Anton Çexov: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
Kurteya guhartinê tine |
+ infobox Jînenîgarî |
||
Rêz 1:
{{Jînenîgarî
[[Wêne:Anton Pavlovich Chekhov.jpg|thumb|200px|Anton Çexov (1860-1904)]]▼
| nav = Anton Pavlovîç Çexov
| navê rastî = Anton Pavlovich Chekhov<br>Антон Павлович Чехов
| bernavk =
| wêne sernav =
| şanenav = [[Wêne:Подпись Антон Чехов.jpg|120px]]
| roja jidayikbûnê = [[29'ê rêbendanê]] [[1860]]
| cihê jidayikbûnê = [[Taganrog]] ([[Împeratoriya Rûsî]])
| roja mirinê = [[15'ê tîrmehê]] [[1904]]
| cihê mirinê = [[Badenweile]] ([[Împeratoriya Almanî]])
| hemwelatî =
| eslê xwe =
| malbat =
| hevjîn =
| zarok =
| destûrname =
| pîşe = Dramnivîs, şanonivîs , bijîjk
| xelat =
}}
'''Anton Pavlovîç Çexov''' (bi [[rûsî]]: Анто́н Па́влович Че́хов, ''Anton Pavlovich Chekhov''), 29'ê [[çileya paşîn]] a 1860'î li [[Taganrog]]ê ([[Împeratoriya Rûsî]]) - 15'ê [[tîrmeh]]a 1904'an li [[Badenweile]]rê ([[Împeratoriya Almanî]]), [[bijîşk]], [[şanonivîs]] û [[çîroknivîs]]ekî [[rûs]] e.
Ta niha gelek [[çîrok]]ên wî bi [[kurdî]] jî derketine. Yek jê [[Keşîşê Reş]] e ku Hisên Mihemed ([[Husein Muhammed]]) wergerandiye kurdî.
[[File:Chekhov Birthhouse.jpg|thumb|right|200px|[[Mala ku Anton Çexov tê de ji dayik bûye]].]]▼
== Kurtejiyan ==
=== Zarokatî ===▼
Malbata Çêxov ji gundê Voroneyê ye. Kalê wî xulamê mîrekî bi navê Çertkov bû. Lê ji ber baqilî û jîriya xwe di demeke kurt de, li kêleka Donê, li wargeha mîrekî dewlemend dibe kûxa, pera dide ser hev û di sala 1841 de azadiya xwe û her sê lawên xwe dikire. Kurê xwe î bi navê Pavel Yegorîç Çêxov wek şagirtekî dişîne Taganrogê ba bazirganekî bi navê Kobîlîn. Pavel Yegorîç heta demeke dûr û dirêj jî, li ba Kobîlîn şagirtiyê dike. Û di sala 1857 de li Taganrogê ji xwe re dikanekê vedike û bi Yevgenya Yakolevnayê re dizewuce. Anton Pavlovîç Çêxov î nivişkar di 17 çileyê pêşîna sala 1860 de ji diya xwe dibe. Wek malbat, Çêxov xwedî çar bira û xwengekê ye. Di binê maxên xaniyekî de hemî jî bi hev re dixwin û bi hev re dijîn. Bavê wan li hemberî wan gelek hişk û bi xwîyekî teng e. Çêxov vê rewşa bavê xwe î wê demê di çîroka xwe ya bi navê Sê SaFê de bi devê Laptev pir xweş raber dide. Lê diya wan Yevgenya Yakolevna gelek zarxweş, dilovan, dilpak û baqil e. Bi vî awayî qet li bavê wan ne çûye. Dêyek wusa ku jiyana xulamî û zordariyê dîti bû, jiya bû, bi her awayî li dij bû û pirî caran ev tişta lê dixuya. Daxwaza dilê wê ev bû ku zarokên xwe bi ramaneke fere mezin bike û bi her awayî wan bigihîne. Hemî birayên Çêxov jî jfr, baqil, bi henek û şorgerm in.
▲=== Zarokatî ===
[[File:Assumption Cathedral.jpg|thumb|right|200px|Qatedrala [[Taganrog]]ê (li Rûsya), cihê ku Anton Çexov di 10a Sebatê ya 1860an de hat vaftîz kirin]]▼
[[File:Taganrog gymnasium boys.jpg|thumb|right|200px|[[Lîseya lawikan a Taganrogê]] (sedsala 19an), navê wê wek ''Lîseya Anton Çexov'' hatiye guhertin]]▼
▲[[
▲Malbata Çêxov ji gundê Voroneyê ye. Kalê wî xulamê mîrekî bi navê Çertkov bû. Lê ji ber baqilî û jîriya xwe di demeke kurt de, li kêleka Donê, li wargeha mîrekî dewlemend dibe kûxa, pera dide ser hev û di sala 1841 de azadiya xwe û her sê lawên xwe dikire. Kurê xwe î bi navê Pavel Yegorîç Çêxov wek şagirtekî dişîne Taganrogê ba bazirganekî bi navê Kobîlîn. Pavel Yegorîç heta demeke dûr û dirêj jî, li ba Kobîlîn şagirtiyê dike. Û di sala 1857 de li Taganrogê ji xwe re dikanekê vedike û bi Yevgenya Yakolevnayê re dizewuce. Anton Pavlovîç Çêxov î nivişkar di 17 çileyê pêşîna sala 1860 de ji diya xwe dibe. Wek malbat, Çêxov xwedî çar bira û xwengekê ye. Di binê maxên xaniyekî de hemî jî bi hev re dixwin û bi hev re dijîn. Bavê wan li hemberî wan gelek hişk û bi xwîyekî teng e. Çêxov vê rewşa bavê xwe î wê demê di çîroka xwe ya bi navê Sê SaFê de bi devê Laptev pir xweş raber dide. Lê diya wan Yevgenya Yakolevna gelek zarxweş, dilovan, dilpak û baqil e. Bi vî awayî qet li bavê wan ne çûye. Dêyek wusa ku jiyana xulamî û zordariyê dîti bû, jiya bû, bi her awayî li dij bû û pirî caran ev tişta lê dixuya. Daxwaza dilê wê ev bû ku zarokên xwe bi ramaneke fere mezin bike û bi her awayî wan bigihîne. Hemî birayên Çêxov jî jfr, baqil, bi henek û şorgerm in. Bêhntengiya ku bavê wan bi vî xwiyê xwe î ne xweş diafirîne, ew bi jîriya xwe li ber xwe belav dikin. Di wê demê de wek hemî bajarên kêleka DeryaReş, bazirganiya Taganrogê jî di dest bazirganên Yewnanî de ye. Bavê Çêxov jî di vê demê de bazirganekî destê sêyemîn e. Wî dil heye ku bi kêmanê lawekî wî jî wek bazirganekî Yewnanî bibe dewlemendekî destê yekem. Bi vê fikrê di sala 1867 de li Taganrogê Çêxov dişîne dibistana Yewnanî. Çêxov hêj di heftsaliya xwe de ye. Herweha dibistana Yewnanî û şagirtiya dikana bavê wî, ji bo Çêxov dibe karekî rojane û dikeve ser milêwî. Ev dibistana ku Çêxov diçiyê, meriv dikare bi çîrokek wî têbigêhîjea ku ji odeyekê pêk tê û bi mamosteyekî naşî ye. Awayê hîmdayinê jî bi repikirin û çokirinê ye. Di malê de haya diya Çêxov jê heye ku Çêxov bi ser nakeve. Ji ber serhişkiya bavê xwe jî, Çêxov ji bêgavî diçe vê dibistanê û tê. Lê piştî demekê bavê wî jî tê digihîje ku Çêxov bi ser nakeve. Di sala 1868 de wî ji dibistana Yewnanî derdixîne û dişîne amadeyiya Taganrogê Ji ber barxwariya karê xwe, bavê Çêxov di sala 1876 de mala xwe koçî Moskvayê dike. Ji bo xatirê xwendina xwe, Çêxov li Taganrogê bi tena serê xwe dimîne. Herweha heta derekê Çêxov ji şagirtiya dikanê jî û ji çûyina dêrê jî difilite. Ji bo ku jiyana xwe ya aborî bidomîne, hêj di van salên xwe yên ciwanîyê de, bi jiyanê ve destpelikî hev dibe. Û ev berxwedana wîjî di van salan de jê re dibe sedem ku bi çavekî rexnegîr jiyana tal û tûj, dijwar û çetin ji hev derxîne û bi awayekî li hember rabeste. Di nav dersên xwe de Çêxov ji zimanê ûrisî û edebiyatê hez dike. Ji bilî vi ya jî dildariya wî ya herî mezin jî temaşa tiyatroyê ye.
Bêhntengiya ku bavê wan bi vî xwiyê xwe î ne xweş diafirîne, ew bi jîriya xwe li ber xwe belav dikin. Di wê demê de wek hemî bajarên kêleka DeryaReş, bazirganiya Taganrogê jî di dest bazirganên Yewnanî de ye. Bavê Çêxov jî di vê demê de bazirganekî destê sêyemîn e. Wî dil heye ku bi kêmanê lawekî wî jî wek bazirganekî Yewnanî bibe dewlemendekî destê yekem. Bi vê fikrê di sala 1867 de li Taganrogê Çêxov dişîne dibistana Yewnanî. Çêxov hêj di heftsaliya xwe de ye. Herweha dibistana Yewnanî û şagirtiya dikana bavê wî, ji bo Çêxov dibe karekî rojane û dikeve ser milêwî. Ev dibistana ku Çêxov diçiyê, meriv dikare bi çîrokek wî têbigêhîjea ku ji odeyekê pêk tê û bi mamosteyekî naşî ye. Awayê hîmdayinê jî bi repikirin û çokirinê ye. Di malê de haya diya Çêxov jê heye ku Çêxov bi ser nakeve. Ji ber serhişkiya bavê xwe jî, Çêxov ji bêgavî diçe vê dibistanê û tê. Lê piştî demekê bavê wî jî tê digihîje ku Çêxov bi ser nakeve. Di sala 1868 de wî ji dibistana Yewnanî derdixîne û dişîne amadeyiya Taganrogê Ji ber barxwariya karê xwe, bavê Çêxov di sala 1876 de mala xwe koçî Moskvayê dike. Ji bo xatirê xwendina xwe, Çêxov li Taganrogê bi tena serê xwe dimîne. Herweha heta derekê Çêxov ji şagirtiya dikanê jî û ji çûyina dêrê jî difilite. Ji bo ku jiyana xwe ya aborî bidomîne, hêj di van salên xwe yên ciwanîyê de, bi jiyanê ve destpelikî hev dibe. Û ev berxwedana wîjî di van salan de jê re dibe sedem ku bi çavekî rexnegîr jiyana tal û tûj, dijwar û çetin ji hev derxîne û bi awayekî li hember rabeste. Di nav dersên xwe de Çêxov ji zimanê ûrisî û edebiyatê hez dike. Ji bilî vi ya jî dildariya wî ya herî mezin jî temaşa tiyatroyê ye.
▲[[
▲[[
=== Çexov dest bi nivîsandinê dike ===
Line 24 ⟶ 44:
Di sala 1886 de ji çfrokên wî pirtûka wî ya duyemîn çap dibe û her ku diçe navê niviskariya wî belav dibe û deng dide. Herweha baweriya wîjî bi wî tê êdî. Di sala 1887 de pirtûka wîya sêyemîn jî derdikeve. Bi derketina vê pirtûkê re Akademiya Zanistiyê xelata Pûşkîn dide wî. Di sala 1888 de tiyatroya wî ya pêşîn îvanov li Moskvayê di Korşê de tê raxistin. Dîsa di vê salê de çîroka wî ya bi navê Beyar di kovara Mizgîna Bakur de diweşe. Ev çfroka jî ji hêla rexnegîran ve gelekî tê ecibandin. Çêxov di sala 1890 de diçe girava Sahalîn. Serguzeştên xwe yên vê dûrgeştê, di pirtûka xwe ya bi navê Girava Sahalîn de kat dike.
[[
=== Li Ewrûpa ===
Di sala 1891 de cara pêşîn derdikeve Ewrûpayê. Di sala 1892 de ji xwe re wargeha Melîhovayê dikire û herweha bi serekî rihet gelek çfrokên xwe yên xweş û dirêj li vir dinivise. Wek: Selula Numeroya Şesan (1892) Metranê Res (1893) SêSal(1894) Çîroka Wênekêşekî (1895) Jiyana Min (1896) Mûjîkina (1897) ûhd... Lê divê meriv viya jî bide zanîn ku nexweşiya jana zirav, wek gelek kesan bi Çêxov re jî heye. Ev nexweşiya wî, hêj di dema xwendekariya wî ya zanîngehê de xwe lê dide der. Lê Çêxov heta 24 adara vê sala 1897 guhê xwe nadiyê. Belê, Çêx- ov di vê rojê de bi hevalê xwe î Suvorîn ve li ser xwarina nîvroyê ye û ji nişka ve xwînê vedirişîhe. Ji ber vê yekê bi qasî panzdeh rojan di nexweşxana Moskvayê de dimîne û dûre diçe U bakurê Fransayê dijî. Di ser vê nexweşiya xwe re, wargeha xwe ya Melîhovayê difroşe û di sala 1898 de diçe li Yalta bajarê Kirimê bi cî dibe. Û ji bo Çêxov dewreke nû dest pê dike êdî. Ji ber nexweşiyên xwe, Gorkî û Tolstoy jî di vê dewrê de li vî bajarî ne. Çêxov li vir pêwendiyên xwe yên bi wan re baştir û germtir dike. Nemaze bi Gorkî re heta dawiya jîyana xwe jî van pêwendiyên xwe germû nêzOctir didomîne. Di vê navberê de niviskarên bi navûdeng yên wê demê: Kûprîn, Bûnîn, Mamîn- Sibiryak û hwd... car carina têne serlêdana wî. Li vir Çêxov bêtirîn wexta xwe li ser tiyatroyan dibuhurîne.
Line 32 ⟶ 52:
Di îlona sala 1898 de bi Olga Knîperê re danûstandinên xwe çêdike. Olga, artîsteke Hunera Tiyatroya Moskvayê ye. Ji ber niviskariya Çêxov û artîstiya Olgayê, her ku diçe ew pêwendiyên di navbera wan de nêztir û germtir dibe. Di dawiya dawîn de jî, di 25 adara sala 1901 de bi hev re dizewucin. Herçiqas bi hev re dizewucin jî, zêde li ba hev namînin. Lewra Çêxov ji ber nexweşiya xwe li Yaltayê û Olga jî ji bo artîstiya xwe li Moskvayê dimîne. Dûre Çêxov li havîngeheke nêzîkî Moskvayê xaniyekî digire û di gulana sala 1904 de koçî wir dike.
[[
=== Mirina wî ===
Herweha nexweşiya Çêxov ji nû ve lê diazire û piştî mehekê bi hevalbenda xwe ya Olgayê re diçe Ewrûpayê. Li ser merzê Swîsrê û Elamaniyayê, li bajarê Badenweîlerê bi cî dibe. Di çend rojên pêşîn de, rewşa nexweşiya wî parîkî ber bi başiyê diçe. Lê di 29êhezîfana;salal904 de nexweşiya wî dîsa ji nişka ve lê diazire û di 2 yê tfrmeha 1904 de serê xwe datîne. Cendekê Çêxov, li Moskvayê di goristana Novo-Dîvîçîyê de tê binaxkirin.
| |||