michael Crichton]] teknolojiyên ku sepandina wan bê îmkan in, di nav çîrokên xwe de nêzîkî rastbûnê kirine. <ref>Sheila Schwartz (1971). "Science Fiction: Bridge between the Two Cultures". The English Journal.</ref>
 
Ev tişt di gotara bi navê “Bridging the Gaps: Science Fiction in Nanotechnology” a [[José Lopez]]ê ku profesöre Zanîngeha Ottowayê ye, hatiye peyitandin. Lopez, pêşniyarên teorik ên gerdûnên honanindinê û operasyonên nanoteknolojiyê ya zanistî têkildarî hev kirine.
 
==Binecûr==
Binecûrên xeyalîhonaka zanistî ji nivîskar û senarîstan zêdetir ji aliyê bazarger û rexnegiran ve têne senifandin û gelek caran jî nêrîn û kategoriyên rexnegir û bazargeran ji hev cuda dibin.<ref>"An Interview with Hal Duncan". Del Rey Online. 2006.</ref>
 
===XeyalîHonaka zanistî ya hişk===
Taybetmendiyên sereke yên xeyalîhonaka zanistî ya hişk (bi îngilîzî: ''Hard “SF”SF'') ev in: Hûrgiliyên bêkêmasî ya zanistên pîvandî yên mîna [[fizîk]], [[kîmya]], [[astrofizîk]] û hwd., didin û/an jî gerdûnên ku hatiye honandin bi hûrgilî disêwirînin. Pêşbîniyên rast ên der heqê paşerojê ya xeyalîhonaka zanistiyan piranî di binecûra hişk de hatiye pêşniyarkirin.<ref>https://web.archive.org/web/20150111223702/http://www.kirjasto.sci.fi:80/aclarke.htm</ref> Nivîskarên xeyalî zanistî ya hişk ên mîna [[Gregory Benford]], [[Geoffrey A. Landis]] di heman demê de zanist in jî.<ref>Fraknoi, Andrew (2003-02-11). "Teaching Astronomy with Science Fiction: A Resource Guide". Astronomy Education Review (National Optical Astronomy Observatory).</ref> Rudy Rucker û Vernor Vinge jî him nivîskar in û him jî matematîkzan in. Nivîskarên hêja yên din a binecûra xeyalîhonaka zanistî ya hişk ev in: Hal Clement, Larry Niven, Robert J. Sawyer û Stephen Baxter.
 
===XeyalîHonaka zanistî ya civakî===
Têgiha “xeyalî“honaka zanistî ya civakî” ji bo pênasîna xebatên li ser zanistên civakî ya mîna derûnnasî, aborî, polîtîka, civaknasî, mirovnasî û hwd., tê bikaranîn. Di vê warê de yên herî bal dikşînin [[Ursula K. Le Guin]] û [[Philip K. Dick]] in.<ref>Hartwell, David G. (1996-08). Age of Wonders. Tor Books.</ref> Têgih berî her tiştî ji bo çîrokên ku girîngî didin hest û karekteran, tê bikaranîn. [[Ray Bradbury]] yê Hosteya Mezin ê SFWAyê hostayê herî navdar ê vê warê ye.<ref>Maas, Wendy (2004-07). Ray Bradbury: Master of Science Fiction and Fantasy. Enslow Publishers.</ref> Van nivîskaran sinorên di navbera xeyalîhonaka zanistî ya hişk û civakî şêlo û tevlîhev dikin. [[UtupyaUtopya]] û [[dîstopya]] jî binecûrên vê cûreyê ne. Çîrokên [[The Handmaid’s Tale]], [[1984]] û [[Brave New World]] mînakên xeyalîhonaka zaniistîzanistî ya civakî ne. [[Gerrên Gulliver]] û mînakên din mimkun e ku di hesaba honandinên afirîner bê pejirandin.
[[File: UrsulaLeGuin.01.jpg|thumb|upright|left|[[Ursula K. Le Guin]]]]
 
===Cyberpunk===
Cûreya cyberpunkê[[cyberpunk]]ê di salên 1980î de derket holê; bêje pevgihana peyvên “sîbernetîk” (bi îngilîzî: ''cybernetics'') û “[[punk]]”ê ye <ref>Stableford, Brian (2006). Science Fact and Science Fiction: An Encyclopedia. Taylor & Francis Group LLC. s. 113.</ref> û û cara yekemin ji aliyê Bruce Bethkeê ve wekî navekî çîroka wî hat bikaranîn.<ref>https://web.archive.org/web/20150511095138/http://www.infinityplus.co.uk:80/stories/cpunk.htm</ref> Di vê cûreyê de gelemperî dem, paşeroja nêzîk e û cih jî distopia ye. Di nav temayên cyberpunkê de wekî pêşveçûnên teknolojiyên zanyariyê û pergalên kontrolê yên civakî a bi înternet (an jî fezaya sîber) an jî şîrketên li derî demokrasiyê henin. Bi berbelavî di nav van berheman de nîhîlîzm, [[post-modernîzm]] û teknîkên fÎlmênfîlmên reş têt bikaranîn û lehengên rêber piranî dilnexweş û îsyankar in, carinan jî [[antî-leheng]] in. Nivîskarên hêja yên binecûrê cyberpunkê ev in: [[William Gibson]], [[Bruce Sterling]], [[Alfred Bester]] û [[Pat Cadigan]]. Li gorî [[James O’Ehley]] fîlma Blade Runner a di 1982ê de hatiye çêkirin, mînakek baş e bo cyberpunkê.<ref>https://web.archive.org/web/20131126043731/http://www.scifimoviepage.com/julypick.html</ref>
 
===Rêwîtiya demî===
Pêşhatiyên çîrokên ku qala rêwitiya demî dikin, heta di sedsalên 18. û 19.19an de tê dîtin. Lê populerbûna vê binecûrê bi saya romana [[H. G. Wells]]ê ya bi navê [[Makînaya Demê]] ye. Çîrokên vê cûreyê ji ber pirsgirêkên mantiqî ya wekî paradoksa bapîr, gelekî tevlihev in.<ref>http://plato.stanford.edu/entries/time-travel-phys/</ref> Rêwîtiya demî, temayek bikaranîna wê gelek berbelaw e. Xêndî romanan, di rêzefîlmên televîzyonan de (''Doctor Who'', hwd.) û tenê sere xwe di fîlman de (''The Flipside of Dominick Hide'', hwd.) hatiye şuxilandin.
 
===Dîrokên alternatîf===
Çîrokên li ser dîrokên allternatîf, guherandina dîrokên rastîn in û bala xwe didinê geşedana wê ya nû. Ev çîrok geh ji bo guherandina pêşerojê rêwîtiya demî bikartînin geh jî ji dîroka cihana me cudatir gerdûneke din diafirînin. Yek ji klasîkên vê binecûrê ev in: [[Bring the Jubilee]] ya [[Ward Moore]] ê ku li vê romanê [[Şerê Navxweyî ya Amerîkayê]] Başûriyan bi ser dikevin. [[The Man in the High Castle]] a [[Philip K. Dick]] ê ku li vê romanê jî [[Almanya]] û [[Japonya]] di [[Şerê Cîhanî yê Duyem]] de bi ser dikevin. [[Harry Turtledove]] ji aliyê gelek kesan ve wekî “hosteya dîrokên alternatîf” tê navandin.<ref>https://web.archive.org/web/20090614204437/http://www.scifi.com:80/sfw/issue351/books.html</ref> Xelata Dîrokên Alternatîf a Sidewiseê herî başên vê binecûrê hildibijêre.
 
===XeyalîHonaka zanistî ya serbazî===
Vê binecûr li ser şer an jî lihevxistinên hêzên çekdar ên wekî neteweyî, navgerstêrkan an jî navgerdûnan tê avakirin û lehengên wan ên girîng serbaz in. Van çîrokan hûrgiliyên prosedur, merasîm, dîrok û teknolojiyên serbazî vedigrin; çîrokên serbazî mimkun e ku nêzîkî an jî wekî lihevxistinên dîrokî bin. Nivîskarên xeyalîhonaka zanistî ya serbazî yên navdar ev in: [[David Drake]], [[David Weber]] û [[S. M. Stirling]]. Weşanxaneya [[Baen Books]]ê ji ber xwedîkirin û gihandina nivîskarên xeyalî zanistî ya serbazî, têt naskirin.<ref>https://web.archive.org/web/20101229144229/http://www.baen.com:80/intweis.htm</ref>
 
===Candarên derasayî===
Rêz 73:
===Binecûrên din===
• '''XeyalîHonaka zanistî ya feminîst''' - Berhemên vê binecûrê pirsên ku qala rola mêranî yê civakî , guherîna rolên polîtîk û civakî yên jin û mêran dipirsin. Xebatên herî balkêş ên vê binecûrê du şikil in: utopyaya ku li wir ferqa zayendiyan ji hev tune ne yan jî dîstopyayek li ser desthilatdariya mêranî disêwirînin.<ref>Elyce Rae Helford, in Westfahl, Gary. The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy: Greenwood Press, 2005: 289-290</ref>
 
• '''New Wave''' - Ev têgih bo xebatên xeyalî zanîstî yên ku van taybetiyan vedigrin: Him li şiklê û him li naverokî xwe dispêre cerribandinekî mezin, çêjekî xweş û hesyariyeke hunermendane.
 
• '''Şêtiya Bûxarê''' (''Steampunk'') – Van berheman bi gelemperî di sedsala 19.19an de û pir caran jî di [[serdema Vîktoryayê]] de derbas dibin ku di vê serdemê de bûxar bi berbelawî dihat bikaranîn. Mîna berhemên [[Jules Verne]] û [[H. G. WellsêWells]] ji xêndî bûxarê, teknolojiyên ku li wê dewrê nedihat bikaranîn jî tê sêwirandin.
 
==Cûreyên pêwendî==
===Honandina teorîk===
Ev têgih warekî gelek fireh dihewîne, mîna xeyalîhonaka zanistî, fantastîk û dîrokên alternatîf, hwd. Edîtorin [[rastîbîniya efsûnî]] (''magic realism'') jî têdixin li bin vê cûrê.<ref>web.archive.org/web/20120110165032/http://www.aeonmagazine.com/writersguidelines.html</ref>
 
===Wêjeya fantastîk===
Pêwendiyek nêzik li navbera fantastîk û xeyalîhonaka zanistî heye. Gelek nivîskar bi her du cûreyê berheman nivîsandine. Berhemin nivîskarên mîna [[Anne McCaffrey]] û [[Marion Zimmer Bradley]]ê di horta her du cûreyê de ne. Car caran têgiha fanteziya zanistî ji bo van berheman têne bikaranîn.<ref>http://www.depauw.edu/sfs/review_essays/elkins22.htm</ref> Li Amerîkayê komeleyek bi navê “[[Science Fiction and Fantasy Writers of America]]” (SFWA) heye ku xelatan didin berhemên ku him warên xeyalîhonaka zanistî û him jî wêjeya fantastîk hatine nivîsandin. Kongreyên xeyalîhonaka zanistî mijarên wêjeya fantastîkê birêkûpêk têdixin rojevên xwe. <ref>https://web.archive.org/web/20131126050500/http://www.laconiv.org/2006/prog/contest.htm</ref><ref>http://www.sff.net/people/carolberg/links.html#conventions</ref> Nivîskarên fantastîkê yên ku mîna J. K. Rowlingê, xelata herî mezin a warê xeyalîhonaka zanistiyê bi navê Xelata Hugo histendine.<ref>web.archive.org/web/20141008081059/http://worldcon.org:80/hc.html</ref> XeyalîHonaka zanistî bi gelemperî tiştên mimkun in ku li paşerojê bêne çêkirin, qal dikin. Lê fantastîk tiştên derasayî û bêîhtimal dihonînin.<ref>Rod Serling (1962). The Twilight Zone, "The Fugitive".</ref> Sêr(efsûn) û mîtolojî mijarên herî populer ê wêjeya fantastîkê ne.<ref>Robert B. Marks (1997-00). "On Incorporating Mythology into Fantasy, or How to Write Mythical Fantasy in 752 Easy Steps". Story and Myth.</ref>
 
===Wêjeya erjengê===
[[File:Frankenstein, pg 7.jpg|thumb|upright=1.2|Illustrasyonek ji romana [[Frankenstein]] a [[Mary Shelly]]ê. ]]
Wêjeya erjengê yan jî tirsê li ser derî xweza û derasayî tê avakirin. Armanca vê cûreyê xwendevanên xwe car caran bi riya pêşdariyên tundî bitirsînin û aciz bikin. Gelek berhemên tirsê hêmanên xeyalîhonaka zanistî dihewînin. Di romana [[Mary Shelley]] a bi navê [[Frankenstein]] her çiqas hêmanên tirsê ji yên din zêdetir be jî, ji ber ku afirandina cinawer bi honandina xeyalî zanistî tê kirin, tê hesibandin ku berhema yekemîn a xeyalî zanistî ye. Ji bo pênasîna cûreyên xeyalîhonaka zanistî û erjengê ji berhemên [[Edgar Allan Poe]] jî hatiye sûd wergirtin.<ref>David Carroll and Kyla Ward (1993-05). The Horror Timeline,Part I: Pre-20th Century </ref>
Îro wêjeya erjengê kategoriyek populer a fîlmên erjengê ye.<ref>https://web.archive.org/web/20070814212333/http://news.ncsu.edu:80/features/103106_HorrorFilms.htm</ref>
 
===Wêjeya veşartî (''mystery'')===
Di van berheman de temaya serdest xeyalî zanistî ne, lê belê çîrok xwe dispêrin rastiyên rojane. Mîna romanên erjengê yên [[Tom Clancy]] û [[Michael Crichton]]ê û fîlmên James Bond pir caran li nav vê cûreyê tê hesibandin.<ref>https://web.archive.org/web/20151016032758/http://www.falsepositives.com/index.php/2005/11/22/utopian-ideas-hidden-inside-dystopian-sf/</ref> Xebatên modernîst ên nivîskarên wekî [[Kurt Vonnegut]], [[Philip K. Dick]], [[Stanisław Lem]] li ser sinorasînora xeyalîhonaka zanistî û wêjeya veşartî ne.<ref>Glenn, Joshua (2000-12-22). "Philip K. Dick (1928–1982)". Hermenaut (#13)</ref> Li gorî [[Robert J. Sawyer]] “Li nav xeyalîhonaka zanistî û veşartiyê lihevhatineke mezin heye. Her du jî ferisandina xaçepirsê dilbijî dikin û ji bo wê jî çîrokên nêzikî rastiyê hewce dikin.”<ref>McBride, Jim (1997-11). "Spotlight On... Robert J. Sawyer". Fingerprints (Crime Writes of Canada) (November 1997).</ref> [[Isaac Asimov]] û [[Walter Mosley]] di nav berhemên xwe yên xeyalîhonaka zanistî de hêmanên veşartî (''mystery'') bicihkirine yan jî di nav berhemên xwe yên veşartî de hêmanên xeyalîhonaka zanistî bicihkirine.
 
===Wêjeya sûperleheng===
Taybetmendiya karakterîstîk a vê cûreyê ev e: Lehengên van çîrokan ku xwediyê behreyên derasayî ne, bi xwestekî an mecbûrî welateke yan jî gerdûneke ji destê gefan (carinan gefên xwezayî û carinan gefên super ên çêkirî) diparêzin an jî ji bo parastina wan alîkarî dikin.
Gelek sûperleheng bi xwestekî an bêhemdî xwe li nav teknolojiyên pêşketî, cîhan an jî gerstêrkên biyanî, li nav rêwitiya demî dibînin. Lêbelê hêmanên zanistî yên van çîrokan dûrî aqil in li gorî çîrokên xeyalîhonaka zanistî.
 
Li nav nivîskarên vê cûreyê de [[Stan Lee]] û [[Dean Wesley Smith]] ([[Spiderman]], [[The Fantastic Four]], [[X-man]], [[Hulk]] hwd); [[Marv Wolfman]] ([[Blade]], [[The New Teen Titans]]), [[Roger Stern]] û [[Elliot S. Maggin]] ([[Superman]]) hene. Weşanxaneyên [[Marvel Comics]] û [[DC Comics]] piştgirî û girîngî didin wêjeya sûperlehengê.
 
==Xelat==
Xelatên herî mezin û girîng ên cîhana xeyalîhonaka zanistî ev in: [[Xelata Hugo]] ku ji aliyê [[World Science Fiction Convention]] (Worldcon) ve tê belavkirin û [[Xelata Nebula]] ye ku ji aliyê [[Science Fiction and Fantasy Writers of America]] (SFWA) ve tê belavkirin.
Di sînemaya xeyalî zanistî de [[Xelata Saturn]] xelateke gelek mezin e.
 
==Li wêjeyê xeyalîhonaka zanistî==
[[File:Isaac Asimov on Throne.png|thumb|180px|[[Isaac Asimov]]]]
Nivîskarên ku li warê xeyalîhonaka zanistî navdar û serkeftî ne, hin ji wan ev in:
*[[Jules Verne]]
*[[Karel Čapek]]
Rêz 113:
*[[Frank Herbert]]
*[[H.G. Wells]]
*[[Yevgeni İvanoviçÎvanovîç ZamyatinZamyatîn]] (Zemyetkin)
*[[Stanislaw Lem]]
*[[Philip K. Dick]]