Herêma Kurdistanê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Alkd (gotûbêj | beşdarî)
B http://www.krg.org/articles/?lngnr=13&areanr=64&smap=03010000
Kurteya guhartinê tine
Rêz 10:
Li Başûr bi tenê riyeke hesin heye. Ew ji bajarê [[Hewlêr]] ber bi [[Kerkûk]], [[Tûzxûrmatû]], [[Celewla]], [[Bakûbayê]] ve diçe [[Bexdayê]]. Di van salên dawî de [[dewleta Iraqê]] vê riya hesîn xirab kir.
Bi wateyê coxrafî Başûrê Kurdistanê perçeya Kurdistanê başûrê Torosan e.
==kurtadîrok==
Başûrê kurdistanê dîroka wê ya giştî ku mirov wê bêne ser ziman, mirov karê herê hate deme Medîya û ji wê jî bi buhurê. Başûrên wê hemû jî, hîmê wan di demên berî zayinê de hatina avêtin. Pêşketina wan, hate roja me berdewam kirîya. Di deme Medîya de kurdistan bûya yekqat û bi wê yekîtîya xwe re hêrmên dora xwe jî kirina bin destê xwe de. Di deme Medîya de, Kurdan berê desthilatdarîya xwe dana bi herêmên anatolîa de jî. Seferên ku kirina minaqa vê na. Şerê di nabqabîna Keyê Lidya Alyêt û keyê medî Qiyaqser de, minaqa vê yekê ya. PIştre kurê Qiyaqser Astîyag bi keça keyê Atîyag re Aryanîs re dizewicê. Ev cawac, weke peymaneka aşîtîyê ya di naqabîna wan de ya.
 
LÊ medî demeka dirêj namênina ser desthilatdatîyê. Li qasrê şer û pevçûnên ku dibin, piştre ku êdî gihiştina asta bûna xadanadatiyê pers jî tevlî dibin. Bi piştgirîya harpagos darîus ku ji aliyê bav ve kurd û ji aliyê dê ve pers bû tê ser keyîtiyê. Ew wê destihalatdarîya Medîya ji holê rakê. Piştre wê dîsa kurd weke xwe bimênin. Kurd, wê desthilatdarîya wan bimêne. Lê ew hêzîtîya wan nemêne. PIştî medîya bi dusadsalî re wê xanadana pers Aqamanîşan, bihêz bibe ku derkeve pêş. Ku kurd piştgirîyê ne dinê de wê nikaribe derkeve pêş û mazin bibe. Peymanaka wan bi kurdan re dibe û bi wê re ew êdî derdikeve pêş. Lê di qasrê de û di ji derve bi hêzî kurd serwerê wê na. Wê hebûna qamanîşan hate deme Sasanîyan were. Wê rêveberîya aqamanşan temenê Sasanîyan biafirne. Sasanî jî bê kurd wê nikaribin mazin bibin û xwe li ser lingan bigirin. Di deme Aqamanîşan da hatina Îskenderê Mekedonî ya li kurdistanê, wê hingî kurd li ber wî bisekinin. Wê xwe bisipêrina Zagrosan. BI zagrosan û Çiyayê Araretê wê kurd, pişta wî li kurdistanê bi hêza wî re bişikênin.
 
Di van deman de başûrê kurdistanê bi rojhilatê kurdistanê re li pêş a. Di deme Sasanîyan de wê başûrê kurdistanê hê bêhtir derkeve pêş. Herêmên wê, nêzî herêma botanê ya bakûrê kurdistanê wê pêşketinê bijîn û li herêmên din jî belav bike. Herême kurdistanê ya ´korak´ ku î ro jê re ´Kerkuk´ tê gotin jî, wê demê de derkeve pêş. LÊ piştî hatina musulmanetiyê re wê pirr seferên araban lê bibin. Bi wan seferan re wê pir aşîrên wan werin li wan herêman bicih bibin. LÊ wê herêm, piştre jî, weke xwe bimêne. Wê herême başûrê kurdistanê di deme Musulmanetiyê de bi rûveberîya îslam ya li baxdayê re pêşketinaka wê bibe. Piştî derketina ´mezhebê şîa`, wê bi rojhilatê kurdistanê re di xatekê û wekhevîyekê de pêşketina wê bibe. Bakûr û başûr rojava jî bi hev re ku Cizîre bota navende wan e pêş dikevin. PIştî şerê çardiranê, wê baxtê başûrê kurdistanê bi rojhilatê kurdistanê re di xatekê de bê. Şerê çardiranê, wê kurdan bike du qat. Piştî wî şerî re wê hate sadsalên 17. min û 18. min, wê pêşketinna ku hin bi hin desthilatîya kurdan li ser herêmên wan kêm dikin wê bibin. Bi wê re wê serhildanên kurdan bibin. Serhildana, Şêx Mahmudê Rawandûzî, di vê yekê de destpêkaka mazin ya dîrokî ya. Wê başûr û rojhilatê kurdistanê bike qada xwe ya serhildan û wê şêx Mahmudê rawandûzî wê serî hildê. Çend ku ew hêze sefevî bi Osmanîyan re dibe yek û piştre wê têk dibin jî, wê bandûra wî mazin bê li pêşketinên piştre yên kurdistanê.
 
Osmanîyan û sefevîyan, piştî şerê çardiranê re levkirina wan ya pêşî li ser temenê şerkirna wan ya li ber kurdan, di cara pêşî de di deme şêx Mahmudê rawandûzî li ber wî dibe. Şêx Mahmudê rawandûzî zagrosan ji xwe re dike navend. Lê ew jî bi hîleyan tê têkbirin. PIştî wî re Şêx Abdullarhman, serhildana wî wê başûrê kurdistanê bike rewşa dî ya nû de. Hate ku dem tê deme şêx Mahmudê berzencî, wê başûrê kurdistanê wê di pêşketinaka mazin de bê. Di deme şêx Mahmudê berzencî de Ingiliz hatina kurdistanê û serdest bûna. Deme ku şêx Mahmudê berzencî doza keyîtya xwe ya li kurdistanê ardê dike ji ingilizan û ku ingiliz ji wî re dibêin ´na´, êdî ew li ber wan dikeve şer de. Lê têk diçê. PIştî têkçûna wî re wê kurd, êdî bi rêveberîyaka arab ku kurdan di bin de bi bê statû têne hiştin, wê bêne bicihkirin. Kurd, wê di wê demê de hate demên piştre jî wê li ber wê rêveberîyê di tekoşînê de bin, hate ku dem tê deme rêveberîya baasê ya ku wê komkujiyên mazin li ser serê kurdan bide çêkirin. ..
== Erdnîgarî ==