Medreseya kurdî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Medrese li ba Kurdankurdan pir zêde bi rûmet e. Lewra medrese ji saziya xwendinê zêdetir, ji bo Kurdankurdan devera [[dadgeh]]tî û çareserkirina gelşên wan jî bûye û hemû heyînên kurdewarî pê hatine parastin.

Medreseya Kurdîkurdî, ji bo Kurdankurdan hem [[dibistan]], hem [[xwendegeh]] û hem jî [[zanîngeh]] bûye; ji her kesî re vekirî bûye û berambertiya tê de rê nedaye ku niheqî û zordestî di nava xelkê de bête domandin.

Şaxên zanistiya erebî ku di Medreseyamedreseya Kurdîkurdî de dihatin xwendin, ev bûne: [[Şerîet]], [[Hedîs]], [[Tefsîr]] û [[Eqîde]], Serf û [[Nehw]], [[Mentiq]], Istî‘are, Mûnazere, Usûl û hin şaxên [[fen]]ê din.

Medreseya Kurdîkurdî di demeke pir kin de berambertiya xwe bi zanîngehên miletên pêşketî yên wan deman re daye meşandin. Wek mînak: Berî pêncsed salî, li [[Medreseya Sor]] a li [[Cizîra Botan]]ê projeya [[rubot]]a ku [[Rojava]]yî di dawiya [[Sedsala 20'an|Sedsalasedsala Bîstî20an]] de dest bi çêkirina wê kirine, hatiye çêkirin. Ji xwe zanayên weke [[Mewlana Xalid]]ê Nexşebendî yê Kurdîkurdî, [[Melayê Cizîrî]], [[Ehmedê Xanî]], [[Şêx Fethulah Werqanisi]] û pir kesên wisa ku mora xwe li mêjuya pêşketinê xistine, zêdetir giranbihatî û pîroztiya Medreseyamedreseya Kurdîkurdî nîşan didin. Herweha lehengên mîna [[Silhedînê Eyûbî]] yê Kurdîkurdî jî, heta yên vê serdema niha jî, tev berê adana Medreseya Kurdî bûne.

== Naveroka Medreseyamedreseya Kurdîkurdî ==

Medreseya Kurdîkurdî bi naveroka xwe, ji destpêkê heta dawiyê, weha xwe bi rêkûpêk dikir:

*Destpêka Xwendinêxwendinê.

*Destpêka Feqetiyêfeqetiyê.

* Cudatiya Medreseyêmedreseyê ji Mizgeftêmizgeftê.

*Meletî û Berpirsyartiyaberpirsyartiya Medresêmedresê

* Serbildindiya Xelkêxelkê bi Medreseyêmedreseyê.

* Domandina Xwendinêxwendinê û Rewşarewşa Wêwê.

*Xwendina Rêzêrêzê.

*Xwendina 89 Pirtûkênpirtûkên Cudacuda.

* Disiplîna Medresêmedresê.

* Melê Heftilmîheftilmî.

* Melê Duwazdehilmîduwazdehilmî.

*Destûrnameya Medresêmedresê.

== Di medreseya Kurdîkurdî de Şaxênşaxên Zanistiyêzanistiyê ==

Ew saziya bi navê ''Medreseya Kurdî'' ku hetanî nîvê Sedsalasedsala Bîstî20an jî hebûna xwe diparast, lê xasma jî piştî Cunta Leşkerî ya 1980yî li Bakûrê Kurdistanê hema bêje bi temamî ji holê hate rakirin, li ser bingeheke pir xurt hatibû damezirandin û tê de gelek şaxên zanistiyê yên cuda dihatin xwendin.

Îcar ji xwe diyar e ku ev Sedsalasedsala Bîstî20an sedsaleke reş bû ku di ser Kurdankurdan re bihurî. Piraniya zana û pisporên Kurdkurd ên vê sedsalê jî, di xwendegeh û zanîngehên biyaniyan de kame bûne. Bi gotineke din, ji wan kêm kes bi zimanê Kurdîkurdî xwendiye. Ew berhemên kurdî yên ku ji medreseyên kurdî afirîne, bi her awe û tewran, bi kurdewarî hatine afirandin û li ser bingehê toreya kurdî lengerên xwe berdane erdê.

Mirov ji berhemên ku ji Medreseyamedreseya Kurdîkurdî derketine, dibîne ku 19-20 şaxên zanistiyê yên cuda di Medreseyamedreseya Kurdîkurdî de hebûne. Bi piranî jî giraniya xwendinê li ser şaxên wek [[Felsefefelsefe]], [[Mentiqmentiq]], [[Leşsaxîleşsaxî]], [[Rûhîyetrûhiyet]], [[Siyasetsiyaset]], [[Astronomîastronomî]], [[Hisabhisab]], [[Teknîkteknîk]], [[Civaknasîcivaknasî]], [[Leşkerîleşkerî]], [[Aborîaborî]], [[Ferheng|Ferhengîferhengî]], [[Suruştîsiruştî]], [[Xwedanasîxwedanasî]], [[Hiqûqnasîhiqûqnasî]], [[Ajalnasîajalnasî]] û gwd.hwd bûye. Ev gotina ku di nava Kurdankurdan de ”Melê Heftilmî” û ”Melê Dozdeilmî” jî rastiya vê meselê derdixîne holê. Lengerekî Medreseyamedreseya Kurdîkurdî li ser Felsefeyafelsefeya Grekiyangrekiyan bûye, heta ku pirtûka bi navê [[NETAÎC-ULNetaîc EFKARel-Efkar]] ji felsefa Yunanîyunanî hatiye wergerandin û di Cihanacîhana Îslamîîslamî de tenê Medreseyamedreseya Kurdîkurdî xwedîtî lê kiriye.

Ji xwe dema ku mirov Dîwanadîwana [<ref>http://hem.bredband.net/serkay/Doc/Pirtuk/pirtuk-b/Nr-1.htm]</ref> [[Melayê Cizîrî]] şirove dike, çi tiştê ku mirov bixwaze, tê de tê dîtin. Ji vê zêdetir jî, di beşa [[Felsefeyafelsefeya Melêmelê]] de, gelek tiştên ku mirov lê şaş dimîne têne ber çavan û navê gelek zanayên cîhanî hene.

Herweha [[Rêçika Nexşebendî]] jî, şaxek ji şaxên Medreseyamedreseya Kurdîkurdî bûye. Piştre dema ku fikra [[Komonîstkomonîst]]iyê derketiye holê, desthelatiya [[Yekîtiya Sovyetan]], ji xwe re eynî sîstema rêxistina nexşebendîtiyê girtiye û pê eynî mîna wê xwe bi rêxistin kiriye.

Medreseya Kurdîkurdî gelek mirovên zana, bîrewer û pêşbîn afirandine. Dilqê wan zanayên Kurdkurd di pêşveçûna her tiştên kurdewariyê de jî, pir mezin bûye. Kesên ku ji wê medreseyê derketine, hertim xwe berpirsyar dîtine, dibînin û berpirsyariya xwe bi cih anîne û tînin.

Îro çaxê em li mêjuya miletê Kurdkurd dinerin, bi hêsanî em dibînin ku ev dewlemendiya ziman, çand û berpiryartiya Dozadoza Pîrozpîroz, bi piranî ji aliyê zanayên ku ji Medreseyamedreseya Kurdîkurdî rabûne ve hatine bermalkirin.

Pirsa ku xwediyê welat û xwediyê milet kîjan çîn e jî, bi hêsanî em dibînin ku li piraniya welatên dinyayê, heta li van welatên Ewrûpayê ku hewqas bi pêş ve jî çûne, xwediyê welat û dewletê, çîna wan a burjuwa bûye. Yanî şêxên wan, axe, maqûl, beg, mîr, pitrik, papas, keşe û kesên dewlemend in. Helbet ev yeka hanê bo Kurdankurdan jî wusan bûye û dê wisan jî bibe.

Ha ji ber hindê ye ku ev e ji 1803an ve ye heta niha, piraniya rêberên babeta rewşenbîrî, Bizavabizava Netewîneteweyî, ew kes in ku ji Medreseyamedreseya Kurdîkurdî hatine û berpirsyariya xwe bi cih anîne.

Ez bi xwe di vî warî de dîdevanê pir tiştan im û rêveçûna jiyanê jî bi me gişan daye nîşandan ku Kurdênkurdên Bakûrbakur jiyana xwe, ziman, tore û hebûna xwe bi du tiştan heta îro parastine, yek jê desthelatiya feodalî, ya din jî Medreseya Kurdî bûye.