|
[[Wêne:Zensur.jpg|thumb|Xwenîşandereke li dijî sensûrê (''zensur'', bi almanî ye), li [[Berlîn]]ê (2009).]]
'''Sensûr''', di dema ku pêşî li hatina hizireke li ser ziman were kirin û newê hiştin ku were ser ziman, hingî, dibe. Sensûr, ji aliyê [[dadgeh]]an ve pirr dihê bikaranîn bi biryarna ku didin. Bo mînak, di girtina [[siyesetmedar]] û [[rewşenbîr]]ên kurd de, dadgahadadgeha tirk, biryar dayadaye ku wê ti kesek, dosyayên wan nebînê. Sensûrkirin jî, xoslet û teybetmendiyek ji xoslet û teybetmendîyêtaybetmendiyê rejimênrejîmên totolîtertotalîter e. Mînak, pirtûk û filmên bikurdîbi kurdî, yên ku çand û kultura kurdan bi rengê kurdan tênina ser ziman, di çapameniyaçapemeniya tirk de tên sensûrkirin. Gotina "[[Kurdistan]]ê", hê qadaxaqedexe yaye, tê sensûrkirin li [[TirkîyeTirkiye]]yê. Ji beşa kurdistanêKurdistanê ya ku di nav sînorê [[Îraq]]ê de hatîyahatiye hiştin û ku navê wê başûrê[[Başûrê kurdistanêKurdistanê]] yaye, li Tirkîtirkî di çapameniyaçapemeniya wê de navê wê qadaxaqedexe yaye û bi navê "[[Kuzey Irak]]"ê binav dikin û tênina ser ziman. Gotin û navê başûrêBaşûrê kurdistanêKurdistanê, qadaxaqedexe yaye û di çapameniyêçapemeniyê de di deme hanîna li ser ziman de bi vivî rengirengî sensûrkirin tê kirin.
Wekî din jî, sensûr, di çapameniyêçapemeniyê de, li ser weşan û filmfîlm, û pirtûkên ku ne li gor ahlaqê civatê ne. Di nav civatan de bi demê re, kevneşopiyên wan diafir indiafirin. Ev kevneşopî jî, bi demê re karin bibin, temenê sensûrên ku werine kirin.
Bi taybetî, di sensûrkirinê de hertimî destûr tên bikaranîn, hin xalên wê weke ji bo wê tên bikaranîn û an jî, dikine temenê çêkirina hin "[[zagon]]an" de û tên kirin.
==Mînakên sensûrê==
*[[Sensûra fîlman]] û hwd. Di fîlman de, hin beşên ku li ser teşîrkirina laşê jinê yan jî yê mêr hebin, û an jî ne li gorî ahlaqê civakê were dîtin. Û an jî di wan de zor û şidet hebe û ku bê fehmkirin ku wê deroniya zaroya xirabike, tên derxistin û nayên weşandin. ▼*[[Sensûrkirina pirtûkan]]. Di dema werger û an jî, vegetona di derbarê wan de, ne anîna ser ziman, û an jî qedexe danîna ser hin hizirna ku têne ne û ne hiştina hanîna wan ya li ser ziman. Bo mînak, di pirtûkên Seidê kurdî û an jî bi navê wî yê din [[Bedîuzzeman]], ku ji pirtûkên wî, peyvên "kurd", "Kurdistan" hatina derxistin {{Çavk}}. Pirtûkên wî, aslê wan hatina windakirin û hin pirtûkna ku ji yên wî hatina dewşîrkirin, danîna cihê wan weke yên wî û hwd. ▼*[[Sensûra înternetê]] Minaq, li herêmên kurdan, sensûr danîna li ser rûpelên internettê yên kurdî ku li herêmên kurdistanê gihîna wan zor bê û an jî nebe. ▼*[[Sensûra nameyan]] Minaq, li zindanên li Kurdistanê, bi hezaran girtîyên sîyasî ku dewleta tirk kirina zindane de hene. Ku dê û bav û xizmên wan, zaroyên wan, ji wan re maneyan dişênên. ku name hatina şandin û gihiştina girtîgahan, berî ku werîna dayin li girtîyan, wê rayadarên dewletê wan nameyan bixwênin û wê rêzên nivîsê yên ku di wan nameyan de na, ku ne li gorî zihniyeta wan bin, wê wan li ser re bi mirekeba reş re xîz bikin ji bo ku girtî nikaribin buxwênin û wê piştre nameyan bidina wan. ▼
===Sensûra olêçandî===
▲*[[Sensûra fîlman]] , û hwd. Didi fîlman de, hin beşên ku li ser teşîrkirina laşê jinê yan jî yê mêr hebin, û an jî ne li gorî ahlaqê civakê were dîtin. Û an jî di wan de zor û şidet hebe û ku bê fehmkirin ku wê deroniya zaroya xirabike, tên derxistin û nayên weşandin.
▲*[[Sensûrkirina pirtûkan]] ., Didi dema werger û an jî, vegetona di derbarê wan de, ne anîna ser ziman, û an jî qedexe danîna ser hin hizirna ku têne ne û ne hiştina hanîna wan ya li ser ziman. Bo mînak, di pirtûkên Seidê[[Seîdê kurdî û an jî bi navê wî yê dinKurdî]] ([[ BedîuzzemanBedîuzeman]] ) de, ku ji pirtûkên wî, peyvên "kurd", "Kurdistan" hatina derxistin {{Çavk}}. Pirtûkên wî, aslê wan hatina windakirin û hin pirtûkna ku ji yên wî hatina dewşîrkirin, danîna cihê wan weke yên wî û hwd.
▲*[[Sensûra înternetê]] Minaq, li herêmên kurdan, sensûr danîna li ser rûpelên internettêinternetê yên kurdî ku li herêmên kurdistanêKurdistanê gihîna wan zor bê û an jî nebe.
▲*[[Sensûra nameyan]] Minaq, li zindanên li Kurdistanê, bi hezaran girtîyêngirtiyên sîyasîsiyasî ku dewleta tirk kirina zindane de hene. Ku dê û bav û xizmên wan, zaroyên wan, ji wan re maneyan dişênên. kuKu name hatina şandin û gihiştina girtîgahan[[girtîgeh]]an, berî ku werîna dayin li girtîyangirtiyan, wê rayadarên dewletê wan nameyan bixwênin û wê rêzên nivîsê yên ku di wan nameyan de na, ku ne li gorî zihniyeta wan bin, wê wan li ser re bi mirekeba reş re xîz bikin ji bo ku girtî nikaribin buxwênin û wê piştre nameyan bidina wan.
*[[Sensûrên olî]], ya ku ol li gor ahlaqê xwe rastnebîne ku were ser ziman.
===Sensûra hizrê===
*[[Sensûr di hizirê de]], di deme weşandin û an jî hanîna ser ziman ya hizrekê ku hatî ser ziman de, jê birrîn, beşeka an jî bêhtir ne hanîna ser ziman bi zanebûn.
===Xwesensûr===
*[[Bi xwe bixwe sensûrkirin]] bi sedeme tirsê bû an jî hin sedemên yên bi vî rengî bê hizra xwe ya ku mirov xwest ku bîbê ser ziman, ji wê hizra ku hizirkiribû ku bîne ser ziman, di serê xwe de birrîn û ne hanîna ser ziman.
===Sensûr û qedexeya destûrî===
*[[Sensûr û qedexeyên destûrî]] ku li gor destûrê bê qedexekirin.; Û anyan jî bi [[giştîname]]yan û [[destûrname]]yan, pêşî birrîn. Bi teybetîtaybetî, car bi car, li welatan, [[Hikimet]] bi [[Biryarnemabiryarname]]yan, sensûran dike. MInaq, BîryarnemayaBiryarnameya, hikimete tirkî ya di derbarê, ne hiştina birkarhanînabirkaranîna tîpên "W", "X" û "Q" de. evEv herdû tîp, dû ji wan tîpên ku temenê kurdî diafirênin. MInaq, biBi biryarê [[Dozgardozkar]] û [[Dadgahdadgeh]]an heta vê dema ku em hê nû ketinê (10.01.2012) ya 2012´an, li [[Rojnemayarojnemaya kurdî]] [[Azadîya welat]] bi dehan caran bi biryarên dadgahê heyv bi heyv hatîyahatiye girtin. Ji ber ku ew bi kurdî weşandê dike û çand û dîrok têne ser ziman û zimanê kurdî bikardihêne, ew sensûr û qadaxaqedexe li ser wê nane.
==Sensûra leşkerî==
sensûr, li ser temenê qadaxakirina mafên mirovan yên çandî, kulturî, zimanî, hizrî, bawerî, û hwd, bi rê ve diçêt. Sistem û an jî hikimeta wê sistemê, hertimî dike ku li gor têgihiştina xwe bi rê ve bibe. Lê ku pêşketina ku dervî, têgihiştin û destûra wê ya ku ew li gor wê avaya ku bû jî, wê bi qadaxakiirnê bê û sensûrê bê ji holê dirakê. Bi vê yekê re, mirov karê bêje ku sensûr, temenê wê, têgihiştina desthilatdariyê serdest diafirêne. Minaq, li tirkî, qadaxayên li ser kurdî û baweriyên cuda ên weke elewîtîyê û hwd. Kurd, ser bîstûpênc milyonan re li bakûrê kurdistanê yê ku di bin metingerîya tirkî de ya lê dijîn, lê tenê dibistaneka wan jî, nîna ku têde zaroyên xwe bi zimanê wan yê dayikê perwerde bikin. dewlet û hikimet, destûrê ji wê re nadê. Qadaxa, asta sensûrê ya li ser wê re ya. Asta wê ya bilind e. Wê qadaxa dike. ▼
==GirêdanênSensûra dervesiyasî==
==Sensûra korporasyonan==
▲sensûrSensûr, li ser temenê qadaxakirinaqedexekirina mafên mirovan yên çandî, kulturî, zimanî, hizrî, bawerî, û hwd, bi rê ve diçêt. Sistem ûSîstem an jî hikimetahikûmeta wê sistemê, hertimî dike ku li gor têgihiştina xwe bi rê ve bibe. Lê ku pêşketina ku dervî, têgihiştin û destûra wê ya ku ew li gor wê avaya ku bû jî, wê bi qadaxakiirnêqedexekirinê bê û sensûrê bê ji holê dirakê. Bi vê yekê re, mirov karê bêje ku sensûr, temenê wê, têgihiştina desthilatdariyê serdest diafirêne. Minaq, liLi tirkî, qadaxayênqedexeyên li ser kurdî û baweriyên cuda ên weke elewîtîyêelewîtiyê û hwd. Kurd, ser bîstûpênc25 milyonan re li bakûrêBakurê kurdistanêKurdistanê yê ku di bin metingerîya[[mêtinkarî|mêtinkariya]] tirkî de ya lê dijîn, lê tenê dibistaneka wan jî, nîna ku têde zaroyên xwe bi zimanê wan yê dayikê perwerde bikin. dewletDewlet û hikimethukûmet, destûrê ji wêjê re nadê. QadaxaQedexe, asta sensûrê ya li ser wê re ya.ye, Astaasta wê ya bilind e . Wêû wê qadaxaqedexe dike.
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
==Girêdanên derve==
[[Kategorî:Destûr]]
|
