Îsmaîlê Cizîrî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Şêr (gotûbêj | beşdarî)
B clean up AWB
Şêr (gotûbêj | beşdarî)
Guhertoya 441358 ya George Animal (guftûgo) şûnde vegerand.
Rêz 2:
[[Wêne:Turbeya el-Cizîrî, Cizîra Botan.JPG|thumb|250px|Gora zaniyar el-Cizîrî, li [[Cizîra Botan]] ([[Bakurê Kurdistanê]]) tê dîtin]]
 
'''El-Cizîrî''' an '''Ebûlizê Cizîrî''' an jî '''Bedîezeman Ebûlizê kurê Îsmaîlê kurê Rezazê Cizîrî''' (bi [[erebî]]: أَبُو اَلْعِزِ بْنُ إسْماعِيلِ بْنُ الرِّزاز الجزري‎, ''Badī' uz-Zamān Abū al-'Iz ibn Ismā'īl ibn al-Razāz al-Jazarī'') (1153-1206? 1233?) [[dahêner]] û [[matematîkzan]] û [[stêrnasî|stêrnas]] û [[endazyar|endazyarekî]]ekî [[kurd]] e. Ew qewî ji bo kitêba xwe ya bi navê ''[[El-Kîtab fî Meirîfet el-HelHîyel el-Hendesîye]]'' ango [[Kitêba liser Zanîna Hîleyên Endazyaranî]] navdar e. Wî ew kitêb di sala 1206'an de nivîsiye û di wê de, digel nîgaran, behsa çêkirina 50 amûrên mekanîkî dike.
 
== Jînenîgarî ==
Tarîxa bûn û mirina wî ne zelal e, lê bi guman, di navbera salên [[1136]] - [[1206]]'an de jiyaye. Ji ber ku ji [[Cizîr|Cizîrê]]ê ye, "Ebûlizê Cizîrî" li alî rojava jî bi navê erebî "al-Jazari" (ango, ''el-Cezerî'') tê nasîn. El-Cezerî li taxa [[Tor]]a Cizîrê ji dayik bûye.<ref name="dirok.hk-mg.net">[http://dirok.hk-mg.net/2010/02/bave-zanistiya-robot-u-siberniteye-el.html]</ref> Ew demekê li [[Amed]]ê jiyaye û bi xebatên xwe yên zanistî bandoreke mezin li ser zanista [[robot]]ê kiriye û bingeha zanista robot û [[sîbernetîk]]ê avêtiye.
 
Navê wî yê rasteqîn bi kurtasî Îsmaîl e. Ew ji endazyarên dema xwe bûye ku kitêba wî gelek jî hezkirî bûye. Nîşaneke vê hezkirîbûn kitêba wî ew e ku gelek kopiyên wê (15 heb)<ref name=">[http://dirok.hk-mg.net"/2010/02/bave-zanistiya-robot-u-siberniteye-el.html]</ref> li gelek kitêbxaneyên cîhanê hene.
 
== Berhem ==
''Al-Jami' bayn al-Ilm wa al-'Amalî an-Nafi' fî Sinâ'at al-Hayal'' (wergera bi kurdî: ''Pirtûka ku di endezyariyêendezyarîyê de ji feyde girtina tevgerên mekanîk'', bi înglîzî: ''The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices'') [[El-Kîtab fî Meirîfet el-HelHîyel el-Hendesiye]] ango [[Pirtûka li ser Zanîna Hîleyên Endazyaranî]]. Ebu el-îzzî ev kitêb bi fermana [[Qere Erselan|Qere Erselanê]]ê [[mîr|mîrê]]ê [[Amed|Amedê]] li sala [[602]]'ê ([[Salnameya koçî|koçî]] ([[1026]]'ê zayînî) nivîsiye.
 
Cizîrî di kitêba xwe de behsa çêkirina 50 amûran dike ku hemî jî ji dahînanên wî bi xwe ne. Pirtûka wî ji şeş beşan pêk tê. Di beşa pêşîn de deh tarîfên cuda yên di derbarê çêkirina [[saeta avê|saetên avê]] de hene. Di beşa duyem de derbarê çêkirina hin [[firaq]]an deh tarîfên cuda hene. Di beşa sêyem de ji bo çêkirina [[misîn]] û amûrên [[destnimêj]]ê û [[tas]]an, deh tarîfên cuda hene. Di beşa çarem de di derbarê çêkirina [[hewz]], [[fiskiye]] û çêkirina otomatên muzîkê de deh tarîf hene. Di beşa pêncem de pênc tarîfên di derbarê amûrên ku ava [[çal]]ên ne gelek kûr û agahiyên ava zêdekirina çemekî de hene. Di beşa şeşem de pênc tarîfên derbarê şiklên ku naşibin hev û agahiyên çêkirina hene. Bi kurtasî di pirtûka wî de agahiyên di derbarê [[saeta avê]], aman û avhilavêjên xwekar û otomatîk, amûrên avdana ji [[robar]] û [[cok]]an, amûrên lêdan û jenîna xwekar û otomatîk a bilûrê de hene.
 
Cizîrî wekî bavê robotan tê nasîn ji ber ku wî robotê herî pêşîn ji bo jenîn ango lêdana [[bilûr]]ê çêkiriye.
Rêz 18:
=== Mînakên ji ''Kitêb el-Hiyel'' ===
* Çûkên otomatîk
* Saeta avê ya bifîl
* Keleka seravê û sazbendên otomatîk
* Du şêxên ku şerbetê didine hev
* Mekanîzmaya çarderî û du şamandirayî ya otomatîk
* Termosa du beş
* Makîneya otomatîk a av rijandin, belavkirin û ziwakirinê
* Mekanîzmaya kepçeyê ya çerxa avê
* Mekanîzmaya motor-kompresor
* Dola avê ya çerxa avê
 
Rêz 37:
Wêne:Al-Jazari Automata 1205.jpg|Otomata (pompe) bi hêza hilkişîna avê
Wêne:Al-Djazari automate verseur de vin.jpg|Mînakkirina wêneyê amûrekê
Wêne:Al-jazari robots.jpg|[[Robotên sazbend]]
</gallery>
 
Rêz 49:
 
[[Kategorî:Îcatker]]
[[Kategorî:Pirtûk]]
 
[[ar:الجزري]]