|
'''VaçVac''' anko '''fonêm''', di [[zimanzanist|zimanzanistî|zimanzanistiyê]] da, awayê teorîk yê nîşadana [[deng (zimannasî)|dengên]] her [[ziman|zimanekî]] ye. VaçVac dengekê zimanî ye ko bê amajekirina bib pêgeh an jihê wê di peyv an hevokê da dihêt pênaskirin. VaçVac ew deng e ko eger di peyvê da bihêt guhartin [[raman (zimannasî)|ramana]] [[peyv|peyvê]] diguhêrit an hema dengekê bêyî raman çêdikit. Carina çend deng weha xwe nîşadidin ko yek awayê ramanî pêkdiînin, dibêjî qey heman deng in.
Jibo mînak di zimanê [[kurdî]] da, vaçavaca /k/ û vaçavaca /b/ hene. Dema di peyva ''bar'' da, cihê dnegê /b/ dengê /k/ birûnit, peyva ''kar'' çêdibit. Ramana ''bar''ê ji ''kar''ê cida ye. Lê di peyvên mîna ''heft'' da, bi eşkirayî [[kurd]] wê bi du awayan bilêvdikin ko di awayekî da dengê /h/ wekî piraniya [[Zimanên Hindûewropî]] ye û di awayê dî da /h/ mîna dengê /h/ di peyvên [[erebî]] yên mîna ''Hesen û Hisên'' da dihêt bilêvkirin. Lê ev guhartina deng anko vaçavaca /h/ di peyva ''heft'' da ramana peyvê naguhêrit. Bi vî awayî, herdu /h/ di zimanê Kurdî da [[alofon]] anko [[alîvaçalîvac]] in. Lê di zimanê erebî da du vaçvac in jiber ko ramana du peyvên ''herebe'' (bi erebî: حرب anko ''şer kir'') û ''herebe'' (bi erebî: هرب anko ''reviya'') ji hev cida ye. Mînakeka dî ya alîvaçênalîvacên zimanê kurdî alîvaçênalîvacên /s/ ne, di peyvên ''stran'' û ''sal'' da. Bi eşkirayî, kurd wan herdu /s/-an mîna hev bilêv nakin. Lê guhartina wan yek li cihê ya dî, ramanê naguhêrit.
Gelek kesên ko şehrezayê zimanzanistî nîne wesa difikirin ko vaçvac her ew [[tîp|tîpên]] [[alfabê|alfabeyê]] ne. Lê ev hizir şaş e û ne rast e. Alfabeya gelek zimanan (mîna alfabeya latînî jibo zimanê kurdî) kêm-zêde alfabe ji deng anko vaçênvacên zimanî nêzîk bûye. Lê di hindek zimanên mîna [[fransî]] û [[înglîzî]] da, alfabe û vaçênvacên zimanî gelek ji hevdu dûr bûne. Jibo mînak, di zimanê înglîzî da, "ph", "gh", "f" û "ff" hemî li şûna vaçavaca /f/ dihên xebitandin. Herwesa, "sh", "ssio", "sio", "tio" û carina "ch" jî li şûna vaçavaca /ş/ li kar in.
Di alfabêyaalfabeya zimanê kurdî da, tîpeka wekî "k" heye ko du vaçênvacên /k/ û /k'/ nîşadidit. Ev du vaçvac xwe di peyvên cidacida da nîşa didin, lê di alfabêyaalfabeya Kurdî da, çi alfabêya latînî, çi alfabêyaalfabeya erebî da, tenê yek tîp nûneratiya wan dikit. Li peyvên mîna ''kar'' mêze bikin. Du ramanên vê peyvê hene, bi du bilêvkirinên ji hev cida yên tûpa "k" (kar anko ''îş'' û ''têşikê bizinê'').
{{kurt}}
|
