Dîrok: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Kurteya guhartinê tine
Liesel (gotûbêj | beşdarî)
B Guherandina 212.156.187.180 hat betal kirin, vegerand guhartoya dawî ya Liesel
Rêz 1:
'''Dîrok''' (''mêjû, tarîx, hîstorî'') vekolîna zanistî ya zemanên berê anku demên borî ye.
[[Image:Tuerkei_Flagge_Konstruktion.png]]
 
Ji vekolîna zanistî ya bûyerên demên borî re herwiha ''dîroknasî (dîrokzanî, dîrokvanî'') jî têt gotin. Pisporên dîrokê ''dîroknas (dîrokzan, dîrokvan'') in.
 
 
==Peyva "dîrok"==
 
Du teorî li ser [[etîmolojî|etîmolojiya]] peyva ''dîrok'' hene. Li gor yekê ji wan peyva dîrok ji gotina "dûr" têt ku di hin zaravayên kurmancî de wek "dîr" yan "dwîr" têt gotin. Teoriya din bawer e ku "dîrok" ji gotina "çîrrok" hatiye.
 
Ji van herdu teoriyan, ya têkiliya "dîrok"ê û "çîrrok"ê disepîne ihtimaltir ji ber ku peyva "hîstorî" jî di gelek zimanan de hem têt wateya dîrokê û hem jî çîrrokê.
 
''Mêjû'' bi taybetî di [[soranî]] de têt bikaranîn û ji peyva "mêj" e ku têt wateya demek dûr berî niha.
 
''Tarîx'' ji [[erebî]] û ''hîstorî'' ji [[yewnanî]] ye.
 
 
==Dîrok wek çeqek zanistê==
 
Mirov bi nerîna li [[pirtûk]]an, [[rojname]]yan, [[name]]yan, [[nîgar]]an û tiştên wek wan jê agadar bibe ka di dîrokê de çi qewimiye. Ev dîrok wek ''dîroka nivîskî'' têt nasîn.
 
Lê dîrok ne tenê bi berhemên nivîskî ve girêdayî ye. Di nav gelek [[milet]]an [[nivîs]]în pirr kêm hatiye bikaranîn loma dîroka wan bi pirranî di [[çîrrok|çîrrokbêjî]] û [[dengbêjî|dengbêjiya]] wan de ye. Ji vê çeqê dîrokê re dibêjin ''dîroka devkî''.
 
 
==Dîroknasên pêşîn==
 
Bi gelemperî [[Herodotus]]ê [[Yewnanistan|yewnanî]] (n. 484 BC- 425 BZ) wek bavê dîroka nivîskî ya cîhanê têt nasîn.
 
Yekem kesê ku dîroka kurdan bi berfirehî nivîsiye [[Şerefxanê Bedlîsî]] ye.
 
 
==Sinifandina çeqên dîrokê==
 
Ji ber ku dîroka zanistek pirr berfire ye, pirraniya dîroknasan û berhemên wan li ser beşek dîrok radiwestin.
 
Dîrok dikare li ser van beşan bêt parvekirin:
 
* kronolojî (li gor [[serdem]]an yan [[dem]]ê)
* cografî (li gor herêman)
* welatî (li gor welatan yan dewletan)
* neteweyî (li gor gelan yan miletan)
* mijarî (li gor mijarekê anku babetekê)
 
 
==Dîrok û pêşdîrok==
 
Pêşî dîrok tenê ji berhemên nivîskî û ji gotinên devkî dihat berhevkirin. Lê piştî pêşketinên zanistî, bi taybetî di warê [[arkeolojî|arkeolojiyê]] de, dîroknas dikarin ji serdemên hê nivîsîn peyda nebûbû jî agahiyan wergirin. Ev yek bi taybetî bi vedîtina [[gorr]] û [[nîgar]]ên serdemên kevnare gengaz e.
 
Ji vê dema berî peydabûna nivîsînê re bi gelemperî navê ''pêşdîrok'' hatiye dan.
 
 
==Dîroka cîhanê==
 
*[[Pêşdîrok]]
 
*[[Serdema Kevnare]]
**[[Rojhilata Navîn li Serdema Kevnare]]
***[[Sûmer]]
***[[Misira berê]]
***[[Babîloniya]]
***[[Mad]]
**[[Ewropa li Serdema Kevnare]]
***[[Yewnanistana berê]]
**[[Hindistana berê]]
**[[Çîna berê]]
**[[Amerîkaya Navîn li serdema kevnare]] ([[Aztek]], [[Maya]], [[Olmek]], [[Toltek]]
**[[Amerîkaya Başûr li serdema kevnare]] ([[Înka]]), ([[Çîmû]]), ([[Tîhwanakû]]), ([[Huwarî]])
**[[Erîqa li Serdema Kevnare]]
**[[Awistralyali Serdema Kevnare]]
**[[Împaratoriya Romê]]
 
*[[Serdema Navîn]]
**[[Despêka Îslamê]]
**[[Ewropa li Serdema Navîn]]
**[[Çîn li Serdema Navîn]]
**[[Umeyadî]]
**[[Ebasî]]
 
 
*[[Serdema Nnû]]
**[[Vedîtina û dagirkirina Amerîkayê]]
**[[Barok]]
**[[Ronbîrî]]
**[[Sedsala 19ê]]
**[[Sedsala 20ê]]
**[[Sedsala 21ê]]
 
 
==Dîroka Kurdistanê]]==
 
* [[Dîroka Kurdistan]]
* [[Kronolojiya dîroka Kurdistanê]]
* [[Dîroka kevnar ya rojhilata navîn]]
* [[Dîroka rojhilata navîn piştî zayînê]]
* [[Serhildanên Kurdan]]
 
Li kategoriya "[[:category:dîrok|dîrok]]" jî binêre.
 
[[category:dîrok]]
 
[[af:Geskiedenis]]
[[an:Istoria]]
[[ang:Stǣr]]
[[ar:تاريخ]]
[[ast:Hestoria]]
[[az:Tarix]]
[[bat-smg:Istuorėjė]]
[[be:Гісторыя]]
[[bg:История]]
[[bm:Tariku]]
[[bn:ইতিহাস]]
[[br:Istor]]
[[bs:Historija]]
[[ca:Història]]
[[ceb:Kasaysayan]]
[[cs:Historiografie]]
[[cv:Истори]]
[[cy:Hanes]]
[[da:Historie]]
[[de:Geschichte]]
[[el:Ιστορία]]
[[en:History]]
[[eo:Historio]]
[[es:Historia]]
[[et:Ajalugu]]
[[eu:Historia]]
[[fa:تاریخ]]
[[fi:Historia]]
[[fiu-vro:Aolugu]]
[[fo:Søga]]
[[fr:Histoire]]
[[fur:Storie]]
[[fy:Skiednis]]
[[ga:Stair]]
[[gl:Historia]]
[[gv:Shennaghys]]
[[he:היסטוריה]]
[[hi:इतिहास]]
[[hr:Povijest]]
[[hu:Történelem]]
[[ia:Historia]]
[[id:Sejarah]]
[[io:Historio]]
[[is:Sagnfræði]]
[[it:Storia]]
[[ja:歴史]]
[[jbo:citri]]
[[ka:ისტორია]]
[[ko:역사]]
[[la:Historia]]
[[lad:Istoria]]
[[lb:Geschicht]]
[[li:Historie]]
[[lt:Istorija]]
[[lv:Vēsture]]
[[mk:Историја]]
[[ms:Sejarah]]
[[mt:Storja]]
[[nl:Geschiedenis]]
[[nn:Historie]]
[[no:Historie]]
[[nrm:Histouère]]
[[oc:Istòria]]
[[pl:Historia]]
[[ps:تاريخ]]
[[pt:História]]
[[ro:Istorie]]
[[ru:История]]
[[sa:इतिहास]]
[[sc:Istòria]]
[[scn:Storia]]
[[sco:Historie]]
[[sh:Historija]]
[[simple:History]]
[[sk:Dejiny]]
[[sl:Zgodovina]]
[[sr:Историја]]
[[su:Sajarah]]
[[sv:Historia]]
[[sw:Historia]]
[[ta:வரலாறு]]
[[th:ประวัติศาสตร์]]
[[tpi:Histori]]
[[tr:Tarih]]
[[tt:Taríx]]
[[uk:Історія]]
[[ur:تاريخ]]
[[vec:Storia]]
[[vi:Lịch sử]]
[[zh:历史]]
[[zh-min-nan:Le̍k-sú]]