|
[[Wêne:Carthage_column.JPG|thumb|300px|Xopanên Kartaca]]
'''Kartaca''' an jî '''Kartago''' ([[Latinîlatinî]]: ''Carthago'', {{ar| قرطاج }}, [[yewnanî]] Καρχηδών ''Karkēdōn'';, bi zimanê [[fenîke]]: קרת חדשת ''Qart-Hadašt'' ango kurdî „dewleta Nû“) dewleteke dema [[Antîk]] li [[Efrîkaya Bakur]] nêzî îroj [[Tûnis]] serfirazî ajotî bû. Paytexta Kartacayan bi hevşêwe navê bû. Niştêwarên Kartaca ji alîya [[Împaratoriya Roma|Romayan]] de wek ''Pûnî''yan (ji Fenîke hat afirandî bû ) dihat navandin. Ew dera Kartacayan serfirazî ajotî bû îroj di Fransîfransî de wek ''Carthage'', [[erebî]] jî wek قرطاج ''Qartaca'') tê navandin û li [[Tûnis]] e.
== Erdnîgarî ==
Bajarê Kartaca li beravên [[DeryaDeryaya Navîn]] 10 km. li rojhelata paytexta [[Tûnis]]ê îroj bi hevşêwe navî diketî bû. Kartacayan [[kolonî]]yeke [[Fenîkefenîke]]yan bûn. Ji bo şûna xweya nêzi [[Tengava Sîcîlya]] wan derya navîn kontrol dikir.
== Ziman ==
Li Kartaca zaravayeke zimanê [[Fenîkefenîke]] dihat axaftin.
== Dîrok ==
=== Sazî ===
[[Wêne:CarthageMapDe.png|thumb|300px|Nexşeya Dewleta KartacaKartacayê di 264 b.z. de]]
Dewleta KartacaKartacayê di [[9.'emîn sedsala b.z.]] an [[8.'emîn sedsala b.z.]] ji alîya [[Fenîkefenîke]]yan li bajarê [[Sûr(îng.]] (''Tyre'', LûbnanLibnan) hatî bû sazandin. Ew wek ''Qart-Hadast'' ango wek ''dewleta Nû'' hatî bû navandin. Gorî hin arkeolojîk delîlan sazîya wê wek [[814 b.z.]] tê dîyar kirin.
=== Dema Fenîke ===
Di herdu sedsalên pêşin Kartacayan li Sûr serbixwe bûn. Paş welata [[Fenîke]]yanfenîkeyan di [[6.'emîn sedsala b.z.]] de ji alîyaaliyê [[Perspers]]an ve hat dagir kirin şundaşûnda ewna ji Fenîkeyênfenîkeyên kevin bi tunîtûnî bû bûn. Ji pê re wan bi [[Komkeştî]]ya xweya bihêz li [[Sîcîlya]], [[SardûnyaSardînya]], [[Korsîka]], [[Balear]]an, beravên [[EfrîkayaAfrîkaya Bakur]], beravên [[Spanya]]ya li başûr [[DeryaDeryaya Navîn]] [[kolonî]] peyda kirin. Dema bi [[Yewnana Antîk]] têkoşîn kirin jî wan hêza xwe dewam kirin. Wan bi [[Etruskanetruskan]] ve li ser Yewnananyewnanan bandorakebandoreke mezin kir.
Dewletê hêza xwe ji komeştîyen xwe distand. Di [[4.'emîn sedsala b.z.]] û [[3.'emîn sedsala b.z.]] de Kartacayankartacayan bi 400.000 nitewarên xwe ve dewleta herî dewlemenda dor [[DeryaDeryaya Navîn]] de bû.
Di navbera 280 b.z. û 275 b.z. de navbera Roma û kolonîyankoloniyan Kartacayankartacayan de [[Cenga Fîrîk]] (Pyrrhic War) derket.
Ji pê sê [[Cengên Punîkan]] hembera [[Roma]]yan re dewleta Kartacayan hilweşî bûn. [[Cenga Punîk]]an pêşin (264 b.z. - 241 b.z.) Romayan ji Kartacayan [[SardûnyaSardînya]] û [[Korsîka]] standin.
[[Cenga Punîk]]an duyem de (218 b.z.– 202 b.z.) ji pê der ketina Sefera [[Hannibal]] ser Roma re der ket. Wî bi artêşa xwe ve li îtalya êrîşa Romayan kir û gelek cengan de bin xistin. Ceng li Efrîka dewam kir û Roma bi dawî artêşa Hannibal li wir bin xist.
| 