Artêş: Cudahiya di navbera guhartoyan de

'''Artêş''', '''sipa''' ji hêzên çekdarî yên dewlet an gelekê re tê gotin. Di heman demê de ji bo hêza çekdarî ya herî mezin jî tê bikaranîn. Ji wê biçûktir, [[parartêş]] e.

Pirranî ji bo hêzên çekdarî yên dewletekê tîne bîra mirov. Armanca artêşê parastina welat e. Ji bo welat biparêze û serî bi artêşên dijmin an dagirker re derîne, xwe di gelek awayan de birêxistin dike.

Bingeha artêşan di dema antîk de hatiye avêtin. Berê mirovan xwe ji xwezayê û êlên din diparast. Bi derketina çînaçînan ve, di nava civakê de nakokî û desthilatî li ser mirovan xwe didedidin der. Çînên serdest bo berjewendiyên xwe, hêzên xwerû bo parastin û şer avakirine. Artêş wiha derketine.

Sumerî, Împeratoriya Roma, Medî, Grekî û Egîptiyan bingeha artêşên niha hene, avêtine. Bi taybetî Romayiyan. Di serdema navîn de artêşên feodalan ji xeynî berjewendiyên xwe, bo ol û baweriyan jî artêş bikaranîne.

Heya sedsala 17. ji bo artêşan newêrekî, cengawerî, merdî û xurtî girîng bû. Di girtinabijartina eskeran de bala xwe didan van pîvanan. Lê dûv re dîsîplîn, taktîk, bilezî û teknîk jî ket rojeva artêşan. Eniyên nû yên şer, yekîneyên nû diviyan.

Di serdema 19. de, Fransîfransî, Rûsrûs, Japonjapon û Almananalmanan hunera şer gelek bipêş xistin, di sazkirina artêşan de teknîk û perwerdeyên nû derxistin. Bi giştî artêş bipêş xistin.

Di serdema 20. de çekên kîmyayî, atomî û biyolojîk hatin îcad kirin. Giraniya şer ket ser teknîka çekan. Mirovahiyê du şerên cîhanî kirin. Bi dehmilyonan kes mirin. [[Tevkujî]], [[komkujî]] û [[nîjadkujî]] bûn. Hejmara eskeran hatin kêmkirin, ji dêl wan ve teknîka çekan bubû girîng.

Li welatên parzemîna Amerîkayê[[Amerîka]]yê, [[Tirkiye]], rojhilata navîn û Afrîkayê[[Afrîka]]yê artêşan dest danîn ser hukim jî. Li gelek welatan cûntayên eskerî hatin ser text. Gelê xwe kirin bin desthilatiya xwe. Herwiha dest avêtin, aborî, çand û hunerê jî. Bi sedhezaran hevwelatiyên xwe kujtin, [[êşkence]] kirin. Cûnta hêj jî bidawî nebûne.

Artêş ji 4 heya 6 parartêşan[[parartêş]]an pêk tê. Ji aliyê orgeneralan ve tê birêvebirin. Artêşên nûjen ji sê beşan pêk tê: Hêzên bejayî, hêzên esmanî û hêzên deryayî. Herwiha hêzên sîxurî, hêzên teknîkî, hêzên tenduristiyê, jandarmê ûêd jî hene û girêdayî serfermandariyê jî henene.

Pirraniya welatan bi hêzên çekdarî yên neteweyî, hêzên gerîllayî azad bûnebûbin jî, bêjeya artêşê pirranî ji bo artêşên dewletan tê bikaranîn. [[ARGK]], [[HPG]] artêşên gerîllayî ne. [[Artêşa Sor]] ji awayê gerîllayî derbasê artêşa bipergal û fermî bûye.

* [[Heer (Bundeswehr)|Deutsches Heer]], [[Artêşa Almanyaya Federal]]

* [[Bundesheer|Österreichisches Bundesheer]], [[Artêşa Awistriyayê]]

* [[Artêşa Tirk]], Artêşa Romê

* [[British Army]], [[Artêşa Brîtanyayê]]