Zîndewerên kedî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Ramikurd (gotûbêj | beşdarî)
Ramikurd (gotûbêj | beşdarî)
Rêz 1:
'''Ajalên kedî''' an '''ajalên malovî''' ajalên ku li mal tên xwedî kirin e. Ji hezar salan vir de ajal li ji aliyê mîrovanda kedî bûne. Bi texmînekê [[kûçik]] ajalê herî pêşîn yê ku kedî bûye. Ew 15000 sal BZ. li Asyaya Rojhilat hatîye kedî bûne. Ku çiqas di çaxa modern da rola hin ajalên kedî daket jî heta roja evroj meriv nikane jîyanê bê ajalên kedî bifkire. Bi taybetî di çandên wek Kurdistanê, yên ku li ser gudnibûnê çêbûnî, ajalên kedî di ji bo feydê mîrovan cihekî giring digire. Mînakî, [[kûçik]] û [[pisik]] ji bo nêçîrê û paraztinê; [[ker]], [[hesp]], [[hêştir]] hwd. ji bo gîhaniyê û karên ku ji hêzên mîrov zêdetir dixwazin; [[ga]] û [[hesp]] ji bo cot ajotinê û bar kişandinê; [[mihî]], [[mange]], [[bizin]] ji bo xwarin û vexarine cihekî giring digirin. Hîn ew lîsta dikane be drêj kirin. Tabî tik ji bo faydeyê ajal nihatin kedî kirin. Hin ajal jî ji bo kêf û xweşiyê hatine kedîkirin. Cureyên çûkan û masiyan pirek ji bo kêfî hatine kedî kirine. Bi taybetî [[kewê sor|kewên sor]] di çanda Kurdan da cihekî girîng digire. Piştî kedîkirinê hin ajal hatine guhartin û hin cinsên nû peyde bûne. Wek nimûne, ger meriv kûçik û tajiyan bigêhîne hev, cewrikê ku ji wan çê dibe cinsekî nû ye, em jê re dibêjin [[toltajî]]. An jî ger ker biçe ser hespê, hêstir ji wan çê dibe ku ew jî dibe cinsekî nû. Evroj mîrov ji bo kêfî [[mar]]an, [[pîrevonk]]an, [[qirtîş]]an hwd. kedî dikine.
 
== Nimûneyên ajalan ==
 
{| class="wikitable"
|-
!Canewer û ajal / Nimûne
! style="width:5%" |Rewşa kedîbûnê
! style="width:10%" |Bapîrê kovî
! style="width:20%" |Dema yekemîn bo kedîkirinê
! style="width:20%" |Herêma yekemîn bo kedîkirinê
!Bikaranîna bazarganî niha
!Wêne
|-
! style="text-align:left;white-space:nowrap;font-weight:normal" |'''[[Alpaka]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|[[Vicuña]]
| style="text-align:center" | Nav 5000 BC û 4000 BC
|[[Andêz]]
|[[Hirî]], [[goşt]]
|[[File:Corazon Full.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;white-space:nowrap;font-weight:normal" |'''[[Banteng]]'''<br />
[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|[[Banteng]]
| style="text-align:center"| Nenas
| [[Başûr-rojavaya Asya]], [[Java]]
|[[goşt]], [[şîr]], [[Ajalê karê gêrkirinê]]
|[[File:KA Zoo Huftieranlage.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;white-space:nowrap;font-weight:normal" |'''[[Gayê Bîsonê Amerîkayî]]'''<br />[[guhandar]], [[giyanxwer]]
| girtî
|N/A
| style="text-align:center" |Late 19th Century
|[[Bakurê Amerîka]]
|[[goşt]], [[pîst]]
|[[File:American bison k5680-1.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Hêştir]]'''<br />[[Guhndar]], [[giyanxwer]]
| kedî
|[[Hêştir]]ê kovî û [[Hêştirê Bextiyarî]]
| style="text-align:center" |Nav 4000 BC û 1400 BC
|[[Asya]]
|[[working animal|mount]], [[working animal|pack animal]], [[goşt]], [[dairy]], [[Miwê hêştir]]
|[[File:Chameau de bactriane.JPG|130px]]
|-
! style="text-align:left;white-space:nowrap;font-weight:normal" |'''[[Pisîk]]'''<br />[[Guhandar]], [[goştxwer]]
| kedî
|[[Pisîka kovî]] ya [[Afrîk]]ayî
| style="text-align:center" |7500 BC <ref name="nationalgeographic2004">{{cite web|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2004/04/0408_040408_oldestpetcat.html |title=Oldest Known Pet Cat? 9,500-Year-Old Burial Found on Cyprus |publisher=News.nationalgeographic.com |date=2010-10-28 |accessdate=2011-12-10}}</ref><ref>{{cite news |first=Hazel |last=Muir
|title=Ancient remains could be oldest pet cat |url=http://www.newscientist.com/article/dn4867.html |publisher=[[New Scientist]] |date=2004-04-08 |accessdate=2007-11-23 }}</ref><ref>{{cite web|author=Marsha Walton |url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/science/04/08/cats.cyprus/index.html |title=CNN.com - Ancient burial looks like human and pet cat - Apr 9, 2004 |publisher=Edition.cnn.com |date=2004-04-09 |accessdate=2011-12-10}}</ref>
|Nêzî Rojhilatê
| [[pest control]], [[dilberîk]], [[goşt]]
|[[File:Neighbours Siamese.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Dewar]]'''<br />[[guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|[[Gayê Ewropî]]
| style="text-align:center" |6000 BC
|[[Southwest Asia]], [[India]], [[North Africa]] (?)
|[[Goşt]] , [[dairy]], [[pîst]], [[working animal|draught]]
|[[File:Long horned european wild ox.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Ask]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|girtî
|N/A
| style="text-align:center" |Sedsala yekemîn
|[[Brîtaniya]]
|[[Goşt]] ([[venison]]), [[pîst]], [[antler]]s, [[Velvet (antler covering)|antler velvet]]
|[[File:Silz cerf22.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;white-space:nowrap;font-weight:normal" |'''[[Kûçik]]'''<br />[[Guhandar]], [[hertiştxwer]]
|kedî
|[[Gur]]
| style="text-align:center" | 12000 BC
|
|[[working animal|pack animal]], [[working animal|draught]], [[nêçirî]], [[working animal|herding]], [[working animal|searching/gathering]], [[working animal|watching/guarding]], [[goşt]]
|[[File:Pembroke Welsh Corgi 600.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Ker]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|[[Kerê kovî ya afrîkayî]]
| style="text-align:center" |4000 BC
|[[Misr]]
|[[working animal|mount]], [[working animal|pack animal]], [[Ajalê karê gêrkirinê]], [[goşt]], [[dairy]]
|[[File:Donkey 1 arp 750px.jpg|130px]]
|-
 
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Gayal]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|[[Gaur]]
| style="text-align:center" |Nenas
|[[Southeast Asia]]
|[[Goşt]], [[Ajalê karê gêrkirinê]]
|[[File:Bandipur 2.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Bizin]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|[[Bizinê kovî]]
| style="text-align:center" |8000 BC
|[[Southwest Asia]]
|[[Dairy]], [[goşt]], [[hirî]], [[pîst]], [[Ajalê karê gêrkirinê sivik]]
|[[File:Capra, Crete 4.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Kaviya]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|''[[Cavia tschudii]]''
| style="text-align:center" |5000 BC
|[[Amerîkayê başûr]]
|[[Goşt]]
|[[File:Caviaklein.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Hesp]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|''[[Hespê kovî]]''
| style="text-align:center" |4000 BC
|[[Çolên Ewroasya]]
|[[Ajalê siwarbûnê]], [[Ajalê karê gêrkirinê]], [[dairy]], [[goşt]], [[pack animal]]
|[[File:Nokota Horses cropped.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Llama]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|[[Guanaco]]
| style="text-align:center" |3500 BC
|[[Andêz]]
|[[working animal|light mount]], [[working animal|pack animal]], [[Ajalê karê gêrkirinê]], [[goşt]], [[hirî]]
|[[File:Pack llamas posing near Muir Trail.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Qantir]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|Hîbrêda [[ker]] û [[hesp]]
| &nbsp;
| &nbsp;
|[[Ajalê karê rakirinê]], [[working animal|pack animal]], [[Ajalê karê gêrkirinê]]
|[[File:09.Moriles Mula.JPG|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Beraz]]'''<br />[[Guhandar]], [[Hertiştxwer]]
|kedî
|[[Berazê kovî]]
| style="text-align:center" |7000 BC
|[[Eastern Anatolia]]
|[[Goşt]] ([[pork]], [[bacon]], h.d.), [[pîst]], [[pet]], [[research]]
|[[File:Sow with piglet.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Kergoşk]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|[[kergoşk]]a kovî
| style="text-align:center" |between AD 400-900
|[[France]]
|[[Goşt]], [[kurk]], [[pîst]], [[pet]], [[research]]
|[[File:Miniature Lop - Side View.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Reindeer]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|nîv-kedî
|[[reindeer]]
| style="text-align:center" |3000 BC
|Northern [[Russia]]
|[[Goşt]], [[leather]], [[antler]]s, [[dairy]], [[working animal|draught]],
|[[File:Caribou using antlers.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Pez]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|Asiatic [[mouflon]] sheep
| style="text-align:center" |Between 11000 BC-9000 BC
|[[Southwest Asia]]
|[[Hirî]], [[dairy]], [[pîst]], [[goşt]] ([[lamb (food)|mutton]], [[lamb (meat)|lamb]])
|[[File:Pair of Icelandic Sheep.jpg|130px]]
|-
! style="text-align:left;white-space:nowrap;font-weight:normal" |'''[[Gamêşê Avê]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|[[Gamêşê avê ya kovî]], (Arni)
| style="text-align:center" |4000 BC
|[[South Asia]]
|[[working animal|mount]], [[working animal|draught]], [[goşt]], [[dairy]]
|[[File:BUFFALO159.JPG|130px]]
|-
! style="text-align:left;font-weight:normal" |'''[[Yak]]'''<br />[[Guhandar]], [[giyanxwer]]
|kedî
|[[Yak]]
| style="text-align:center" |2500 BC
|[[Tibet]], [[Nepal]]
|[[Goşt]], [[dairy]], [[hirî]], [[working animal|mount]], [[working animal|pack animal]], [[working animal|draught]]
|[[File:Bos grunniens - Syracuse Zoo.jpg|130px]]
|}
 
== Pêşangeh ==