|
| lon_deg = 41 | lon_min = 16 | lon_sec = 24 | lon_dir = E
}}
'''Erzîrom''' an Erzirom (carina wekî ''Ezirim'', ''Erzirum'' an ''Erzurim'' jî tê bilêvkirin, [[romî]]: ''Erzurum'') bajarekî bakurê Kurdistanê di tixûbên [[Tirkiyê]] de ye. Erzn-i Rum.
== Nav ==
Navê bajêr yê kevn wek "''Arze"'' di çavkaniyên Asûriyanasûriyan de derbas dibe. Dema romayiyan de kela herêmê vek "wek ''Karin, karamaKarama, Karnoi, karantis"Karantis'' derbas dibû. Dema Osmaniyanosmaniyan de nav wek ''Erzê -Rom'' rom,û ''Erzen -rumRum'' û ''Erzen- ur-Rum'' û ''Erzn-i rumRum'' hatiye guhertin{{Çavk}}.
== Dîrok ==
Bajarê Erziromê li ser riya karwan û koçberan hatiye avakirin. Di dîrokê de ji gelek şaristaniyan re şûnwarî kiriye û bûye hêlîn. Gelek şer û ceng li ser vê axê hatine kirin. Ji destpêka dîrokê heta niha Urartû[[ûrartû]], Kîmer[[kîmer]], Îskît[[îskît]], Med[[med]], Pers[[pers]], Part[[part]], Roman[[roman]], Bîzans[[bîzans]], Sasanî[[sasanî]], Ereb[[ereb]], Selçûqî[[selçûqî]], Mogol[[mogol]], Sefavî[[sefawî]], Osmanî[[osmanî]] û Uris[[ûris]] (Rûs[[rûs]]) li vir bi cih û war bûne.
Li gorî çavkaniyên dîrokê yên Misrê B.berî Z.zayînê di navbera 2000 û 1200 salan de li Erziromê û derdorê Erziromê Horî[[horî]] û Muşkî[[muşkî]] hatine bi cih bûnebicihbûn. Piştre, Urartûûrartû, B.Z.berî zayînê di sedsala 7'an de hatine li Erzirome bi cih bûn. Piştre Asûrî[[asûrî]] hatine li derdorê Çemê[[çemê Arasê]] bi cih bûn û Erzirom dagirkirin. UrartuyênÛrartuyên ku li hemberî Asûriyanasûriyan têkoşînek dijwar dan, li hemerî Îskîtanîskîtan têk çûn. Serdemekê Ermenîermenî hatine li vir bi cih bûn. B.Z.Berî zayînê di sedsala 5'an Medmed hatin li vir bi cih bûn. Med demek dirêj li vir man û Erzirom dagir kir. Piştî Medanmedan li dijî Îskîtanîskîtan şerekî dijwar meşand û Îskîtîskît li ser vê axê paqij kirin, li dijî Persanpersan têk çûn.
QralêPaşayê Persanpersan 2'emîn [[Kîros]] B.Z.berî zayînê di 555'an de hat herêma Erziromê û dawî li serdestiya Medanmedan anî. Piştî Kîros Ermenîermenî hatin li vir bi cih bû war bûn. Her wiha serdemekê [[Roma]], [[Bîzans]] û piştre jî Sasanî[[sasanî]] hatine vir. Sasaniyên ku ji herema Îranê[[Îran]]ê hatin demekê Erzirom ji destê Bîzansiyanbîzansiyan derxistin, lê dîsa neçar man paşve vegerin. Di sala 572'yan de Artêşaartêşa Sasaniyansasaniyan dîsa êrîşî vir kir û [[Keleha Erziromê]] dagir kir. Sasaniyan piştî şerê dijwar ê 10 salan Erzirom dagir kir. Di sala 651'an de Artêşaartêşa Îslamêîslamê ku ji 6 hezar leşkerî pêk dihat di bin fermandariya [[Habîb Îbnîibn Mesleme]] bi ser bajar de girt, lê têk çû. Bajarê Erziromê piştî 753'yan ket destê ermeniyan.
ev bajar sex saide u nahaji erzirome da bı piri dadaş[acem]u kurdın ev kurdan zaza u kurmançi er
=== Kronolojiya bajêr ===
meni laz tırk jiyana xu berdewan dıkın erzırom bajareki kurdan weki amed heri mezine
'''Berî Îsa (zayîn)'''
* 800 Dema Urartiyanûrartiyan
* 585 - 550 Dema Medanmedan
* 550 - 330 Dema Persanpersan
* 330 - 323 dema Mekodoniyanmekodoniyan
* 34 dema Romayiyanromayiyan
'''Piştî Îsa (zayîn)'''
* 395 Dema Bîzansiyanbîzansiyan
* 638 Dema Erebanereban
* 753 dema Bizansiyanbîzansiyan
* 1230 dema Selçûkiyanselçûqiyan
* 1517 Dema Osmaniyanosmaniyan
* 1828 Dema Rusanrusan
* 1878 Dema Osmaniyanosmaniyan (II)
* 1916 Dema Rusanrusan (II)
* 1918 Dema Osmaniyanosmaniyan (III)
* 1923 Dema Tirkiyekomara Tirkiyeyê
== Erdnîgarî ==
Bajarê Erziromê, li rojhilata Tirkiyeyê bajarê kurdan yê herî mezin e. Her wiha bajarê kurdan ê herî sar e.
Pîvana erda bajêr 25.066 km² ye. Ji vî erdî % 63.,7 ji çiyan, % 4 ji deştan, % 12,2 ji zozanan û % 20.,1 jî ji platoyan pêk tê. Li van erdan patatês, genim, ceh, çewdar û kixsên şekir tên çandin.
=== Ciyê coxrafî û hudûdên bajar ===
[[Deşta Erziromê]] li cî yê ku bajêr lê ava bûye ye. Mezinbûna wî 520 km² ye. Dirêjahî nêzîkî 50 km û firehiya deshtê jî digêhîje 13 km yî. Ji behrê 1900 m bilind e.
[[Deşta Pasînê]] li Pasînê ([[Hesenqele]]) ye. Mezinbûna wî 420 km² ye. Dirêjbûna deştê 35 km û firehbûna wî ji 5 km ye. Bilindbûna vî yê ji behrê 1700 m ye.
[[Zozana Tatos]] (Tekmanê), bilindbûna zozanê ji 1800 m dest pê dike heta 2500 m yî.
=== Serwetên bin erdê ===
Madenên ku li herêmê ji bin erdê dertên ew in; Sifirsifir, pirît, hesin, krom, manganez, çîmento, alçi, manyezît, perlît, malzeme yên ji bo tuxla û kiremîdan û lînyît.
=== Ciyên turîstîk, tarîxî, avgerm û gerê ===
Ji alî tabîat û tarix ve herêm pir dewlemend e. SHelala[[Şelala TortimTortimê]] 108 km dûrî bajêr e. Ava shelalêşelalê ji 50 m jordejor de dikeve xwarê. Çiyarêzên Palandoken ku nêzî bajar e ji bo aktîvîtet û sporên zivistanê musaid e.
Hesenqela, Kela Îspîr, Mizgeft û tirbên herêmê jî ji alî turîst û gel ve tên ziyaret kirin.
Hinik avahîhê yên dîrokî [[Mizgefta Mezin]], [[Kela Erziromê]], [[Medresa Yaqûtîye]], [[Mizgefta duDu minareMinare]]
== Çand û huner ==
| 