|
Di [[zimanzanist|zimanzanistî]] da, '''vaçVaç''' anko '''fonîmfonêm''' di [[zimanzanist|zimanzanistî|zimanzanistiyê]] da, awayê teorîk yê nîşadana [[deng (zimannasî)|dengên]] her [[ziman|zimanekî]] ye. Vaç dengekê zimanî ye ko bê amajekirina bib pêgeh an jihê wê di peyv an hevokê da dihêt pênaskirin. Vaç ew deng e ko eger di peyvê da bihêt guhartin [[raman (zimannasî)|ramana]] [[peyv|peyvê]] diguhêrit an hema dengekê bêyî raman çêdikit. Carina çend deng weha xwe nîşadidin ko yek awayê ramanî pêkdiînin, dibêjî qey heman deng in. Jibo mînak di zimanê [[Kurdî]] da, vaça /k/ û vaça /b/ hene. Dema di peyva ''bar'' da, cihê dnegê /b/ dengê /k/ birûnit, peyva ''kar'' çêdibit. Ramana ''bar''ê ji ''kar''ê cida ye. Lê di peyvên mîna ''heft'' da, bi eşkirayî [[Kurd]] wê bi du awayan bilêvdikin ko di awayekî da dengê /h/ wekî piraniya [[Zimanên Hindûewropî]] ye û di awayê dî da /h/ mîna dengê /h/ di peyvên [[Erebî]] yên mîna ''Hesen û Hisên'' da dihêt bilêvkirin. Lê ev guhartina deng anko vaça /h/ di peyva ''heft'' da ramana peyvê naguhêrit. Bi vî awayî, herdu /h/ di zimanê Kurdî da [[alofon]] anko [[alîvaç]] in. Lê di zimanê Erebî da du vaç in jiber ko ramana du peyvên ''Herebe'' (bi Erebî: ''حرب'' anko ''şer kir'') û ''herebe'' (bi Erebî ''هرب'' anko ''reviya'') ji hev cida ye. Mînakeka dî ya alîvaçên zimanê Kurdî alîvaçên /s/ ne, di peyvên ''stran'' û ''sal'' da. Bi eşkirayî, Kurd wan herdu /s/-an mîna hev bilêv nakin. Lê guhartina wan yek li cihê ya dî, ramanê naguhêrit.
Jibo mînak di zimanê [[kurdî]] da, vaça /k/ û vaça /b/ hene. Dema di peyva ''bar'' da, cihê dnegê /b/ dengê /k/ birûnit, peyva ''kar'' çêdibit. Ramana ''bar''ê ji ''kar''ê cida ye. Lê di peyvên mîna ''heft'' da, bi eşkirayî [[kurd]] wê bi du awayan bilêvdikin ko di awayekî da dengê /h/ wekî piraniya [[Zimanên Hindûewropî]] ye û di awayê dî da /h/ mîna dengê /h/ di peyvên [[Erebî]] yên mîna ''Hesen û Hisên'' da dihêt bilêvkirin. Lê ev guhartina deng anko vaça /h/ di peyva ''heft'' da ramana peyvê naguhêrit. Bi vî awayî, herdu /h/ di zimanê Kurdî da [[alofon]] anko [[alîvaç]] in. Lê di zimanê erebî da du vaç in jiber ko ramana du peyvên ''herebe'' (bi erebî: حرب anko ''şer kir'') û ''herebe'' (bi erebî: هرب anko ''reviya'') ji hev cida ye. Mînakeka dî ya alîvaçên zimanê kurdî alîvaçên /s/ ne, di peyvên ''stran'' û ''sal'' da. Bi eşkirayî, kurd wan herdu /s/-an mîna hev bilêv nakin. Lê guhartina wan yek li cihê ya dî, ramanê naguhêrit.
Gelek kesên ko şehrezayê zimanzanistî nîne wesa difikirin ko vaç her ew [[tîp|tîpên]] [[alfabê|alfabêyê]] ne. Lê ev hizir şaş e û ne rast e. Alfabêya gelek zimanan (mîna alfabêya latînî jibo zimanê Kurdî) kêm-zêde alfabê ji deng anko vaçên zimanî nêzîk bûye. Lê di hindek zimanên mîna [[Fransî]] û [[Inglîzî]] da, alfabê û vaçên zimanî gelek ji hevdu dûr bûne. Jibo mînak, di zimanê Inglîzî da, "ph", "gh", "f" û "ff" hemî li şûna vaça /f/ dihên xebitandin. Herwesa, "sh", "ssio", "sio", "tio" û carina "ch" jî li şûna vaça /ş/ li kar in. ▼
▲Gelek kesên ko şehrezayê zimanzanistî nîne wesa difikirin ko vaç her ew [[tîp|tîpên]] [[alfabê| alfabêyêalfabeyê]] ne. Lê ev hizir şaş e û ne rast e. AlfabêyaAlfabeya gelek zimanan (mîna alfabêyaalfabeya latînî jibo zimanê Kurdîkurdî) kêm-zêde alfabêalfabe ji deng anko vaçên zimanî nêzîk bûye. Lê di hindek zimanên mîna [[ Fransîfransî]] û [[ Inglîzîînglîzî]] da, alfabêalfabe û vaçên zimanî gelek ji hevdu dûr bûne. Jibo mînak, di zimanê Inglîzîînglîzî da, "ph", "gh", "f" û "ff" hemî li şûna vaça /f/ dihên xebitandin. Herwesa, "sh", "ssio", "sio", "tio" û carina "ch" jî li şûna vaça /ş/ li kar in.
Di alfabêya zimanê Kurdî da, tîpeka wekî "k" heye ko du vaçên /k/ û /k'/ nîşadidit. Ev du vaç xwe di peyvên cidacida da nîşa didin, lê di alfabêya Kurdî da, çi alfabêya latînî, çi alfabêya erebî da, tenê yek tîp nûneratiya wan dikit. Li peyvên mîna ''kar'' mêze bikin. Du ramanên vê peyvê hene, bi du bilêvkirinên ji hev cida yên tûpa "k" (kar anko ''îş'' û ''têşikê bizinê''). ▼
▲Di alfabêya zimanê Kurdîkurdî da, tîpeka wekî "k" heye ko du vaçên /k/ û /k'/ nîşadidit. Ev du vaç xwe di peyvên cidacida da nîşa didin, lê di alfabêya Kurdî da, çi alfabêya latînî, çi alfabêya erebî da, tenê yek tîp nûneratiya wan dikit. Li peyvên mîna ''kar'' mêze bikin. Du ramanên vê peyvê hene, bi du bilêvkirinên ji hev cida yên tûpa "k" (kar anko ''îş'' û ''têşikê bizinê'').
{{kurt}}
|
