Nîjadperestî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Şêr (gotûbêj | beşdarî)
B →‎Li Ewropa nijadparêzî: clean up, replaced: îye → iye AWB
Şêr (gotûbêj | beşdarî)
B clean up AWB
Rêz 1:
{{Çavlêgerandin}}
'''Nîjadparêzî'''<ref>Zana Farqînî (2010), Ferheng, kurdî-tirkî-kurdî. Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê</ref> yan '''nijadparêzînîjadparêzî'''<ref>Umîd Demîrhan (2007), Ferhenga Destî, Sewad 1428</ref> yan jî '''nîjadperestî''' gotineke ku di [[sedsala 20'an]] de bi [[jenosîda cihûyan]] ku ji aliyê [[nazî|naziyan]] ve pêk hat hanîn re ket rojeva mirovatiyê de {{Çavk}}.
 
'''Nîjadparêzî'''<ref>Zana Farqînî (2010), Ferheng, kurdî-tirkî-kurdî. Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê</ref> yan '''nijadparêzî'''<ref>Umîd Demîrhan (2007), Ferhenga Destî, Sewad 1428</ref> yan jî '''nîjadperestî''' gotineke ku di [[sedsala 20'an]] de bi [[jenosîda cihûyan]] ku ji aliyê [[nazî|naziyan]] ve pêk hat hanîn re ket rojeva mirovatiyê de {{Çavk}}.
 
Temenê xwe, ji "[[nijad]]/[[nîjad]]ê" digirê. Di têgihiştina nijadê de, di [[civak]]ê de, tenê [[kom]]ên ku bi benê xwûnê û [[xizm]]tiyê digihina hevdû dibina yên hevdû. Li gor têgihiştina nijadiyê, ya ku dide kifşkirin, aliyê girêdana bi hev ve ya [[biyolojikî]] ya. Bi wê re li ser wê re aliyên din ên weke [[çand]]î û [[ûrf]]î tên ser ziman.
Line 11 ⟶ 10:
[[Sistem]], çawa dibe nîjadparêst? Di dema ku bi wan nêzîkatiyan li ber komên din ên civakê ên [[Xalk]] tevgeriya, hingî, dibe nîjadperarêst. Minaq, Î ro, li tirkî di destûra wê de tê gotin, ''''"tenê zimanê perwerde, [[Zimanê Tirkî]] ya û ji wê zimanê pêde, ti zimanên din nayên bikarhanîn".'''' Bi vê jî, êdî weke zimanê kurdî, zimanên din jî, tên qadaxa kirinû Hemû kes, tên tirkkrin. [[Destûr]]a sistemekê, ku tenê li gor navekî nijad tevgeriya, hingî dibe nijadparêst. Ji aliyê olî ve jî, ku hemû hizrên din yên cuda yên olî ku hatina redkirin û biçûk hatina dîtin, hingî jî, bi olê re ew nêzîkatî ji aliyê ku mirov bê û rêveberî bê, ji aliyê wan ve tê nîşandin.
 
==NijadparêzîNîjadparêzî û gotina wê==
 
NijadparêzîNîjadparêzî, li reng, ziman, çand û koka mirov, dihê kirin. Rengê çi ya, ti ji kuderê yî, ji kuderê hatî û hwd, di bina sedema nijadparêzîyênîjadparêzîyê di nêzîkatîyê de. Mirovên sipî, an jî mirovê reşik, an jî mirov misilman, anî jî, mirovên fileh û hwd, di nijadparêzîyênîjadparêzîyê de nêzîkatîyên biçûk dîtin û xirab û hwd, di van temenan de li hevdû kirin, wê dihêne ser ziman. Di sadsale 18´ an de, bi awayekî ku vekirî rengê wê bi awa û farqa ku dinaqabîna dewlemend û fakîran de xwe dide li der. Li ser wê re, têgihiştinaka serdestiyê diafirê. Mirovên ku farîr in, tenê mafê bindestbûnê ji wanre tê dîtin. Cih bi cih ew nayê kirin li cihê mirov de jî. Lê piştî ku bi kiştiyan ji Ewropa, çûna deverên weke Afriqa dibê û dewlemendîyên wanderan tên kifşkirin, êdî mirovên wan, pêşî ji rengê xwe weke ku gunahbar in tên dîtin û piştre tên kolekirin. Piştre, ew têgihiştine serdestiyê serwer dibe. Dibe, têgihiştina sistemên ku ava dibin. Piştre ol jî tê xistin dinava wan nêzîkatiyan de. Ol, weke parastvanekî efendiyan dihê ser ziman. Dem ku tê sadsalê 19´an, êdî wê ew têgihiştina nijadî, wê were kifşkirin û hin bin êdî bi wê re jî, wê were rexnekirin.PÊşî, ku weke farqa di nav dewlemnd û fakîran de bû, wê piştre hin bi hin, rengê xwe bi têgihiştin bike, û wê bisistemenên weke ya Zaniyan re wê, rengê xwe bide der. di serî de, di sistemê de, ew têgihiştina wê tê rûnandin. Minaq, jin, weke jîndiyaka herî li bin tê dîtin. Mafê wê yê dinav malbatê jî, ku ew xwe pê bêne ser ziman jî nîn a.
 
Cih bi cih ew nayê kirin li cihê mirov de jî. Lê piştî ku bi kiştiyan ji Ewropa, çûna deverên weke Afriqa dibê û dewlemendîyên wanderan tên kifşkirin, êdî mirovên wan, pêşî ji rengê xwe weke ku gunahbar in tên dîtin û piştre tên kolekirin. Piştre, ew têgihiştine serdestiyê serwer dibe. Dibe, têgihiştina sistemên ku ava dibin. Piştre ol jî tê xistin dinava wan nêzîkatiyan de. Ol, weke parastvanekî efendiyan dihê ser ziman. Dem ku tê sadsalê 19´an, êdî wê ew têgihiştina nijadî, wê were kifşkirin û hin bin êdî bi wê re jî, wê were rexnekirin.PÊşî, ku weke farqa di nav dewlemnd û fakîran de bû, wê piştre hin bi hin, rengê xwe bi têgihiştin bike, û wê bisistemenên weke ya Zaniyan re wê, rengê xwe bide der. di serî de, di sistemê de, ew têgihiştina wê tê rûnandin. Minaq, jin, weke jîndiyaka herî li bin tê dîtin. Mafê wê yê dinav malbatê jî, ku ew xwe pê bêne ser ziman jî nîn a.
Hin bi hin, di nêzîkatî û hizirên partiyên weke ya Naziyan re wê xwe bicih bike. Li Almanya, partiya Hitler, Li Italya, partiya Firanko, li Ispanya partiya Mosoloni, Li tirkî, di wan deman de M. kemal, di van demên dawiyê de jî T. Ardogan û hwd, vê nêzîkatiyê xwe di têgihiştina partiyan de di temenê serdestî û desthilatdariyê de rengê xwe bide li berçav. Bi wê re, wê Nijadparêzî, rengê xwe, bi awaye têgihiştineka ku ''''ya ku serdest ji xwe re dixwezê ji yê din yê li hemberê xwe re nexwezê'''' di wê têgihiştinê de xwe dide der. Bindestkirin jî, wê bi vê yekê re xwe bide der. Ku mirov, bi gotinekê jî, ji wê demê heta vê demê, li ser wê gotinekê di vê temenê de bibêje, mirov wê vê bibêje. Ji wê demê heta vê demê, sadsale 21´ê jî, di sistemen de nijadparêzî, ji holê ne rabûya. Minaq, li tirkî, zimanê kurdan qadaxaya û kurd nikarin bi zimanê xwe perwerde bibînin. Lê ji tirkan re hemû derket sistem dide nîşandin. Yek kurd û yekî tirk, ti carî bi nav û zimanê xwe re ne xwediyê heman û aynî derfetan in.
 
Hin bi hin, di nêzîkatî û hizirên partiyên weke ya Naziyan re wê xwe bicih bike. Li Almanya, partiya Hitler, Li Italya, partiya Firanko, li Ispanya partiya Mosoloni, Li tirkî, di wan deman de M. kemal, di van demên dawiyê de jî T. Ardogan û hwd, vê nêzîkatiyê xwe di têgihiştina partiyan de di temenê serdestî û desthilatdariyê de rengê xwe bide li berçav. Bi wê re, wê NijadparêzîNîjadparêzî, rengê xwe, bi awaye têgihiştineka ku ''''ya ku serdest ji xwe re dixwezê ji yê din yê li hemberê xwe re nexwezê'''' di wê têgihiştinê de xwe dide der. Bindestkirin jî, wê bi vê yekê re xwe bide der. Ku mirov, bi gotinekê jî, ji wê demê heta vê demê, li ser wê gotinekê di vê temenê de bibêje, mirov wê vê bibêje. Ji wê demê heta vê demê, sadsale 21´ê jî, di sistemen de nijadparêzînîjadparêzî, ji holê ne rabûya. Minaq, li tirkî, zimanê kurdan qadaxaya û kurd nikarin bi zimanê xwe perwerde bibînin. Lê ji tirkan re hemû derket sistem dide nîşandin. Yek kurd û yekî tirk, ti carî bi nav û zimanê xwe re ne xwediyê heman û aynî derfetan in.
 
==Nijadparêziya li dijî Komên etnîkî==
 
Komên etnîkî, di gotinê netewyên yekbûyî, ji bo mafê wanhilde ewlakarîyê, hin peyman çêkirin û dana mohrkirin bi dewletan. Ti carî, ew yekbûn û wekhevî di nav wan de ne afirî û nebû. di nav civakê de, weke koma xwedî sistemê ya serdest û ya bindest ku mafên wê bê dayin, komên etnîkî, rastî hin kirina hatina û ew kirin di roja me de jî didomin. Di aslê wê de, kumirov lê binerê, mirov wê bibîne ku bi awayekî hemdemî, ku wê çawa nijadparêzînîjadparêzî were kirin, rê û rêbazên wê ji aliyê sisteman ve hatiye kifşkirin û dîtin. Minaqa, kume ji vê yekê bidin jî "Anti-semitisim" û hwd in, ku mirov karê bide. Yanî bi gotinaka di jî, êdî "[[Nijadparêziya hemdem]]" tê kirin. Minaqa, vê jî, bi sisteman re, serdestbûn û bûna desthilatdar ya hin xalkna, lê ne hiştina wê derfetê ji yê din re û hwd.
 
==Faşizim û nasyonalsosyalisim==
 
Nasyonal sosyalisim, ji partiya Naziyan mirete meyali roja me. Fasşizm jî, ku di temenê wê nêzîkatiya nijadparêzînîjadparêzî de, yê ku sistem bin xwe re dibîne û "bêqiymet" dibêne, êdî dihê li holê rakê. Faşizim, asta nijadparêzîyênîjadparêzîyê li ser re ya. Çand û kultûrên dijî xwe, ji bo ku ne jê na, ji holê radike. Weke ku Naziyan, xwest ku Cihuyan ji holê rakê. Weke Tirkî, ku dike û şer dike ku kurda ji holê rake. Naziyan, yên ku bin xwe re dîtin, ew ji holê rakirin. Minaq Cihû û hwd. Minaq, LI tirkî ji holê rakirina kurdan û hwd. Minaq, Li Îraqê, ji ber ku ne arab bûn Sadam li dijî kurdan çekên kimyewî bikarhanî. Minaq, ku kurd û axa wan dinav Îran, Sûrî, tirkî Û Îraqê de hat parve kirin û zimanê wan jî, ji wê rojê heta vê rojê hê qadaxa ya.
 
==Li Ewropa nijadparêzînîjadparêzî==
 
Li ewropa û Emarika, heta roja me jî, bi farqa di nav xalkan de bê, ji ber ziman û rengê wan, nijadparêzînîjadparêzî bûya. Minaq, ev nijadparêzînîjadparêzî, êdî hin bi hin hatiya barkirin li qada olê jî. Di çerçova wê nijadparêziya hemdem ya ewropa de, nijadparêziyek, li ber komên di yên olê ku ne fileh i jî afiriya. Minaq, li dijî Misilmanetiyê û hwd. Minaq, li dijî, komên pênebar û hwd. Minaq, li dijî komên rojhilatî û Efriqî û hwd.
 
==Bi Çapameniyê re û li ser wê re NijadparêzîNîjadparêzî û Dewlet==
 
Çapameni, dema ku di civakê de çend ko hebin, mafê wan hebe ku weke mirovan bijîn, lê ku çapameni, komekê li ser hemû komên di yên civakî re bgirê û wê dayimî derxe li pêş, hingî, wê nijadparêzîyênîjadparêzîyê diikedike. Li tirkî, çapameni, tenê, mafê tirkan diparêzê. wekî di jî, mafê kurdan, Elewiyan, û hemû komên din, li dijî wan li ser navê dewletê û têgihiştina wê ya serdest, bi wan re şer dike. Bi gotina ku rayadarên dewletê wê bi nav dikin, ew çapamenî ya tirk, "çapameniya dewletê" ya û wê diparêzê. dewletê li ber mirov diparêzê. Minaq, şerê ku Î ro li Kurdistanê tê dayin, ew çapamenî, hertimî, temenê wê çêdike. Ku ew bingih çêkirina çapameniya tirk bene, wê dewlet, dikaribe, wî şerê li kurdistanê bi kurdan re bide domandin. Di sadsale me de, çapamenî, weke xelaka sereke derketiya li pêş. Pêşketin û politikayên dewletê yên li ser civakê ew dide kifşkirin. dewletê, li ser gel û civak, weke desthilatdar, ew wê pêş dixe û pêşve dibe. Bi vê yekê re, alieyelî di yê nijadparêzîyênîjadparêzîyê yê ku bi sedestiya dewletê re li dijî gel, bi awayekî ku zanebûn jî di wê de dihê bikar hanîn, tê bikar hanîn. Giraniya dewletê, bi çapameniyê re li ser civakê û gel dihê hîskirin.
 
Ku mirov di wê çeçova wê nijadparêziya hemdem de bêne ser ziman, mirov karê bibêje, di roja me de, rêveber nijadiyê dikin û weke ku nekirina tevdigerihin.
Minaq, weke tirkî, zimanê kurdan qadaxa dike, lê ku diçê pêşiya çapamniyê jê serokwezîrirê wê, dibêje ku "kurd jî, li tirkî, xwediyê hemû mafî na". ''Minaq, mafê kurdan, perwerde dîtin ê bi zimanê xwe yê dayikê nîn a. Lê di bin navê mafê mirovan de, bêje ku "divêt ku herkes herê dibistanê û ev yek meçbûrî". Di destûra wê de jî, di nivîsêne ku "meçbûrî divêt ku herkesek herê dibistana bingihîn". Lê ti carî, ku yekî kurd, çû jî bi wê meçbûrîyê, wê bi zimanê xwe yê dayikê perwerde ne hildê. Wê zimanê wî yê dayikê bi wî bidina jibîrkirin û bi tirkî wê û an jî wî bidina perwerde kirin.' Minaq, kurdên kumafê xwe dixwezin, ji wan re dibêje ku "ew terorîst in". Wan digrê û diavêje zindanê. Minaq, di van rojên dawiyê(10.01.2012) de di çapameniya tirk de tiştek tê nîqaşkirin. ew jî ev a.

Rayadarên dewletê ji helbest û çand kurd re jî dibêji "terorîst". Wezirê adaletê yê tirkî, got ku " terorîsim, di helbest û wêneyan de jî ya". Piştre weizrê karê hundur jî tevlî wan gotinan bû. Bi vê gotinê hêrîşî çand û kultura kurd dike û dixwezê ku biçûk bide nîşandin û bixê. Li gor wê gotina wî jî, ku ew bigihijina armanca xwe, wê êdî bêhtir çanda tirkî were bikarhanîn û ya kurdan, bi wê gotina terorîsmê tê xirab nîşandin. helbûkî, çanda kurdan, çandaka ku ser deh hazaran re dîroka wê heya. Li ser çapameniyê re, bi vî rengî, hêrîşî çanda kurdan jî dikin. Ku mirov, herê demên berê, mirov wê bibîne ku bi sadana caran bi vî rengî hêrîşên wan yên li çanda kurdan bûna. Ev jî, bi plan dewlet dike û dewlet wê bi rayadarên xwe dide kirin.''
 
Mirov divêt ku di vir de, tiştekî dijî bêne ser ziman. ew jî, li ser parlamanteran re ya. Li tirkî, parlamenên tirk jî, û yên kurd jî hati na hilbijartin di hilbiartinên 12 hezirena 2011´an de. Yên tirk, çûna meclişê, Lê yên kurd weke Hetip Dicle û hê gelek parlamanên din ên ku dengê gel hatina hilbijartin çûna zindanê û naheka di zindanê de na. Ev. nijadparêziya dewlet bixwe jî dike ya.
Line 44 ⟶ 47:
{{Commonscat-b|Racism}}
 
[[Kategorî:NijadparêzîNîjadparêzî]]
 
[[af:Rassisme]]