Tengava Çanakkaleyê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

'''Tengava Çanakkale''', Tirkî '''Çanakkale Boğazi''', [[Yewnanî]] '''Dardanellia''', tengava [[Derya Ege]] û [[Derya Marmara]] û ser [[Tengava Stenbol]] re jî [[Derya Reş]] digîhînê hev e. [[Yewnanî]]yê kevin de bi '''Hellespont''' dihat navkirin. Navekê [[MîtolojîyaMîtolojiya Yewnanî]] de tê ye.

Ew navbera nîvgirava [[Gelibolu]]([[Gallipoli]]) û [[Anadolu]]yê de ye. Tengava Çanakkale 65 km. dirjahîya, navbera 1,3 km û 6 km. de jî firehîyafirehiya xwe heye. Kûr bûn jî kêmzêda 50 m. ye. Li dor tengavê bajarê [[Çanakkale]] çê bû ye.

Ew tengava, wek ya [[Tengava Stenbol|Stenbol]], di dîrok de gelek gerîng bû. Bi taybetî [[Împaratoriya Rûs]] di [[Sedsala 19'an]] ji bo wê gelek doz kir. Di [[Şerê Napoleon]] de, bi piştgirîyêpiştgiriyê [[Brîtanya]], di [[1807]]an de tengav sax kir. Dûv di [[1828]]-[[1829|29an]] de [[Împaratoriya Osmanî]] têk kir şinda, di [[1833]]an de bi [[Împaratoriya Osmanî]] re [[Peymana Hünkar İskelesi]] kir. Gorî wê peymanê [[Împaratoriya Osmanî]] dikir tengavê gorî xwestinê Rûsya [[KeştîyaKeştiya Cenge|keştîyênkeştiyên cengê]] nê welatê dor Deryayê Reş re asê bike. Pê wê peymanê re [[Împaratoriya Rûs]] di Derya Reş de sax dest xwe xwist.

Dûv Rûsya saxa tengavê dest xwe xwist [[1841]]an de, [[Brîtanya]], [[Awûstûrya]], [[Fransa]], [[Prusya]] zordest li Rûsya kirin ku bila keştîyênkeştiyên cengêyê [[Împaratoriya Osmanî]] tenê dema aşitîye de derbaz bin. Di [[1853]]an de dema [[Cenga Kirim]] de keştîyênkeştiyên [[Fransa]] û [[Brîtanya]] ji bo piştgirtîye ji [[Împaratoriya Osmanî]] re bikin di tengavê re derbaz bûn. Dûv bin xistina Rûsya di [[1856]]de di [[Komcivîna Paris]] de Derya Reş keştîyênkeştiyên cengê gişkan re hat asê kirin.

Paş [[Şerê Cîhanî yê Yekemîn]] de [[Împaratoriya Osmanî]] hat bin xistin şinda [[1920]]an de bi [[Peymana Sevr]] dor tengavê hat bê leşker kirin. Bi [[Peymana Lozan]] de [[1923]]an de sax hat dane dest Tirkiye jî ew ji keştîyênkeştiyên gîşkan re hat pas hîştin.

Bi dawî di [[1936]]an [[Peyvname Montreux]] re jî sax hat dane dest [[Tirkiye]]. Tirkiye dikane keştiyên welatên nê li dor [[Derya Reş]], gorî peyvname navnetewîyênavnetewiyê li ser deryan, sax bike.

Dema [[Şerê Cîhanî yê Duyemîn]] de ji bo Tirkîye bê alî bû Tengava Çanakkale ji keştîyankeştiyan gişkan re asê kiri bû.