Rêtînol: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
WîkîBot (gotûbêj | beşdarî)
B Bot: Otomatîk nivîs guherandin: (-îy(a|an|ê|ên) +iy\1 )
WîkîBot (gotûbêj | beşdarî)
B îy → iy
Rêz 38:
Li goreyê hilkevtina (konîfyorasyona) ''trans'' an ''cis'' a çar [[bendên duanî]] ên zincîra [[polîyen|polîyenê]], gelek [[îzomer|îzomerên]] endazeyî ên rêtînolê, rêtînalê û tirşê rêtînoyîk hene. Îzomerên ''cis'' bêtebat (unstable) in û bi sanahî dibin îzomerên hemî-''trans''. Bi her awayî, hindek îzomerên ''cis'' bi awayê xweriskî jî peyda dibin û xwedî erkên nemazeyî in. Ji bo mînak, îzomera 11-cis-rêtînal [[kiromofor (Chromophore)]] a [[rodopsîn|rodopsînê]], [[molêkyol]]a [[fotoreseptor]] a [[movikdran (vertebrate)]] ne. Rodopsîn ji 11-cis-rêtînal a ko bi awayê kovalans li [[bingehê Şîf (Schiff Base)]] bi [[protîn]]a [[opsîn|opsînê]] (opsîna lûleyî anko şîn an opsînên kulavkî (Kon=Cone) ên sor an gesik) ve bend dibit. Pêvajoya dîtinê îzomerandineka 11-''cis''an bo hemî-''trans''an e ko bi ruhnahiyê destpêdikit ko dibit sedema pêkhatin û çelengbûna (aktîvbûna) molêkyola fotoreseptor. Yek ji zûtirîn nîşanên kêmasî a vîtamîna A'yê şsvkorî û kêmbûna bînahiyê e.
 
[[Corc Wald|Corc Waldî]] (George Wald) li sala 1967'ê [[xelata Nobêlê ji bo jînewerzanistî an piziçkîyêpiziçkiyê]] ji bo karkirina li ser [[rengpint|rengpintên (pîgmentên)]] şebekeya çavî wergirt. Karên wî têgehiştina mirovî li rolê vîtamîna A'ê di bînahiyê da zêde kir.
Gelek erkên vîtamîna A'yê ko negirêdayî bînahiyê in bi tirşê rêtînoyîk dihên tenzîmkirin ko bi çelengandina (aktivasyona) [[wergirên tirşê rêtînoyîk]] ên navxaneyî (interselûlar) diyarbûna cînan (genes) kontrol dikit. Erkên nebînahîyane yen vîtamîna A'ê jibo erkên bergiriyê (îmyonolocîk), zaûzêye, werara (developmenta) movikên (vertebrates) vernîkî (embryo) giring e. Ev erk bi zêdebûna beratafî (susceptibility) a jibo hewdanan (infeksyonan), kêmbûna şîyînbûnê (growth) û şaşiyên afirandinê di nûzayan da li dema kêmbîna vîtamîna A'ê eşkira dibit.
Rêtînol di merhemên pîstî da jibo dermankirin zipkên cuwanan (akne) jî dihêt bikaranîn. Coreyekê tirşê rêtînoyîk, [[hemî-''trans''rêtînoyîk Asîd]] jibo çareserkirina kîmyayî ya [[Lûkîmya a promayelosîtîk a tîj (Acute Promyelocytic Leukemia]]ê, coreyekê [[Lûkîmyay a mayelogenîk a tîj (Acute Myelogenous Leukemia)]]ê dihêt bikaranîn. Sedema vê ew e ko xaneyên şêrpenceyî yên vî coreyê şêrpenceyê bersiva antagonîstên wergirên tirşê rêtînoyîk baş diidn.
=== Bînahî ===
Vîtamîna A jibo çêkirina rodopsînê, rengpinta bînahîyêbînahiyê, ko li cihên tarî pêdvî ye bikar dihêt. ji ber vê yekê xwarina zadên ko vîtamîna A têda hene şevkoriyê baş dikit.
=== Xaneyên Dapoşînk (epithelium) ===
Vîtamîna A jibo karkirina dirist a [[xaneyên dapoşînk]] pêdvî e. Li dema nebûna vîtamîna A'ê, xaneyên ko giliyê (mucus) derdidin dibin xaneyên ko keratînê derdidin. Ev jî dibit sedem hişkiyê (xerosis).
Rêz 50:
=== Dozena (sîstema) Bergiriyê ===
Erkê dozena bergirî a laşî gelek hewcedar a vîtamîna A'ê e.
Rêtînol di pir [[gîyagiya]] û [[fêkî]] yên wekî [[pirteqal]], [[gêzer]] û [[silk|Silkê]] da heye. Di tiştên xwezayî da jî Rêtînol heye. Ew di [[masî]]yan, [[kezeb]]an, [[zerik|zerikê hêkan]] û tiştên ji [[şîr]] da wek [[mast]] û [[penêr]] heye.
 
== Bandor ==
Rêtînol ji [[sîstêmê rîçalan]] ra rinde. Ew alîkariyê çêkirnê [[xûn|xûnê]] dike. Rêtînol pir ji [[çerm|çermî]] [[mirov]]an ra rinde. Ew ji [[çav]]an ra pêwîste. Eger Rêtînol hindik be di canî [[mirov]] da, mera nikane rind bi [[hêvar|hêvarê]] bibîne. Rêtînol ji [[hestî|hestîyênhestiyên]] [[mirov]]an ra jî girînge, çunkî ew ji bo mezinbûnê pêwîste.
 
== Pêwîstî ==