Tirk: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
'Türkleri anlatmaya hakkınız yok' ket şûna rûpelê. |
B Guherandina 195.174.9.145 hat betal kirin, vegerand guhartoya dawî ya Kurmance Enedolî |
||
Rêz 1:
{{Bêçavkanî}}
{{Infobox gel
| nav = '''Rom'''
| wêne = TurkishPeople.jpg
| ravek =
<!----------------Gelhe (kom)------------>
| gelheKom = ~76.633.936{{Çavk}}
| salKom =
| çavkKom =
<!----------------Gelhe li gor herêman--->
| herêm1 = <br /><div style="font-size:115%;">[[Asya]]</div>
| herêm7 = {{al2|Tirkiye}}
| gelhe7 = 65.000.000{{Çavk}}
| sal7 =
| çavk7 =
| herêm8 = {{al2|Azerbaycan}}
| gelhe8 = 43.400{{Çavk}}
| sal8 =
| çavk8 =
| herêm9 = {{al2|Îraq}}
| gelhe9 = 500.000 - 3.000.000{{Çavk}}
| sal9 =
| çavk9 =
| herêm10 = {{al2|Sûrî}}
| gelhe10 = 300.000{{Çavk}}
| sal10 =
| çavk10 =
| herêm11 = {{al2|Ûzbêkistan}}
| gelhe11 = 200.000
| sal11 =
| çavk11 =
| herêm12 = <br /><div style="font-size:115%;">[[Ewropa]]</div>
| herêm13 = {{al2|Almanya}}
| gelhe13 = 3.500.000
| sal13 =
| çavk13 =
| herêm14 = {{al2|Fransa}}
| gelhe14 = 500.000
| sal14 =
| çavk14 =
| herêm15 = {{al2|Keyaniya Yekbûyî}}
| gelhe15 = 500.000
| sal15 =
| çavk15 =
| herêm16 = {{al2|Bulgaristan}}
| gelhe16 = 900.000
| sal16 =
| çavk16 =
| herêm17 = {{al2|Holenda}}
| gelhe17 = 400.000
| sal17 =
| çavk17 =
| herêm017 = {{al2|Yewnanistan}}
| gelhe017 = 130.000
| sal017 =
| çavk017 =
| herêm18 = <br /><div style="font-size:115%;">'''[[Amerîka (parzemîn)|Amerîka]]'''</div>
| herêm19 = {{al2|DYA}}
| gelhe19 = 600.000
| sal19 =
| çavk19 =
| herêm20 = {{al2|Kanada}}
| gelhe20 = 6.000
| sal20 =
| çavk20 =
<!---------------- Ziman û ol------------>
| ziman = [[Tirkî]]
| ol = [[Îslam]] ([[sunîtî]] û [[elewîtî]])
| nexşe =
| nexşeSernav =
| nexşeyaCihan =
| nexşeyaCihanNav =
| hêlîpan =
| hêlîlar =
}}'''Tirk''' an carina '''rom''' (bi [[tirkî]]: ''Türk'') navê kesên tirkîaxiv ên ku bi taybetî xelkê komara Tirkî (Tirkiye) ne. Tirk bi eslê xwe ji [[Asyaya Navîn]] in û zimanê wan bi xelkên tirk ên din wekî [[azarî]], [[tirkmen]], [[tatar]], [[ûzbek]], [[uygur]], [[yakut]] û hwd ve girêdayî ye.
[[Kurd]] di nav xwe de wana bi navê ''rom û roma reş'' jî binav dikin. Tê gotin ku ev ji bêjeya ''Roma'' tê û ji ber ku li rojavayê kurdan bi hezaran salan romayî û dûvikên romayiyan jiyane, kurdên ku li rojava bijiya jê rê gotine ''rom''. Herwiha heya 100 sal berê jî peyva ''tirk'' nedihate bikaranîn û ev jî bûye sedem ku kurd bêjin ''rom''<ref>http://bnk.institutkurde.org/images/pdf/6318NS7EAD.pdf (li gorî pirtûka rêzimana kurdî, ji Rojer Lescot û Kamuran Bedirxan, rûpela 348, peyva "Rom an Rûm" gelek kevn, ji ber ku ev peyv li helbesta [[Ehmedê Xanî]] tê dîtin. "Kurmancî ye bûye şibhi bircan Ev Rûm û Ecem bi wan hisar in", dema helbest 1690/1700)</ref>. Rêxistinên polîtîk ên kurdan ji ber ku di bin fîlozofiya ''"biratiya tirk û kurd"'' têdikoşiyan xwastin binavkirina rom ji holê rabe û di hemî xebatên xwe de hewla wê dan.
== Dîroka bêjeya ''tirk (türk)'' ==
Bingeha koçerên Asyayê yên ku hatin li [[Anatoliya]] û [[Mezopotamya]]yê bicihbûn, digihê dîroka [[mongol]] û [[çîn]]iyan. Bi wan re him ji aliyê etnîk, him jî ji aliyê ziman ve lêzim (têkildar) in. Li [[Tirkiye]]yê bi romî wekî "Türk, Türkler" tê binavkirin ku ev jî ji destpêka sedsala 20em e. Berê binavkirin bi vî rengî kêm dihat bikaranîn an zanîn. Di dema Împeratoriya Osmaniyan de bêjeya "tirk" wekî heqaretkirin jî dihate bikaranîn. Kesên bi eslê xwe tirk bûn hinde dişibiyan mongolan û ji wan re ''"Etraqî bî îdraq"'' (ango qewmê bê fehmkirin) digotin.
Bi têkçûna Osmaniyan di dema [[şerê cîhanî yê yekem]] de, tevgerên neteweperestî xwe dida pêş û her gel û ber li çareya serê xwe digeriyan. Di wê demê de tevgera romiyan (bi [[romî]]: ''Türkçülük'') jî xwe birêxistin kir û di her warê jiyanê de ji dêvla bêjeyên wekî [[osmanî]], misilman, ''[[yörük]]'', ''Asya göçeri'', ''Tahtacı'' û hwd bêjeya "tirk" hate serdestkirin. Tê gotin ku kesên bi eslê xwe tirk in li Tirkiyê li dora 10 milyonî ne û yên din ne tirk in lê hatine tirkandin. Tirkên xas ji aliyê fîzîkî ve dişibin mongol û [[tatar]]an. Bo mînak çavên wan hinde vekişkişîne. Porên wan reş û rengê wan hinde tarî ne{{Çavk}}.
Bi damezrandina [[Komara Tirkiyeyê]] ve hebûna hemî gelan hate înkarkirin û herkes kirin ''tirk''. Li çêkirina neteweyek bi navê tirk geriyan, zimanek bi navê tirkî, dîrokek bi navê dîroka tirkan geriyan û biserketin jî. Ji gelên [[Balkan]] û [[Qefqazî|qefqaziyan]] bigire heya kurd û [[ermenî]] û [[ereb]]an tirkbûna mirovan pejirandin û neteweya tirk wiha jidayîk bû{{Çavk}}.
== Ol ==
Pirraniya tirkan [[misliman]] in û ji aliyê mezhebê [[sunî]] ve ne. Herwekî [[elewî]] jî hene. Ji ber ki heya van nêzîkandi hejmartinan de statîstîkên etnîsîte û baweriyan bi dizî dihate girtin, hejmarê jî sedî sed kes nizane.
== Belavbûna romî û tirkan ==
Gorî gelekan hejmara romiyan li Tirkiyê li dora 10 milyon e{{Çavk}}. Bi tevî berên din ên asyayî, qefqazî, balkanî û yên din, bi kurtî ji xeynî kurdan hejmara wan digihê 55 milyonî{{Çavk}}. Li Tirkiyê herwekî gelek jî ereb dijîn. Dîsa li [[Ewropa]], [[DYA]], [[Awistralya]], [[Qibris]] û hwd jî li dora 3-4 milyon kesên xwe bi navê "tirk" binavkirî dijîn.
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Gel]]
[[Kategorî:Tirk| ]]
| |||