Komûnîzm: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Xqbot (gotûbêj | beşdarî)
B robot serzêde kirin: so:Shuuciyad
WîkîBot (gotûbêj | beşdarî)
B îy → iy
Rêz 1:
[[Wêne:Hammer_sickle_clean.png|thumb|150px|right|Sembola Komûnîzmê das û çakûç]]
'''Komûnîzm''' (ji peyva [[latînî]] ''communis'' "digel hev" tê girtin) [[îdeolojî|îdeolojiyekê]] ko civakekî bêçîn, bo vê jî qedexe kirinê milk kirina şexsîyêşexsiyê [[navgînên hilberînê]] armanc dike ye. Yanê gorî komûnîst sîstemê ew navgînên ko hilberînê pêk tînin divê ko bi tunî eyda cîvakê gîşkê bin. [[Fabrîqe]], [[çewlîg]] û [[hecet]]ên ko hilberînê dikin eyda tu kesan nabin. Komûnîzm teşeyeke [[sosyalîzm]]ê ye. Ew bi hin teşeyan, bo mînak li [[Çîn]] û [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|YKSS]] hatibû nerîtandin.
 
== Felsefeya komûnîzmê ==
 
Gorî teorîsyenên komûnîzmê, ji pê [[kapîtalîzm]]ê ko xwe pala xwedaniya taybetî dike re, çînê karkeranê kontrolê dest xwe xine û xwedaniya taybetî ra kin û civakekê bêçîn pêk bînine û [[navgînên hilberînê]] bi her kesî re par ve kine. Gorî van teorîyanteoriyan dewletê heta ko gel bixwe hîn dike ko kî hewceyî çi û çiqas dibe diyar bike û pê re jî civakê sîstemê were peresendîna komûnîzma rast û li wê şunda xelk hewceyî dewletê jî nabe û gelê navbera xwe de kom bi kom xwe îdare bike.
 
Gorî hin teorîsyenên komûnîzmê dewletên [[demokrasî|demokratîk]] de xelkê bixwe bixwaze ko sîstem were peresendîne komunîzmê û partîyênpartiyên komûnîstê bi hilbijartinê werine desthildarîyêdesthildariyê û pê re sîstemê were wergerandina komûnîzmê. Lê hinên din jî bawer dikir ko di dewletên demokratîk de xelk naxwaze ko sîstem çerxa komûnîzmê be û bo wê şêr an şoreş pêwist in.
 
Li dewletên ko komûnîzm hatinî nerîtandin hilbijartin dibûn jî encax yên endama partiya komûnîst dikarîn beşdara hilbijartinan bin.
Rêz 12:
== Dîrok ==
[[Wêne:Communist-manifesto.png|thumb|150px|right|[[Manîfestoya Komûnîstî]]]]
Di [[1848]]an de, [[Karl Marx]] û [[Friedrich Engels]] [[Manîfestoya Komûnîstî]]yê ko bingehên sîstema komûnîzmê nîşan dide weşandibûn. Di wê pirtûkokê de, manîfestoya partiya komûnîstî bû, wan rewşa komûnîzmê û peresendîne sîstemanê komûnîzmê teswîr kiribûn. Gorî Marx heta ko sîstem çerxa komûnîzmê bûye, dewrekê derazîyêderaziyê he be û pê re çînê karkeran ango [[proleter]]ê werine kargeriyê.
 
Ew li Rûsyayê ji hêla [[Bolşevîk]]anê pêşengîyêpêşengiyê [[Lenîn|Vladîmîr Lenîn]] û [[Lev Trotskî]] de di 1917an de hat pêkanîn û dewleta [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|YKSS]] hat saz kirin. Ew cara pêşin bû ko komûnîzm dihat ceribandin. Lê ew teorîyateoriya Marx û Engelsê ko hatina dewra bêdewlet pêknehat.
 
[[Wêne:Engels1862.jpg|thumb|150px|left|[[Friedrich Engels]]]]
[[Wêne:Karl_Marx_001.jpg|thumb|150px|right|[[Karl Marx]]]]
 
Ji pê Rûsyayê re di [[sedsala 20'an]] de li hin dewletên din Komûnîzm hat ceribandin. Di 1940an de li [[Çîn]]ê sîstem bi pêşengîyapêşengiya [[Mao Zedong]] hat çerxandin e Komûnîzmê. Di 1950an de jî li [[Kûba]]yê bi pêşengîyêpêşengiyê [[Fidel Castro]] û [[Che]] sîstema Komûnîzmê hat pêkanîn.
 
Di 1991an de pê xirab bûna [[Diwara Berlin]] re [[YKSS]] dest ji Komûnîzmê ber da. Lê îroj Çîn]] [[Koreya Bakur]], [[Kûba]], [[Vîetnam]] û [[Laos]]ê sîstema komûnîzmê dewam dikeye. Li hin dewletên din bi taybetî li [[Emerîkaya Latînî]] tevgerên KomûnîstîyêKomûnîstiyê hene.
 
[[Kategorî:Komûnîzm| ]]