Komkujiya Helebceyê 1988: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
BKurteya guhartinê tine |
B ??? |
||
Rêz 1:
{{Çavlêgerandin}}
{{Ne ensîklopedîk}}
{{Gotara bê çavkanî}}
[[Wêne:Chemical weapons Halabja Iraq March 1988.jpg|thumb|Qurbanin bombeyên kîmyawî li Helebceyê di sala 1988'an de]]
[[Wêne:Halabjamonumentet - har.JPG|thumb|Yadgeha qurbanên bombeyên kîmyawî li Helebceyê]]
'''Komkujiya Helebceyê''' bûyerek e ku di [[16'ê adarê|16'ê Adara]] [[1988]]'an de çêbû dema balafirên şer yên artêşa [[Îraq]]ê [[bombeyên kîmyawî]] barandine ser bajarê [[Helebce]]yê. Di nava çend saetan de li Helebce û derdora wê bi hezaran kurd mirin û bi 10 hezaran kurd jî seqet man. Di nava kurdan û rayagiştî de bi navê "enfal" jî tê bi navkirin. Enfal navê komkujiyeke (tevkujiyeke) li Başûrê Kurdistanê ji aliyê sazûmaniya [[Baas]] ve hatiye pêk anîn e. Navê xwe ji ayeta Quranê ya ''Enfalê'' digire
Raya giştî ya cîhanê, ji komkujiyê piştî çend rojan agahdar bû. Rojnemevan [[Remezan Ozturk]] piştî komkujiyê çû Helebceyê û wêneyên ku li Helebceyê kişandibûn, bi weşandina wan cîhan agahdar kir. Di wêneyekê de kesekî bi navê Elî Hawar zarokekî xwe yê yek mehî ku hê nav jî lê nehatibû kirin, bi awayekî hembêzkirî û dev vekirî, jiyana xwe ji dest dabûn. Wêneyê mijara gotinê, piştî ku di rojnameyan de hate weşandin, bû sembola '''komkujiya Helebceyê'''. Îro jî dema ku qala komkujiya Helebceyê tê kirin, Elî Hawar û zarokê wî yê yek mehî tê ber çavên mirov.
Line 15 ⟶ 17:
==Dîrok==
Deme ku mirov li dîroka [[kurd]]an dimeyîzenê, mirov pir êşeke mazin dibîne. Emê di vir de wê êşe hemûkî neyênine ser ziman. Em bi sere kirinên ku li hevberê kurd ji sedsala 20'an
===Dema 1'ê===
Yên ku ew
Di sedsala 20'an di destpêka wê de, pêşketinên ku derketina hole, ku mirov dokumeke wê derdixie, mirov hinek sedemên bûna helepçê ji dibîne. Di serê sadsala 20 de li hêla cihanê li ser derî mirov karê bêje ku serekî dest hilhatdariyê û cînî hebû. JI sedsala 19'an weke mîrete, sedsala 20'an gelek pirsgirêkên civakî û sîstemî hildan. Ew pirgirêk, deme ku hewldanên şerên cînî re dibîne yek, êdî sadsala 20 dibe bitimî demeke tevlihevbûnan.
Kurd, di vê demê de di welatê de di nav xwe bi pir pirgirêkan jîn dibûn. Hingî [[Kurdistan]] dibin destê ne hêzeke de di bin destê pir hêzan de bû. Haya
Ev helandin ji du
Hêzên Brîtanî ji, ku [http://ku.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%9F%C3%BBr%C3%AA_Kurdistan%C3%AA Başûrê Kurdistanê] ji di nav de li ser ew herême ku wê di wê de bi nav kir
Bi vê yekê, di serî de bi şêx
Li gor wan, ku her weha
===Dema 2'yan===
Di wê demê û piştre de, Sovyet ji ava bûbû û hin bi hin ji mazin û bilind dibû. Ji bo ku li ber vê ji bê sekinandina rojava, ji ber ku di nav wê de welatê sosyalist dernekevin tetbir dihilda û li derve ji, herêmên weke herêmên rojihilat ji bi vê ve girêdayî hin tetbirên xwe dihildan. Bi vê yekê ku Ew Îraqa ku avakiribûn ji di nav ve de [[Kembera Şîn]] ku ji [[Welatên Îslam]] pêk dihat çêkirin. Ve yekê ji bandûra xwe hin bi hin li kurdan kir. Kurd, di wê demê de di rewşeke pir zor de bûn. Li [http://ku.wikipedia.org/wiki/Bakurê_Kurdistanê Bakûrê Kurdistanê] ji, ew herêma kurdistanê yan ku di deme osmaniyan de di bin destê wan de bû û piştre deme ku osmani têk çû û li cihê [http://ku.wikipedia.org/wiki/Komara_Tirkiy%C3%AA Komara Tirk] hata demazirandin ji, ser hildanên kurdan hebûn. Di wê demê de li ber çavên Dinyê hemûkî Tirkan milyon û nîv bêhtir [http://ku.wikipedia.org/wiki/Ermen%C3%AE Ermenî] qirkirin. Bi wan re ji bi sed hezaran kurd kuştin. Lê ti bertek ji ti hêze ne hat. Hêzn mazin yên di wê demê de ketibûbûna ber hevdû de yên weke [http://ku.wikipedia.org/wiki/Yek%C3%AEtiya_Komar%C3%AAn_Sovyet_%C3%AAn_Sosyal%C3%AEst Yekîtiya Sovyet] û [http://ku.wikipedia.org/wiki/Amerîka Amerîka] ji ti bertek ne dan. Vajî wê, herdû hêzan ji bo ku wî welatî li cem xwe bibiin, ev komkuji ne anîn rojava xwe ji.
Piştî ku ev hata serê ermaniyan piştre li kurdan vegerahndin bû. Komara tirk di sala 1023an de hata ava kirin. Di serî de weke ku wan di [[Konfaransa Lozanê]] de ji anîbû ser ziman, wê bûbana komara kurd û tirk. Lê piştî paxt hata mohrkirin êdî ev gotinên ku gotibûn, hemû ji hatina ji bîr kirin.PIştî serpêatiya ermenî û kurdan, kurdên ku sax mabûn ji serî hildan û raparîn kirin. serhildana [http://ku.wikipedia.org/wiki/Sey%C3%AEd_Riza Şêd Riza] û ya [http://ku.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C3%AAx_Se%C3%AEd Şêx Saîd] yên herî ku deng vedan bûn.Lê ew ji bi alikariya hêzên firansî yên ku li ser herême sûrî û wê qatê kurdistanê serdest bûn tekbirin.Piştî wan têkçûnan rewşeke nû ji bo kurdan dest pê kir.
Line 75 ⟶ 77:
==Li ber qirkirinê Helepçê de tirkî, Îran û Sûrî==
Tirk, Îran û Sûrî, li cem sadam bûn. Heya wan ji komKujiya helepçe hebû. JI piştî ku şerê duyemîn yê li îrakê bû, hingî, wezîrê karê derve yê tirkî ku Îro Serokkomara, [[Abdullah Gul]] Gotibû ku "xaber dana me û gotine me, bi me re bi kurdan bikin me erê ne kir".
heya tirkî ji hebû. Roje ku komkujiya Helepçê bû, piştî wê rojê bi du rojan piştre konfaransfa "Konfransa welatên Îslam" ku navê wê yê kin IKO ya bû, û hingî, tirkî bi serokkomar tevlî bûbû. Hingî ti welatekî [[Misilman]] ev komkujiya li hevberê kurdan ne hilda rojava xwe. Sûrî haya wê rojê di hin qadan de alikariyên ku kurdên di bin desthilatdariya wê de ne ji xwestin ku bikin, lê wê hewldanên astagbûnê derxistin.
Line 108 ⟶ 110:
Tirkiye, Îran û sûrî li ber vê yekê di sekinîn. JI ber ku ew ji iro li ber kurdan bi heman Nêzîkatiyê ne. Li tirkî tenê Ji sala 1986 pêde haya 1999an, ser 60 hezar kurd hatiya kuştin û ser 40 hezar kurdî re ji hatiya windakirin û nêzkîkî 20 hezar nivîskar û rojnemavan û mirovên ku navdar yên kurd ji aliyê tirkî ve hatina kuştin. Ku ev komkujî naskirin bê kirin, êdî ne [[Tirkiye]], ne ji [[Îran]] û ne ji [[Sûrî]] wê nikaribin rehet û weke berê kurdan bikujin. Ji ber vê yekê, ji bo kuştina kurdan bê sekinandin li ser vê yekê pir divêt ku bê sekinandin û tê sekinandin ji.
==Piştî komkujiyê, şerê
Piştî ku komkujiyê şerê Îrakê yê
Kurdan. li hêzn herêmê baweriya wan nîne. Ji ber vê yekê, pir baweriya xwe bi hêzên Amerika Anîn. Ji ber ku piştî ew hatina Îrakê, li wir wan rêveberiya xwe avakirin.JI vê avakriinê [[Tirkiye]], [[Îran]] û [[Sûrî]] ji pir ne rehet bûn. PIştî şerê Îrakê yê duyemîn, di bin navê "li berxwadanan" de hêzne Îrakî yên ku Hêzên Amerîkî ji dikujin û bomba ji di paqênin ji aliy [[Tirkiye]], [[Îran]] û [[Sûrî]] ve hatina demazirandin. Wan li başûre kurdistanê ji pir bomba dana paqandin. Amerika ku heya wê ji van hêzên ku tirkiye, Îran û Sûrî avakiribe ji, weke ku heya wê ne be tevgereha.
Line 122 ⟶ 124:
== Binêre jî ==
* [[Enfal]]
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat|Halabja chemical attack}}
* [http://www.kurdistan-news.net/index.php?option=com_content&view=article&id=5344:jenosida-helebce&catid=42:niviskar&Itemid=56
▲* [http://www.kurdistan-news.net/index.php?option=com_content&view=article&id=5344:jenosida-helebce&catid=42:niviskar&Itemid=56 jenosida helebçê]
|