Kartaca: Cudahiya di navbera guhartoyan de

'''Kartaca''' an jî '''Kartago''' ([[latinî]]: ''Carthago'', {{ar| قرطاج }}, [[yewnanî]]: Καρχηδών, ''Karkēdōn''; bi zimanê [[fenîkî]]: קרת חדשת , ''Qart-Hadašt'' ango bi kurdî "dewleta Nû") dewleteke dema [[Antîk]] li [[Afrîkaya Bakur]] nêzî îroj [[Tûnis]] serfirazî ajotî bû. Paytexta Kartacayê bi hevşêwe navê bû. Niştêwarên Kartacayê ji alîyê [[Împeratoriya Romê|romayiyan]] de wek [[pûnîk|pûnikan]] (ji Fenîkeyê hat afirandî bû) dihat navandin. Ew dera Kartacayê serfirazî ajotî bû îroj di fransî de wek ''Carthage'', [[erebî]] jî wek قرطاج ''Qartaca'') tê navandin û li [[Tûnis]] e.

 

== Erdnîgarî ==

Bajarê Kartaca li beravên [[Deryaya Navîn]] 10 km li rojhelata paytexta [[Tûnis]]ê îroj bi hevşêwe navî diketî bû. Kartaca [[kolonî|koloniyeke]] [[fenîke|fenîkiyan]] bûn. Ji bo şûna xweya nêzi [[Tengava Sîcîlya]] wan derya navîn kontrol dikir.

 

 

== Dîrok ==

=== Sazî ===

Dewleta Kartacayê di [[9'emîn sedsala b.z.]] an [[8'emîn sedsala b.z.]] ji alîyê [[fenîkî|fenîkiyan]] ve li bajarê [[Sûr]]ê (''Tyre'', [[Libnan]]) hatî bû sazandin. Ew wek ''Qart-Hadast'' ango wek ''dewleta Nû'' hatî bû navandin. Gorî hin arkeolojîk delîlan sazîya wê wek [[814 b.z.]] tê dîyarkirin.

 

=== Dema fenîkiyan ===

Di herdu sedsalên pêşin kartacayiyan li Sûr serbixwe bûn. Paş welatê fenîkiyan di [[6'emîn sedsala b.z.]] de ji aliyê [[pers]]an ve hat dagir kirin şûnda ewna ji fenîkiyên kevin bi tûnî bû bûn. Ji pê re wan bi [[Komkeştî]]ya xweya bihêz li [[Sîcîlya]], [[Sardînya]], [[Korsîka]], [[Balear]]an, beravên [[Afrîkaya Bakur]], beravên [[Spanya]]ya li başûr [[Deryaya Navîn]] [[kolonî]] peyda kirin. Dema bi [[Yewnana Antîk]] têkoşîn kirin jî wan hêza xwe dewam kirin. Wan bi [[etruskan]] ve li ser yewnanan bandoreke mezin kir.

 

 

[[Şerê Pûnîk]] ê duyem de (218 b.z.– 202 b.z.) ji pê der ketina sefera [[Hannibal]] (Hanîbal) ser Romayê re derket. Wî bi artêşa xwe ve li Îtalyayê êrîşa Romayê kir û gelek cengan de bin xistin. Ceng li Afrîka dewam kir û Romayê bi dawî artêşa Hannibal li wir bin xist.

[[Şerê Pûnîk]] ê sêyem (149 b.z. - 146 b.z.) bi dorpêçkirina romayiyan a bajarê [[Kartaca]]yê re dest pê kir. Ji pê dorpêçkirineke sê salan re Romayê bi serdarîya [[Publius Cornelius Scipio Aemilianus Africanus]] Kartaca di 146 b.z. de Kartaca, paytexta dewletê, dagir kir. 50.000 dimatîyên dana Romayan û ji pê re jî wek [[sklav]] hatin firotin. Bajar bi tûnî hat talan û xopan kirin.

[[122 b.z.]] de kartacayiyan dîsa hembera Romayê serîhildan. Bi dawî [[Julius Caesar]] pê derbaza textê bû re [[46 b.z.]] de Kartaca şûnda saz kir. Di [[29 b.z.]] 3000 kes li Kartacayê bicih bûn.

 

[[Kategorî:Dewleta dîrokî]]