[[Wêne:Phoenicia map-en.svg|thumb|200px|Fenîke]]
[[Wêne:PhoenicianCoin2A.jpg|thumb|200px|Pelikekî zêr ê fenîkeyîfenîkî]]
[[Image:PhoenicianTrade.png|thumb|200px|Rotaya seferên baziragnîyê Fenîkeyanfenîkiyan]]
[[Wêne:Phoenician alphabet.svg|thumb|200px|Alfabeya zimanê fenîkeyîfenîkî]]
'''FenîkeyîFenîkî''' gelekî [[semîtîk]]î li xakên îroj [[Lebnon]] û [[Sûrî]] li beravên [[Deryaya Navîn]] wek bajar dewletên serbixwe serwerî ajotî bûn. Li wan hinek wiha bûn:
*[[Akka]]
*[[Arwad]]
*[[Arados]]
*ĞebalÇiyayên [[ByblosBîblos]]ê
*[[BerytosBerîtos]]
*[[SidonSîdon]]
*[[TyrosTîros]], demekî dirêj wek bajarê peşeng bû
==Etîmolojî==
Navê welatê fenîkiyan "Fenîke" ji navê yewnanî ''Phoinikes'' de hat afirandî bû. Ew di pirtûka [[Homeros]] de wek φοίνιξ (''phoinix'', yewnanî ''sorik, qizil'') dihat dîtin û ji bo kardestên wanê kisûrên sor dihat bikaranîn. Dîsa ewna bi bazirganîyê kisûrê sor dixabitin.
"Fenîkeyan"Fenîkiyan bixwe xwe gorî bajarên xwe nav dikir. Wekok yekî ji Sidon xwe wek Sîdonî, yekî ji Arwad jî xwe wek Arwadî hw.hwd nav dikir.
[[Kolonî]]yeke Fenîkeyanfenîkiyan, li şunaşûna [[Tûnis]]a îroj [[Kartaca]]yanyê bûn. KartacayanKartacayî dîsa ji alîyaaliyê [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya RomaRomê|Romaromayiyan]]an ve wek ''Poeni'' (Punî''Pûnî'') dihat navandin.
==Orjîn==
Gorî [[mîtolojî|mîtolojiya]]ya Yewnananwewnanan [[Phoinix]] bavê Fenîkeyanfenîkiyan bû. Ew birayebirayê [[Kadmos]] û [[Europa]] bû.
[[Herodot]] wan ji ''Kenan'' gelekî ji nêzî [[kendava farsFaris]] de dîdîtdidît.
Gorî [[Tewrat]], [[Sidon]], bavê Sîdonîyansîdoniyan, wek lawê Kenan (nevîyeneviyê pexemberpêxember [[Nûh]]) tê ditîn (Afirîn 10,15). Lê Kenan lawê [[Xam]](birayê [[Sam]] û [[Yafes]]) bû. Gorî [[zimanê fenîkefenîkî]]/[[îbranî(hebrew)]] xam dîsa tê mane "sor".
Gorî lêkolînên arkeolojîk jî nîjadan wan ji [[Nîvgirava Sîna]] bû.
==Ziman==
Zimanê wan zimanekî [[Zimanên semîtîk|semîtîk]]î ji zimanên semîtîkên bakur rojava (an zimanên [[kenanî]]) bû.
==Dîrok==
Di [[sedsala 8'an b.z.]] de fenîkiyan Fenîkeyan serwerîyaserweriya xwe wunda kirinkir û ketinaketine bin bandora [[Asûr]]an. Di sala [[701 b.z.]] de Asûran bajarê Fenîkeyanfenîkiyan derve [[TyrosTîros]] (Şûr) dagir kirinkir.
Di sala [[586 b.z.]] de ewna, derve TyrosTîros, ketina bin serwerîyaserweriya [[Babîl]]an. Lê ewna [[520 b.z.]] şunda ketina bin serwerîya [[Pers]]an.
Gorî [[Herodot]] wan li dor [[600 b.z.]] de bi KeyîKeyê MisireMisirê [[Necho II]] re peymanek kirin û ewna ji [[Nîvgirava Sîna]]Sînayê di [[DeryaDeryaya Navîn]] de der ketinaderketina gereke. Ewna bi keştîyên nêzî 40 m. [[Somalî]], Ekwator, [[Efrîqaya Başûr]] re ji pê re beravêb Efrîqayê rojava re çerxe DeryaDeryaya Navîn bûn û ew sefera xwe temam kirin. Gorî wê seferê wan 30.000 km sê salan de temam kirin. Lê va sefera ji alîyaaliya Herodot tanêve tenê hat nivisandin û rastîyarastiya xwe bi gumanbar e.
Ji pepê [[Îskenderê Mezin]] di [[332 b.z.]] de TyrosTîros dagir kir re û di [[146 b.z.]] de jî [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya RomaRomê]] [[Kartaca]] dagir kir re şarmendîyaşarmendiya FenîkeyanFenîkeyê dawî bû.
==Aborî==
===Erjing===
FenîkeyanFenîkeyê şarmendîyaşarmendiya cara pêşin renga [[erjing]] bikaranî bû.
===Deryavanî===
FenîkeyanFenîkiyan deryavanên mezin bûn. Wan ser derya re bezirganî dikir û li [[Spanyanîvgirava Îber]], [[Sîcîlya]] û [[Qubris]] gelek kolonî ava kirî bûn.
==Nivîs==
[[Alfabe]]ya wan ji alfayên EwropaEwropayê re bingehî kirî bû. [[Alfabeya FenîkeyanFenîkiyan]].
== Bibîne==
|