Guhartoya 09:11, 7 çiriya pêşîn 2012 biguhêre EmausBot (gotûbêj \| beşdarî) 37.766 guhartin B r2.7.3) (robot zêdekirin:ckb:ئیمپڕاتۆرێتیی ڕۆمانی ← Cudahiya kevntir		Guhartoya 15:08, 21 çiriya paşîn 2012 biguhêre betal bike Xqbot (gotûbêj \| beşdarî) 29.450 guhartin B r2.7.3) (Bot: lez:Рум империя lez:Рим империя olarak değiştiriliyor; kozmetik değişiklikler Cudahiya nûtir →
Rêz 48: '''Împeratoriya Romê''' (wek [[Împeratoriya Romayê]] yan [[Împeratoriya Romî]] jî tê naskirin, bi [[latinî]]: ''Imperium Romanum'') yek ji dewletên herî mezin ên di dîrokê de ye. Wê bi piranî bi paytexta [[Roma]] de, ji [[6'emîn sedsala b.z.]] de heta [[sedsala 5'an]] serwerî ajotî bû . Dema serwerî ajot de li împeratoriyê gelek xelkan, zimanan û olan serwerî ajot. Împeratorî dema împerator [[Trajan]] de gihîşte sînorên xwe yên herî mezin û li ser sê parzemînan xakên xwe hebûn. Di wan demên rind de bi tûnî xakên li dor [[Deryaya Navîn]], [[Galya]], bi piranî girava [[Brîtanya]] û xakên dor [[Deryaya Reş]] bin serweriya împeratoriya Romê de bûn. Ew bi 5 900 000 km² rûerda xwe ya wextekê împeratoriya herî mezin a ku di hatiye demazrandin. Li împeratoriyê gelek ziman dihat axaftin jî, [[latinî]] zimanê împeratoriyê yê fermî bû. Latînî ji pê Rom hilwaşiya re, demaka dirêj wek zimanakê [[zanist]] ma. Li zava romî-[[katolîk]] de latînî heta [[sedsala 20'an]] wek zimanê [[peyxam]] dihat pejirandin. Li ser zanistiyên wek [[biyolojî]] û [[bijîşkî]] latînî îroj jî bandoreke mezin heye. Wek wê li ser [[dad]] û teşeyê kargeriyên [[Ewropa]]ya îroj bandoreke mezin a sîstemên Romê heye. Rêz 58: Çanda etruskan gelek bandor li Romê kiri bûn. Hejmarên xwe yên etruskan bûn û heta wan [[alfabeya latînî]] peresandin [[alfabeya etruskan]] bikaranî bûn. Nêzî [[500 b.z.]] de Rom li serweriya etruskan filitî. Di wan salan de gelê Romê keyê etruskan ê dawî [[Tarkîn]] ([[Tarquin]]) li Romê mişext kirin û kargerî wergera komarê kirin. Ji pê re çaxa [[Komara Romê]] dest pê kir. Li wê demê [[monarşî\|monarşiya]] Romê wiha bû: li dewletê du [[konsul]] her sal dihat hejmertin hebûn. Ser wan konsulan re [[senato]] hebû û wê ew herdu konsulan dager dikirin. Li wan bêtir li kargerîye [[Edîl]] (latînî: ''Aedilis''), [[patrîsî]] û [[preator]] jî karbedest bûn. Konsul demê peşîn ji patrîsiyan tenê pêk dihat. Li serîhildaneke şûnda [[plebey]]an re jî va bû. Wê demê yek derba li [[Forûma Romê]] (''Forum Romanum'') peşervan, zanyar û gel beraftîn dikirin. Gelê Romê wiha par va di bû: li peşengê, malbatên kevin ên Romê bi navê patrîsî (latînî: ''Patrician'') he bûn. Lê, gel bi piranî ji plebeyan pêk dihat û ewna nedikanîn teva polîtîka bin. [[Sklav\|Kole]] wek mal dihat dîtin û ji azadbûnê bêtir tu mafan xwe tune bûn. Rêz 69: Di vê [[Şerê Pûnîk ê yekem]] (264–241 b.z.) de Rom bi Kartacayê va li ser parva kirina [[Sîcîlya]] li hev hatin. Romê [[Sîcîlya]] dest xwe xist. Lê çend salan din [[Kartaca]]yê di deryayê re êrîşa Romê kir û bin xist. Ji pê re Romê ji bo Kartacayê re baş bikin komkeştî çêkirin û bi dawî Kartaca bin xistin û Sîcîlya li wan şûnda standin. Sîcilya û ji pê re jî [[Sardînya]] ji dest Kartacayê de derbaza destên Romê bûn. Kartaca bi mebesta wê ya giravan şûnda dest xwe xin li [[Hispania]] (îroj, nîvgirava Îber) keyîtiyeke kolonî çêkirin. Di [[Şerê Pûnîk ê duyem]] de (218–201 b.z.) keyê [[Kartaca]]yê [[Hannibal]] (Hanîbal) Rom bin xist. Hannibal başûrê [[Galiya]]yê (îroj, [[Fransa]]) hel girt, çiyayên [[Alp]]ê derbaz kir û êrîşa Îtalyayê kir. Wî gelek artêşên Romê tune kirin. Di [[Şerê Cannae]] (Şerê Kaneyê, 216 b.z.) de Hannibal dîsa Rom bin xist, lê Rom bi tûnî dagir nekir. [[204 b.z.]]an de Rom derbaza [[Afrîka]]yê bû û li wir êrîşa Hannibal kirin û di [[202 b.z.]] de Hannibal bin xistin. [[Kartaca]]yê xakê xwe ya Afrîka û komkeştiyên xwe bi tûnî wunda kirin. Di wê demê de Romê [[Hispania]] jî dest xwe xistî bû. Paş serkeftinên hembera kartaciyan di Şerê Pûnîk de Romê li bakura [[Deryaya Navîn]] bi tenê serwerî dest xwe xist. Di wê demê şûnda Romê êdî [[Helen]]a [[Yewnanistan]]a antîk jî doz dikir. Rêz 104: [[Wêne:Heinrich_Leutemann,_Plünderung_Roms_durch_die_Vandalen_(c._1860–1880).jpg\|thumb\|250px\|"Rom ji aliyê [[vandal]]an ve tê talankirin" (ev bûyer di sala [[455]]'an de çêbûye)<br /><small> Tabloyeke [[Heinrich Leutemann]] (sedsala 19-em)</small>]] Paş [[hun]]an ji [[Asyaya Navîn]] de berve Ewropayê koç kirin re, vê li Ewropayê wek bandora [[domîno]] kir û qomên dinên wan deran yek bi yek berve rojava û hundira Ewropayê koç kirin. Pê [[got]]an hembera hunan bin ketin re, koç û êrîşa xakên Romê kirin. Di cenga Adrianopolisê de Rom hembera gotan bin ket û pê re Împeratoriya Romê ya Rojava gelek lawaz bû. Di navîna [[sedsala 5'an]] de xakên Galya û Hispaniayê bi piranî qomên [[german]]an wek vandal, [[frank]] û gotan ketin. Di wê demê de di [[435]] an de Afrîka jî bi dest vandalan ket. Paytexta Rojava di wê demê de ji [[Milan]] de hatî bû birina [[Ravenna]]yê. Di [[410]]an de bajarê Romê bi dest [[vîzîgot]]an ket. Di [[455]]an de jî bi dest vandalan ket. Împeratoriya Romê ya Rojhilat roj bi roj keta bin bandora [[German\|germanan]]. Di [[476]]an de germanê [[Odoaker]] kire împeratorê Romê yê Rojhilat. Lê împeratorî rojava [[Odoaker]] xwe wek navçeyeke rojhilat didît. Di wê demê da xemgîniya [[Împeratoriya Romê ya Rojava]] ji bo êrîşên germanan tune bû. Di împeratoriya Yustiniyano I ([[Justinian I]]) de, serdarî wî [[Belisar]], sînorên Bîzansê heta bi piranî [[Mexrib]], Îtalya û Hispania fireh bû. Bîzansê di wê wextê de li rojava bi sasaniyan re ceng dikirin. Di [[sedsala 7'an]] de împeratorî cara pêşî ji aliyê sasaniyan ve hat dagirkirin. Lê, wan bi dawî di dema Herakliyo ([[Herakleios]]) de ewna bin xistin. Lê ji pê wan re jî êrîşên [[ereb]]an dest pê kir. Paş dema Herakliyo de Bîzans şûna zimanê [[latînî]] [[zimanê yewnanî]] kire zimanê fermî û di navê imperatoran da şûna ''imperium'' navê ''Basileus'' hat bikaranîn, ew ji Rom bi tûnî bû. Ew êdî na împeratoriya Romê ya Rojava, paşpêkî bi paytexta [[Konstantînopolîs]] Bîzans bû û heta navîna [[sedsala 15'an]] serwerî ajot. Rêz 117: == Bibîne == * [[Lîsteya Împeratorên Romê]] == Çavkanî == Rêz 205: [[lad:Imperio Romano]] [[lb:Réimescht Räich]] [[lez:~~Рум~~Рим империя]] [[li:Romeins Riek]] [[lij:Impeo Roman]]

Împeratoriya Romê: Cudahiya di navbera guhartoyan de