|
Di [[zimanzanist|zimanzanistî]] da, '''vaç''' anko '''fonîm''' awayê teorîk yê nîşadana [[deng (zimannasî)|dengên]] her [[ziman|zimanekî]] ye. FonîmVaç dengekê zimanî ye ko bê amajekirina bib pêgeh an jihê wê di peyv an hevokê da dihêt pênaskirin. FonîmVaç ew deng e ko eger di peyvê da bihêt guhartin [[raman (zimannasî)|ramana]] [[peyv|peyvê]] diguhêrit an hema dengekê bêyî raman çêdikit. Carina çend deng weha xwe nîşadidin ko yek awayê ramanî pêkdiînin, dibêjî qey heman deng in. Jibo mînak di zimanê [[Kurdî]] da, fonîmavaça /k/ û fonîmavaça /b/ hene. Dema di peyva ''bar'' da, cihê dnegê /b/ dengê /k/ birûnit, peyva ''kar'' çêdibit. Ramana ''bar''ê ji ''kar''ê cida ye. Lê di peyvên mîna ''heft'' da, bi eşkirayî [[Kurd]] wê bi du awayan bilêvdikin ko di awayekî da dengê /h/ wekî piraniya [[Zimanên Hindûewropî]] ye û di awayê dî da /h/ mîna dengê /h/ di peyvên [[Erebî]] yên mîna ''Hesen û Hisên'' da dihêt bilêvkirin. Lê ev guhartina deng anko fonîmavaça /h/ di peyva ''heft'' da ramana peyvê naguhêrit. Bi vî awayî, herdu /h/ di zimanê Kurdî da [[alofon]] anko [[alîfon]] in. Lê di zimanê Erebî da du fonîmvaç in jiber ko ramana du peyvên ''Herebe'' (bi Erebî: ''حرب'' anko ''şer kir'') û ''herebe'' (bi Erebî ''هرب'' anko ''reviya'') ji hev cida ye. Mînakeka dî ya alofonên zimanê Kurdî alofonên /s/ ne, di peyvên ''stran'' û ''sal'' da. Bi eşkirayî, Kurd wan herdu /s/-an mîna hev bilêv nakin. Lê guhartina wan yek li cihê ya dî, ramanê naguhêrit.
Gelek kesên ko şehrezayê zimanzanistî nîne wesa difikirin ko fonîmvaç her ew [[tîp|tîpên]] [[alfabê|alfabêyê]] ne. Lê ev hizir şaş e û ne rast e. Alfabêya gelek zimanan (mîna alfabêya latînî jibo zimanê Kurdî) da, kêm-zêde alfabê ji deng anko fonîmênvaçên zimanî nêzîk bûye. Lê di hindek zimanên mîna [[Fransî]] û [[Inglîzî]] da, alfabê û fonîmênvaçên zimanî gelek ji hevdu dûr bûne. Jibo mînak, di zimanê Inglîzî da, "ph", "gh", "f" û "ff" hemî li şûna fonîmavaça /f/ dihên xebitandin. Herwesa, "sh", "ssio", "sio", "tio" û carina "ch" jî li şûna fonîmavaça /ş/ li kar in.
Di alfabêya zimanê Kurdî da, tîpeka wekî "k" heye ko du fonîmênvaçên /k/ û /k'/ nîşadidit. Ev du fonîmvaç xwe di peyvên cidacida da nîşa didin, lê di alfabêya Kurdî da, çi alfabêya latînî, çi alfabêya erebî da, tenê yek tîp nûneratiya wan dikit. Li peyvên mîna ''kar'' mêze bikin. Du ramanên vê peyvê hene, bi du bilêvkirinên ji hev cida yên tûpa "k" (kar anko ''îş'' û ''têşikê bizinê'').
{{kurt}}
|
