Împeratoriya Eşkanî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
MikaelF (gotûbêj | beşdarî)
B MikaelF navê Keyaksariya Eşkaniyan weke Împeratoriya eşkaniyan guherand
MikaelF (gotûbêj | beşdarî)
BKurteya guhartinê tine
Rêz 1:
{{Bêçavkanî}}
{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî = Pehlewanistan{{çavk}}Împeratoriya eşkaniyan
| nav =
| nav ziman =
Rêz 12:
| nîşan =
| nexşe = Map Parthian Empire-fr.png
| binnexşe = PehlewanistanÎmperatoriya eşkaniyan di salên 60'ê BZ de
| paytext = [[Arşak (bajar)|Arşak]] , [[Hekatompîlos]], [[Ekbatana]] (Hemedan), [[Tîsfûn]], [[Susa]], [[Mîtradatkirt]]
| ziman = [[Zimanê partî|Partî]] ''(Pehlewî)'' û zimanên Îranî
Rêz 44:
| paşê1_rûpel = Împeratoriya Sasanî
}}
'''KeyekseriyaÎmperatoriya Pehlewaneşkaniyan'''{{çavk}} (bi zimanê pehlewanî: ''Pahlav/Pahlavanigh''{{çavk}}, ''erebî'' بارثيون‎‎, ''farisî'' اشکانیان) an '''Keyekseriya Eşkaniyaneşkaniyan''' an jî '''KeyekseriyaÎmperatoriya partan''' — împeratoriyeke kevnar, ku derdora salên 250 berî zayînê li başûr û başûrê rojhilatê [[Derya Xezarê]] ava bûye. Di qirna 1 berî zayînê de êdî axeke mezin ji Mezopotamyayê heta Hindistanê hildigirte nava xwe. Di salên 220 piştî zayînê (P.Z.) dawî bi hebûna wê hat.
 
Di nivîsarên çînî Çjan Tsen PehlewanistanÎmperatoriya eşkaniyan û keyadana Arsî (Arşak) bi navê Ansî derbas dibe{{çavk}}.
 
== Dîrok ==
Rêz 57:
Piştî mirina [[Îskenderê Mezin|Îskenderê Makedonî]] (323 B.Z.) împeratoriya wî parî çend dewletan dibe. Destpêkê axa Ariyan dikeve destê [[Selewkî|Selewkîdan]](312 B.Z.), axa [[Med û Medya|Medya]] radestî Pîtonê yûnan dikin, beşeke Medyayê di destê rêberê wî yê kevn Adirpêt de dimîne û lewra wek Medya Atropatena an Medya Biçûk tê binavkirin, li bakurê-rojhilat dewleta Greko-Baktriya (Greko-Baxtrîş) (256 B.Z.) ava dibe, li dorhêla [[Xorasan|Xorasanê]] jî Keyatiya Pehlewana (Pehlewanistan) (250 B.Z.) ava dibe.
 
Dameziranêrê PehlewanistanêÎmperatoriya eşkaniyan keya [[Arşak|Arşak]] e, rêberê eşîra Parna, yê ku di sala 250 B.Z. li dijî împeratoriya [[Selewkî|Selewkîdan]] serî hildide. Di yek ji cengan de keya Arşak tê kuştin û rêbertiya serhildanê û eşîra Parna derbasî birayê wî Tîrîdat dibe. Hemû hewiladanên împerator Selewk II ên têkbirina serhildanê bêencam dimînin, lewma di navbera salên 230-227 da ew neçar dimîne serxwebûna Pehlewanistanê bipejirîne.
 
Tîrîdat bi fermî wek keyayê PehlewanistanêÎmperatoriya eşkaniyan tê îlankirin û navê xwe yê rêbertiyê diguhere û dibe Arşak II. Di sala 209 B.Z. Pehlewanistan serxwebûna xwe winda dike, dikeve destê împeratorê Selewkîdan Antîoxos III ê Gewre, lê piştî demeke kurt serxwebûna xwe careke din vedigerîne.
 
=== Firehbûn ===
Keyayê PehlewanistanêÎmperatoriya eşkaniyan Mîtrîdat I (170—138 B.Z.) axa Persya û piraniya Mezopotamyayê ji dest împeratoriya Selewkîdan digire, herwiha beşeke dewleta Greko-Baxtrîş jî (axa heta çiyayê Hindûkuş (wergera ji zimanê pûştû kujerê Hindiya)) dikeve destê Pehlewanistanê. Mîtrîdat I tîtûla şahînşah li ser xwe dipejirîne û bi vî rengî dibe mîrasgirê [[Mezopotamya Hexamenişî|Hexamenişiya]] (împeratoriya Medopersya (559 B.Z.–338 B.Z.)). Selewkîd çend caran hewl didin Pehlewanistan zeft bikin, lê sernakevin. Cara dawî artêşa împeratorê selewkîdî Antîox VII di sala 129 B.Z. windahiyên giran dide.
 
PehlewanistanÎmperatoriya eşkaniyan di dema desthilatdariya keya Mîtradat II ([[124 b.z.]]–[[88 b.z.]]) aramiyê dest dixîne. Heta wê demê bi dewletên cîran re tim di nav şer de ye.
 
=== Temasên bi Romê re ===
Yekemîn temasên PehlewanistanêÎmperatoriya eşkaniyan bi Romê re di destpêka sedsala I B.Z. çêdibin. Bi peymana sala 92 B.Z. çemê Firatê wek sînora di navbera [[Împeratoriya Romê|Romê]] û Pehlewanistanê tê diyarkirin.
Di dema desthilatdariya keya Ard II (57—37/36 B.Z.) de leşkerên romî di bin rêbertiya serleşker Markûs Lîsînîûs Krassûs (Marcus Licinius Crassus) da çemê [[Firat|Firatê]] derbas dikin û dikevin [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]], di cenga ku di sala [[53 b.z.]] de pêk tê, pehlewanî li [[Xarran]]ê Împeratoriya Romê bin dixin. Di wê cengê de serleşkerê romî Krassûs ji aliyê pehlewaniyan ve tê kuştin.