Împeratoriya Seleukî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
B Seleukî çû cihê Selewkî: Di zimanê kurdî da di nav gotinan de du dengdêr nayên cem hevdu.
MikaelF (gotûbêj | beşdarî)
B çend sererastkirinên biçûk
Rêz 1:
[[Image:Diadochen1.png|thumb|350px|Împeratoriya Seleukidan di 301 b.z. de ]]
'''Seleukî''', ancarinan wek [[seleukîdselewkî]] an[[selûke]]tê nivîsandin anku împaratoriya '''Seleukidanseleukiyan''' ji pê mirina [[Îskenderê Mezin]] ji alîyê yek ji generalên wî [[Seleukos I]] ve di [[312 b.z.]] de li [[Babîl]]ê hat sazandin. Di [[64 b.z.]] bi tunî hat hundira [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya RomaRomayê]] kirin û hilweşî bû. Di demên xweya herî rind de împaratorîîmperatorî di [[Trakya]] de heta hundirên HîndistanHindistan çemê [[Îndus]] belav bû bû.
 
== Sînor ==
ÎmparatoriyaÎmperatoriya Seleukîdanseleukî ne di paytexteke de, na ji çend deran de dihat karger kirinkargerkirin. LiJi wan navçeyênnavçeyan ya herî giring Sûrî bû. Li SûrîSûriyê derve [[Mezopotamya]], [[Babîl]], rojhavayarojavaya [[Îran]]ê û [[Anatoliya]] hin navçeyên din ên girînggiring bûn.
 
Di demên aşitîyeaşitiye de împarator bi gelemperî împerator li Sûriyê diman. Navenda împaratorîyeîmperatorîye wek ''Tetrapolis'' (ango, "Çar bajarBajar") dihat navandnavend û ji vavan çar bajaran [[Antiochia]] li rojhelat (îroj, ''Antakya''), [[Seleukia Pieria]], [[Latakia]] (îroj, Lazkîya''Lazkiya'') û [[Apameia]] (îroj, Efemîya''Efemiya'') de pêk dihat.
Împaratoriya Seleukîdan di paytexteke de na ji çend deran de dihat karger kirin. Li wan navçeyên ya herî giring Sûrî bû. Li Sûrî derve [[Mezopotamya]], [[Babîl]], rojhavaya [[Îran]]ê û [[Anatoliya]] hin navçeyên din ên girîng bûn.
 
Paytextên ji bo [[Satrap]]ên jor, rojhelata împaratoriyê, [[Tisfûn]] bû. Ji Tisfûn [[Satrapsatrap]]ên [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya Pers]]ayêna yên berê wek [[Mezopotamya]], [[Babîl]], [[Şûşa]], [[Persis]], [[Medya]] û [[Kermanî]] dihat karger kirinkargerkirin. Li bakura wê derê [[Ermenistan]], [[Azerbaycan]], [[Eşkaniya]] û BalaxîstanBalaxistan he bû.
Di demên aşitîye de împarator bi gelemperî li Sûriyê diman. Navenda împaratorîye wek ''Tetrapolis'' (Çar bajar) dihat navand û ji va çar bajaran [[Antiochia]] li rojhelat (îroj Antakya), [[Seleukia Pieria]], [[Latakia]] (îroj Lazkîya) û [[Apameia]] (îroj Efemîya) de pêk dihat.
 
NavendaNavendeke dinekedin girînga giring [[Sardes]] (îroj nêzî [[Manisa]]) bû. Lê li wir Seleukiyanseleukiyan pir serwerî nejotinneajotin.
Paytextên ji bo [[Satrap]]ên jor, rojhelata împaratoriyê, [[Tisfûn]] bû. Ji Tisfûn [[Satrap]]ên [[Împaratoriya Pers]]ayên berê wek [[Mezopotamya]], [[Babîl]], [[Şûşa]], [[Persis]], [[Medya]] û [[Kermanî]] dihat karger kirin. Li bakura wê derê [[Ermenistan]], [[Azerbaycan]], [[Eşkaniya]] û Balaxîstan he bû.
 
Navenda dineke girîng [[Sardes]] (îroj nêzî [[Manisa]]) bû. Lê li wir Seleukiyan pir serwerî nejotin.
 
== Dîrok ==
=== Seleukos I Nîkator (321/312-281) ===
===[[Image:Seleuco I Nicatore.JPG|right|thumb|150px|Seleukos I NikatorNîkator (321/312-281) ===]]
Li pê Îskender mir re ÎmparatoriyaÎmperatoriya mezina li pê xwe hiştî hat par kirin û di [[321 b.z.]] de [[Seleukos I]] [[Satrap]]iyasatrapiya [[Babîl]]ê saz kir. Lê wî serwerîya xwe li ser wan xakan bi tunî ancax di [[312 b.z.]] de rûniştand û împaratoriyaîmperatoriya bi navê xwe sazand. Di 305 b.z. Wî împaratorîîmperatorî heta [[Hindistan]]ê fireh kir.
 
[[Image:Seleuco I Nicatore.JPG|right|thumb|150px|Seleukos I Nikator (321/312-281)]]
Li pê Îskender mir re Împaratoriya mezina li pê xwe hiştî hat par kirin û di [[321 b.z.]] de [[Seleukos I]] [[Satrap]]iya [[Babîl]]ê saz kir. Lê wî serwerîya xwe li ser wan xakan bi tunî ancax di [[312 b.z.]] de rûniştand û împaratoriya bi navê xwe sazand. Di 305 b.z. Wî împaratorî heta [[Hindistan]]ê fireh kir.
 
Di 301 b.z. de Seleukos bi piştgirîya [[Lysimachos]] yek ji dijberên xwe [[Antigonos I]] bin xist û Sûrî ji dest xwe xist.
 
Di 281 b.z. de di Cenga [[Kurupedion]] de hevalbendê xweyê berê Lysimachos, kargerê [[Trakya]] û [[Anatoliya]] bin xist û împaratoriyaîmperatoriya Îskenderê Mezin şunda di destekî (derve Misir) de yek kir. Ji bo [[Makedonya]] jî dagir bike kênge [[Tengava Çanakkale]] derbaz kir şundaşûnda ji alîyaaliyê [[Ptolemaios Keraunos]], lawê împarator [[Ptolemaios I]], ve hat kuştin.
 
Ji pê mirina Seleukos I re împaratorîyeîmperatorîye xwe di cengên ji bo texta împaratoriyeîmperatoriye de dît. Li gelek navçeyan, çend kesan xwe wek împaratorîmperator dan zanîn. Lê bi dawî du xanêdananxanedanan serwerîya xwe hat pejirandi; Yekyek [[Eşkanîeşkanî|eşkaniyan]]yan li başûr rojhelata [[Deryaya Mazenderan]] dewlet saz kirî bûn, ya din jî [[Keyîtiya Greko-Baktrianan]] di serdarîyaserdariya [[Diodotos I]] hetade Hindistanheta hatîHindistanê sazandîhatîbû sazandin.
 
ÎmparatorîÎmperatorî ji pê wan cengan re gelek lawaz bû bû.
 
=== Antiochos III Megas (223-187) ===
Di destpêka dema [[Antiochos III]] (223 b.z.-187) de împaratorîîmperatorî ji Sûrî û Babîlê pêk dihat. Di 212 an de Antiochos ji bo xakên împaratorîîmperatorî şundaşûnda hûndûrahundura dewletê bike der ketederkete seferekeseferekê û di dawîyadawiya seferê [[Ermenistan]], [[Azerbaycan]] û [[Eşkanî]] şundaşûnda hûndûrahundura împaratorîyeîmperatoriyê kir.
 
Di 196 Antiochos der keta sefereke ser [[Trakya]]. Lê li Yewnanîstan ji alîya [[împaratoriya Roma]] ew hat bin xistin. Ji pê re li Trakya û Anatoliya jî ji aliyê Romayan ve hat binxistin û derve [[Kîlîkya]] xakên li [[Anatoliya]] û [[Trakya]] derbaza Roma bûn.
 
 
Ji pê mirina Antiochos III re Eşkanî, [[Baktriya]] û [[Ermenistan]] şunda ji împaratorîye veqetî ye û împaratorî ji xakên Sûrî, Kîlîkya, Babîl, Medya û Îran de pêk dihat.
 
Di 196196an Antiochosde derAntiochos ketaderkete sefereke ser [[Trakya]]. Lê li Yewnanîstan ji alîyaaliyê [[împaratoriyaîmperatoriya RomaRomaye]] ew hat bin xistin. Ji pê re li Trakya û Anatoliya jî ji aliyê Romayan ve hat binxistin û derve [[Kîlîkya]] xakên li [[Anatoliya]] û [[Trakya]] derbaza RomaRomayê bûn.
=== Ruxîn===
 
Ji pê mirina Antiochos III re Eşkanî, [[Baktriya]] û [[Ermenistan]] şundaşûnda ji împaratorîyeîmperatorîye veqetî ye û împaratorî ji xakên Sûrî, Kîlîkya, Babîl, Medya û ÎranÎranê de pêk dihat.
 
=== RuxînRûxîn===
Kênge împaratorîmperator Antiochos VII mirî bû împaratorîîmperatorî ji Sûrî û Kîlîkya de tenê pêk dihat. Lê li hundura împaratorîîmperatorî de gelek têkoşîn ji bo textê hebûn û wan cengan împaratorîîmperatorî sal bi sal lawaz dikir.
 
Di [[83 b.z.]] de keyê [[Ermenîstan]] [[Tigranes II]] va lawazîya wek fersand dît û Sûrî dagir kir û çend salan şunda jî ji alîyaaliyê Romayanromayiyan dawîyave împaratorîyadawiya Seleukiyanîmperatorîya seleukiyan hat dan.
 
[[Kategorî: Dewleta dîrokî]]