Mafê çarenûsê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Rûpela nû: "hemû gel dikarin pêşeroja xwe û statuya xwe ya siyasî, aborî, civakî û çandî bi îradeyekî serbest tayîn bikin û hemû dewlet jî ê li him ber vê îrade ya azad rêz..."
 
Kurteya guhartinê tine
Rêz 1:
hemûHemû gel dikarin pêşeroja xwe û statuyastatûya xwe ya siyasî, aborî, civakî û çandî bi îradeyekîîradeyeke serbestazad tayîn bikin û divê hemû dewlet jî ê li him berhimberîrade yaîradeya azad rêzdar bin. Ev pênasiya mafê çarenûsê ye. Li gorî vê; mafê Tuti gelgelî netune biku îradeya xwe li ser gelekî din referz yebike. Hemû gel jibi her hawayîawayî dexwediyê diheman astekî demafî ne. Gel ku he behebe ev maf jî ê he behebe. Ev maf wekî nasnameyênasnameya gelgelî bi gelgelî ve girêdayî ye. Înkarkirina mafêmafî înkarkirina gel û pêşeroja gelgelî eye.. <big>'''Ji bo her gelî doza mafê çarenûsê mafe kîmafekî xwezayî ye û meşrûrewa ye. Hemû gel lidi himberîbiryardayîna mafançarenûsa wekhevxwe de xwedî heman maf in.</big>'''
 
== Dîrok ==
Dîrok
Dîroka mafê çarenûsê digihêje Dewrîma Fransî. Lê belê cara yekem bi nasîna modern di sala 1914an de ji alî serokê bolşevîk Vladimir Lenîn ve hatiye navkirin. Dîsa cara yekem ku ev maf dikeve peymanan pistî şerê emperyalîst a yekemin e. Dawiya şerê emperyalîst a yekemîn serokê Emerîka Wîlson ji bo gelên bindest prensîban diyar dike û ji bo van prensîban dibêjin Prensîbên Wîlson. Di vê belgeyê de Wîlson ji bo gelan Mafê çarenûsê diparêza.
 
 
== Di peymanên navneteweyî de mafê çarenûsê ==
Neteweyên yekbûyî di peymana bi 16/12/1952 dirok û 637 bi hejmar de mafê çarenûsê ji bo mafê mirovatiyê şerta yekem qebûl dike.
Herweha bi 14/12/1960 dirok û bi 1514 encam di Peyman û danezanka Koma Milletan de tê gotin û hatiye qebûlkirin ku:
Madde ya yekemin: ‘’bindestiya gelan, tahakum û sömurgetî ya xeriban inkarkirina mafê miroatiyê ye. Li dijî şertên Koma Milletan e û ji bo tekili û aşitiya cîhanê jî astengî ye.’’
Madde ya duyemîn :‘’hemû gel, xwedî mafê çarenûsê ye; li gorî vê mafê statuya xwe yê siyasî serbest û azad ê xwuya bikin.’’
Madde ya sêyemîn:’’ ji alî siyasî, ekonomik, civakî an jî eğitime de ne têr amadebûn nikare bibe mehneya derengxistina xweseriyê ye.’’
Koma Milletan di destpêka peymanê de mafê çarenûsê esas girtiye û ev maf wekî rihekî huqûqa gelan nîşandaye. Ji bo mirovatiyê mafê çarenûsê şert a yekemin nîşan daye. Lê belê Koma Milletan jî ji ber ku ji hewcebûna berjewendiyên dewletên mezin ava bûye gelek caran li himber mafê çarenûsê li gorî berjewendiyên xwe an jî ê dewletên endamê xwe pozîsyon digire. Yanî Koma Milletan ji huquê bêtir li gorî siyasetê ava bûye. Herweha bi maddeya yekemîn, duyemîn û siyemîn de mafê çarenûsê di bin garantiya Koma Milettan de hatibe qebûlkirin jî dîsa di vê peymanê de di bin navê yekîtiya axê dewletan de bi maddeya çar, şeş û heftan de pêk anîna mafê çarenûsê û pêkanîna van maddeyên yekemîn, duyemîn û sêyemîn ji holê radikin. Pirsgrêk û dirûtiya Koma Milletan jî di vira de eşkere dibe. Ku sînora dewleta somurge û dewleta dagirker bi hev ve bin Koma Milletan mafê çarenûsê ji bo gelên bindest an jî ji bo welatê bindest de rast nabîne. Ev nêrîn ne huqûqî ye lê siyasî ye. Di destpêka peymanê de ji bo ku gelên bindest an welatên bindest ji zulm û polîtîkayên kolonyalîst xalas bibin û ji bo aşitiya cihanê û azadiya mirovan mafê çarenûsê mafê hemû gelan qebûl dike. Gelên welatê somurge yê ku sînorên wan û welatê dagirker bi hev ve ne ji gelên welatê somurge yê ku sînorên wan û welatê dagir ker ne bi hev ve ne bêtir li himber zulmê, polîtîqayên dijwar dimînin. Ji ber ku dema ku sînor bi hev ve bin îmkan û teknîkên dewleta dagirker xurttir e û ji alî dem ve zûtir û polîkayekî sîstematîk tê cîh. Hege armanc xelaskirina rûmeta gelan û avakirina aşitiyê be divê ev rastî bê qebûl kirin. Lê belê Koma Milletan me di serî de jî gote ku helbet jî dewletan ve pêk tê û ev dewlet naxwazin mudahaleyî hukumrantiya hev bikin. Ne bi çavê dagirkertiyê Li meselê dinêrin, bê çavê pirsgrika dewletê ya hindirîn li meselê dinêrin. Ev sekna Koma Milletan û Payman bi 14/12/1960 dirok û bi 1514 hejmar de maddeya 4,6 û 7emin dîsa bi Peymana Mafên Medenî û Siyasî û bi Peymana Mafên Ekonomîk, Civakî û Çandî re li hev nayê. Di navbera Payman bi 14/12/1960 dirok û bi 1514 hejmar de maddeya 4,6 û 7emin û Peymana Mafên Medenî û Siyasî de maddeya yekemîn û Peymana Mafên Ekonomîk, Civakî û Çandî de maddeya yekemîn de nakokî he ye. Maddeyên yekemîn ya van her dû peymanan jî wek hev e, peyv û gotinên wan yek e. Ev peyman di maddeya xwe ya yekemîn de biryar daye ku:
Madde ya yekemin: ‘’ hemû gel xwedî mafê tayinkirina pêşerojê xwe ye. Ji ber vê mafê bi şiklekî azad dikarin statuya xwe ya siyasî diyar bikin û pêşketina milên xwe ya ekonomîk, civakî û çandî bixwazin…..’’
Nîtekîm tê dîtin ku peyman û biryarên Koma Millettan li hev nakin û di navbera wan de newekhevî he ye. Ji ber van newekheviyan di pirsgrêka esas girtina biryaran de divê mero an li diroka qebûlkirina biryaran binêre û Biryara ku di demê nêz de derketibe divê bê esas girtin an jî kîjan biryar ji mafê gelên bindest re etkîn be divê ew esas bê girtin. Herweha armanc divê etkînkirina mafê çarenûsê be.
 
== Mînakên Mafê Çarenûsê ==
Dewleta Sirbîstan li kosovayê polîtîkayên dijwar dimeşand û mafê mirovatiyê gelekî giran binpê dikir. Di sala 1998 û 1999an de NATO ji ber polîtîkayên Sirbîstan yê li Kosova mudahaleyî Sirbîstan dike. Di van bombebarande ji alî Leşkerî de dewleta Sirbîstan gelekî paş dikeve û gelên Arnavûd li Kosovayê têkoşîna xwe didomîne. Di sala 2008an de Kosova azadiya xwe îlan dike. Dewletên Amerîka û Ewrûpayê dewletbûna Kosovayê nasdikin. Dîsa di hindirê 2008an de Sirbîstan li gorî maddeya 4, 6 û 7emin ya Paymana bi 14/12/1960 dirok û bi 1514 hejmar muracaatî Koma Dewletan dike û îddîa dike ku mafê dewletbûna Kosovayê tune ye û bi qebûlkirina Dewleta Kosovayê mafê yekîtî ya erdê Sirbîstan hatiye binpêkirin. Koma Dewletan jî li ser vê muracaatê ji Dîwana Edalet Ya Laheyê ya Navnetewî raman dixwazê. Dîwana Edalet Ya Laheyê ya Navnetewî di sala 2010an de muracaata Sirbîstanê red dike û Dewleta Kosovayê meşrû dibîne. Bi vê biryarê hate diyarkirin ku maddeyên 4,6 û 7emîn ya Peymana bi 14/12/1960 dirok û bi 1514 hejmar mîada xwe dagirtiye.
Hejmara nufûsa Dewleta Kosovayê derdora yek milyon û heşsed û çil hezar e. Lê belê nufûsa Kurdan nêzî pêncî û pênc milyon e.
Mezinbûna erdê Dewleta Kosovayê yazdeh hezar kîlometre kare ye. Ev mezinbûn qasî navçeya kî Kurdîstanê ye.
 
== Li Himber Mafê Çarenûsê Rewşa Kurdistan ==
Di 11 Adarê 1970an de di navbera dewleta İraqê û Mele Mistefa Berzanî de ji bo Başûrê Kurdîstanê mixtariyet tê qebûlkirin. Lê belê ji bo Kerkukê dîsa dawiya sala 1973an de di navbera Kurdan û dewleta İraqê de şer destpê dike. Piştî 2003an de ku Emerîka Rejîma Seddam Husên belakir Federasyona Herema Kurdîstan li Başûrê Kurdîstanê ava dibe. Lê belê hîna jî rewşa Kerkuk ne diyar e. Li gorî maddeya 140emîn ya zagona esasî ya İraqê divê li Kerkukê hejmara nufusê bêkirin û diyar bibe ku hejmara Ereb an jî Kurdan pire li Kerkukê. Ev binpêkirina maddeya 140emîn ya zagona esasî bi polîkayek Kolonyalîst didome û gelên Ereb li Kerkuk û derdora Kerkukê bi cîh dikin. Hîna jî Başûrê Kurdîstanê azadiya xwe diyar nekiriye.
Ji sala 2012an de li Rojavayê Kurdîstanê Kurd di şerekî dijwar de ne. Çeteyên İŞİDê bi alîkariya dewletên Ereb û Tirk bi çekên mezin êrîşî Kurdan dike. Dewleta Tirkî ji Dewleta Sûrî bêtir dijî Kurdên Rojava ye. Nayê xwestin ku Kurd kargeriyên xwe ava bikin. Lê belê Kurdên Rojava bi şiklên Qantonan sê qanton avakirine. Hîna rewşa van Qantonan ne diyar e.
Li bakurê Kurdîstanê û li Rojhilatê Kurdîstanê jî ji bo statuya Kurdan ne bi fîzîkî ne jî bi awayek din statuya Kurdan û Kurdîstanê ne diyar e. Ji bilî başûrê Kurdîstanê tu perçeyên Kurdîstanê bi fermî nexwedî statu ye.
Tu dewletên dagirker û kolonyalîst li himber gelên bindest û ên di bin hukumraniya xwe de bi çekên kîçmyevî êrîş nekiriye. Li Seddam Huseyn bi polîtikayên sîstematîk li himber gelê Kurd jenosîd karaniye. Tu welat nebûye çar perçe lê belê Kurdîstan bi destên dewletan bûye çar perçe û di bin hukumraniya çar dewletên dijwar de ye. Tu gelên ku hejmara nufûsa wan nêzî pêncî û pênc milyana ye bê dewlet nemaye.