Împeratoriya Osmanî: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
Baran Agir (gotûbêj | beşdarî) Created by translating the section "Administrative divisions" from the page "Ottoman Empire" Etîket: Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl WergerandinaNaverokê WergerandinaBeşê |
Baran Agir (gotûbêj | beşdarî) Created by translating the section "Economy" from the page "Ottoman Empire" Etîket: Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl WergerandinaNaverokê WergerandinaBeşê |
||
Rêz 303:
Eyalet (herweha ''Paşalik'' an jî ''Beylerbeylik'') warê ofîsa Beylerbeyan ("xwedayê xwedayan" an jî walî) bû û bêtir li Sancaqan hatibû dabeşkirin. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=htMUx8qlWCMC&pg=PA167|title=Europe and the historical legacies in the Balkans|last=Raymond Detrez|last2=Barbara Segaert|date=2008|publisher=Peter Lang|isbn=978-90-5201-374-9|page=167}}</ref>Vilayet bi ragihandina "Qanûna Vilayetê" ( {{Ziman|tr|Teskil-i Vilayet Nizamnamesi}}) <ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/bub_gb_DWceNjwTggUC|title=Turkish Public Administration: From Tradition to the Modern Age|last=Naim Kapucu|last2=Hamit Palabiyik|date=2008|publisher=USAK Books|isbn=978-605-4030-01-9|page=[https://archive.org/details/bub_gb_DWceNjwTggUC/page/n153 164]|access-date=1 June 2013}}</ref> di 1864 de, di çarçoveya reformên Tanzîmatê de. <ref name="trt">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=DPseCvbPsKsC&pg=PA28|title=Haifa in the Late Ottoman Period 1864–1914: A Muslim Town in Transition|last=Maḥmūd Yazbak|date=1998|publisher=BRILL|isbn=978-90-04-11051-9|page=28}}</ref> Berevajî pergala berê ya eyaletê, Qanûna sala 1864an hiyerarşiyek yekeyên îdarî ava kir: vilayet, lîwa/sancaq / mutesarrîfate, kaza û meclîsa gundan, ku di qanûna 1871ê de jî [[nahiye]] lê zêde kir. <ref name="jpn">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=thUKJ53-yyQC&pg=PA50|title=Governing Property, Making the Modern State: Law, Administration and Production in Ottoman Syria|last=Mundy|first=Martha|last2=Smith|first2=Richard Saumarez|date=2007|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1-84511-291-2|page=50}}</ref>
== Aborî ==
{{Gotara bingehîn|Dîroka Aborîya Împaratoriya Osmanî}}Dewleta Osmanî bi qestî sîyasetek da meşandin ku Bursa, Edîrne û Stenbolê, paytextên Osmanî yên li pey hev, bibin navendên mezin ên bazirganî û pîşesazî, ji ber ku bazirgan û esnafan di afirandina metropoleke nû de mecbûrî ne. <ref name="Inalcik1970209">{{Cite book|title=Studies in the Economic History of the Middle East: from the Rise of Islam to the Present Day|last=İnalcık|first=Halil|date=1970|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-713561-7|editor-last=Cook|editor-first=M. A.|page=209|chapter=The Ottoman Economic Mind and Aspects of the Ottoman Economy|author-link=Halil İnalcık}}</ref> Ji bo vê mebestê, Mehmed û cîgirê wî Bayezid jî teşwîq kirin û pêşwaziya koçkirina Cihûyên ji deverên cuda yên Ewropayê kirin, ku li Stenbolê û bajarên din ên benderê yên mîna Selanîkê bi cih bûn. Li gelek deverên Ewrûpayê, Cihû ji ber destên hevpîşeyên xwe yên xiristiyan, wek li Spanyayê, piştî bidawîbûna Reconquista rastî çewsandinê bûn. Toleransa tirkan ji aliyê koçberan ve hat pêşwazîkirin.
[[File:Mehmed_the_Conqueror_(1432_–1481).jpg|çep|thumb|Madalyaya bronz a Ewropayê ya ji serdema [[Mehmed II|Siltan Mehmedê Fetih]], 1481]]
Hişê aborî yê Osmaniyan ji nêz ve bi têgînên bingehîn ên dewlet û civakê yên li Rojhilata Navîn ve girêdayî bû ku armanca dawîn a dewletekê yekkirin û berfirehkirina desthilatdariya desthilatdar bû û riya gihîştina wê jî bidestxistina çavkaniyên dewlemend ên dahatê bû. çêkirina çînên berhemdar dewlemend. <ref name="Inalcik1970217">{{Cite book|title=Studies in the Economic History of the Middle East: from the Rise of Islam to the Present Day|last=İnalcık|first=Halil|date=1970|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-713561-7|editor-last=Cook|editor-first=M. A.|page=217|chapter=The Ottoman Economic Mind and Aspects of the Ottoman Economy|author-link=Halil İnalcık}}</ref>
Teşkîlata xezîne û şansê di bin destê Împaratoriya Osmanî de ji hemû hikûmetên din ên îslamî zêdetir pêşketiye û heta sedsala 17an di nav hemû hemdemên xwe de rêxistina pêşeng bûn. <ref name="Black p199">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=nspmqLKPU-wC&pg=PA197|title=The History of Islamic Political Thought: From the Prophet to the Present|last=Black|first=Antony|date=2001|publisher=Psychology Press|isbn=978-0-415-93243-1|page=197}}</ref> Vê rêxistinê burokrasiyek nivîsar (ku bi navê "zilamên qelemê" tê zanîn) wekî komeke cihê, ku beşek ji ulemayên pir perwerdekirî, pêşxist, ku bû organek profesyonel. <ref name="Black p199" /> Bandoriya vê saziya darayî ya profesyonel li pişt serkeftina gelek dewletên mezin ên Osmanî radiweste. <ref>{{Cite book|title=An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914|last=İnalcık|first=Halil|last2=Quataert|first2=Donald|date=1971|page=120}}</ref>
[[File:Ottoman_Banks_Archives_and_Research_Centre.jpg|thumb|Banka Osmanî di sala 1856an de li Konstantînopolê hatiye damezrandin. Di 26ê Tebaxa 1896an de banka ji aliyê endamên Federasyona Şoreşgerên Ermenistanê ve hat dagirkirin .]]
Lêkolînên osmanî yên nûjen diyar dikin ku guherîna têkiliyên navbera Tirkên Osmanî û Ewropaya navendî bi vekirina rêyên nû yên deryayê pêk hatiye. Dibe ku kêmbûna girîngiya riyên bejayî yên ber bi Rojhilat ve were dîtin ji ber ku Ewropaya Rojava rêyên okyanûsê yên ku Rojhilata Navîn û Deryaya Navîn derbas dikin vekir û bi paşketina Împaratoriya Osmanî bi xwe re paralel bû. <ref>Donald Quataert, ''The Ottoman Empire 1700–1922'' (2005) p 24</ref> Peymana Anglo-Osmanî, ku bi navê Peymana Balta Liman jî tê zanîn ku bazarên Osmanî rasterast û Frensî re vekir, ligel vê pêşkeftinê dê wekî yek ji qonaxên sehneyê were dîtin.
Dewlet bi pêşxistina navend û rêyên bazirganiyê, teşwîqkirina mirovan ji bo berfirehkirina qada zeviyên çandiniyê li welêt û bazirganiya navneteweyî bi serdestiyên xwe ve, fonksiyonên bingehîn ên aborî li Împaratoriyê pêk anî. Lê di van hemûyan de berjewendiyên aborî û siyasî yên dewletê serdest bûn. Di nava pergala civakî û siyasî ya ku tê de dijiyan, rêveberên osmaniyan nedikarîn xwestekên dînamîk û prensîbên aboriya kapîtalîst û bazirganiyê yên li Rojavayê Ewropayê bi pêş bikevin, bibînin. <ref name="Inalcik1970218">{{Cite book|title=Studies in the Economic History of the Middle East: from the Rise of Islam to the Present Day|last=İnalcık|first=Halil|date=1970|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-713561-7|editor-last=Cook|editor-first=M. A.|page=218|chapter=The Ottoman Economic Mind and Aspects of the Ottoman Economy|author-link=Halil İnalcık}}</ref>
Dîroknasê aborî Paul Bairoch amaje dike ku bazirganiya azad li Împaratoriya Osmanî di depîşesazîbûnê de bûye alîkar. Berevajî parêzbendiya Çîn, Japonya û Spanyayê, Împaratoriya Osmanî xwediyê siyasetek bazirganiya lîberal bû, ji îthalata derve re vekirî. Ev eslê xwe di serdestiya Împaratoriya Osmanî de ye, ku vedigere yekem peymanên bazirganî yên ku bi Fransa re di 1536-an de hatine îmzekirin û bi serpêhatiyên di 1673 û 1740-an de bêtir hatine girtin, ku ji bo îthalat û hinardekirinê bac daxistin %3. Siyasetên osmanî yên lîberal ji hêla aborînasên Brîtanî ve, wek John Ramsay McCulloch di ''Ferhenga Bazirganiyê'' (1834) de hatin pesindan, lê piştre ji hêla siyasetmedarên Brîtanî yên wekî serokwezîr Benjamin Disraeli ve hate rexne kirin, ku Împaratoriya Osmanî wekî "nimûneyek ji zirara çêbûyî" binav kir. bi pêşbaziya bêsînor" di nîqaşa Qanûnên Corn a 1846 de. <ref>{{Cite book|title=Economics and World History: Myths and Paradoxes|last=Paul Bairoch|date=1995|publisher=[[University of Chicago Press]]|pages=31–32|author-link=Paul Bairoch}}</ref>
== Girêdanên derve ==
* [http://www.dilbilimi.net/osmanli_arastirmalari.htm Ottoman Resources in Internet]
| |||