Koendama herisê ya mirovan: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Erdal Ronahi (gotûbêj | beşdarî)
Kurteya guhartinê tine
Asd (gotûbêj | beşdarî)
Kurteya guhartinê tine
Rêz 1:
[[Image:Sîstema hezmê.gif|right|framed|1 [[Soricik]], 2 [[mîde]], 3 [[rûviya zirav]]]]
[[Image:Sîstema_hezme_jêr.GIF|right|framed|1 [[rûviya zirav]], 2 [[rûviya kur]], 3 [[appendîks]], 4 [[rûviya stûr]] ya berwarkî, 5 rûviya stûr ya dawî (tortorik)]]
'''Sîstema hezmê''', ji organen ku ji bo hezmkirina [[xwarin]]an u verxwarinan berpirsiyar in, pêkte. Bi taybeti sistema hezme ji dev destpedike. Di dev da ziman, diran u di gewriya me da ji qirik, perceye we sisteme ne. Qirik ber bi jer dice u digheje mide (asik). Mide di zike mirovan da cih digre. Mide derbasi ruviya zirav dibe. Aven ku li pankreas u kezeba res cedibin, dighejin ruviya zirav u li vir dicin sistema hezme yen mayin. Ruviya zirav derbasi ruviya stur dibe. Ruviyaq stur te u digiheje zutike (Anus).
 
[[Diran]]en pas ji bo cutina xwarine ne. Bi alikariya ziman, mirov dikarin tam bigrin u xwarina ku dicun, daqultinin. Ji bo hezimkirine, tuk pewist e. Tuk li liviken (tospiyen) tuke li dor deve mirovan u li bine cenike da te cekirin.
 
Xwarin di dev da te cutin u pase te daqultandin. Gava daqultandine, li qirike zimane picuk xwe dide jor u reye ku dice poz, digre. Zimane kirkiroke ji deriye qilqancike digre u xwarin dikeve sorsorike (soricike). Bi vi awayi xwarin nakeve qilqancike.
 
Bi alikariya [[soricik]]e xwarin digheje [[mîde]]. Soricik neziki 40 cm direj e. Di made da xwarin, bi alikariya ava made, ku bi asit pekhatiye u bi alikariya enziman (li liviken -tospiyen- bedene mirovan da ten cekirin u ji bo hezme u pir tisten din hewce ne) te hezimkirin. Made kareki wek ambar pektine u xwarine perce perce dide ruviya danzdeh gire, him ji destpeka hezma xwarine dike. Dawiya we [[ruviya zirav]] te, ku 3 metro direjiya xwe heye. Dawi ruviya zirav xwarin te u digiheje ruviye stur. Ruviye stur neziki 1,5 metro direj e.
 
[[Ruviya stûr]] (zeblotka stur) ji car perceyan pekte. Ji perceye pesin ra bi Latini dibejin kolon ascendens, ango ruviya stur ye hilkesayi. Du wi ra kolon transversum te (ruviya stur ya pan). Kolon descendens li aliye zike cepe ye u mana wi ji ruviye stur ya dakesayi ye. Dawiya wi, kolon sigmoideum, an ji ruviye stur ye berwarki te. Ji perca hin dawi ra dibejin rektum, bi Kurdi dibejin ruviya stur ye dawi an ji tortorik. Rektum digheje zutike (anuse).
 
Cihe destpekirina ruviya stur e hilkesayi (kolon ascendens) ruviyeki kur heye. Bi Latini ji wi ra dibejin appendiks. Ew ji bo jiyina hin heywanan, wek hesp u misk gelek giring e. Le ji bo mirovan ne giring e. Appendika mirovan pir iltihap digre, we deme pewist e mirov bi ameliyate wi jebike. Ger ameliyat nebe, mirove we bimire.
 
Pisti ku xwarin di ruviya mirovan da hat hezimkirin, protein, sekir (karbonhidrat), run, av u hwd. dighejin nav xwine. Ew xwina ji li ser sindemara ruviya jerin (v. mesenterica inferior) u ya jorin (v. mesenterica superior u vena portea) digheje kezeba res. Kezeba res weki laboreki mezin disuxule u hemu madeyen, ku ji bo jiyine pewist in, cedike an ji werdigerine nav tisten din.
Me cawa li jor got, kezeba res weki karxaneyeka (fabrikayeki) mezin a kimyewi ye. Hemu tisten ku em dixwin, di kezebe da ten paqijkirin an ji ji bo bedene ten amadekirin. Tisten ku ji bo bedene xeter in, kezeb wana vedigerine u dike tisten ne bi xeter u ji bedene dave der.
 
Wezifeyeki din ya kezebe ew e ku, zefran cebike. Zefran ji bo hezma tisten bi run, tisten bi alkol hewce ye. Be zefran mirov nikare run hezm bike. Pisti ku zefran di kezebe da hat cekirin, ew digheje reya zefrane u dawiye da tev ava pankrease digheje ruviya donzdehgirek. Hindek zefran di kisika zefrane da te komkirin. Wezifa kisika zefrane ew e ku, zefrane depo bike u dema ku bi zedeyi hewcedari cebu (dema xwarinen bi run bixwin, an ji alkol vexwin) be dayin.
 
[[Pankreas]] li zike mirovan, di pas made u pas ruviya stur ye pan da cih digre. Wezifa we bi du awa ye: Ji aliyeki wek giniyeki hormonan cedike (endokrin), ji aliye din dan ji ji bo hezimkirina xwarine enziman cedike (eksokrin). Ji bo ve yeke ji pankreasa endokrin u pankreasa eksokrin ji hev ten cudakirin: Hormona hin giring, ku di pankrease de cedibe, insulin e. Ew hormona, ji daxistina sekir di xwina mirovan da gelek giring e. Tene bi alikariya [[însulîn]] sane dikarin sekir (karbonhidrat) bigrin hundire xwe u ji bo xebata xwe bikarbinin. Gava pankreas ji ber nexwesiyan insulin ceneke, nexwesiya sekir (Diabetes mellitus) di mirovan da peyda dibe. Xenci insulin gelek hormonen din ji di pankrease da cedibin. Ew ji ji bo jiyine giring in.
 
[[Enzîm]] ji wek hormonan di pankrease da cedibin. Mirov ji bo hezmkirina xwarin e hewceyi wan e. Ew enzima li ser reya pankreas dighejin ruviya donzdegirek.
{{abm}}
{{sîstemên organan}}
[[category:anatomî]]