Şerê Cîhanî yê Duyem: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
B Guhertoya 1073226 ya Siloyê Mêrdînî (gotûbêj) şûnde kir Etîket: Betal bike |
Kurteya guhartinê tine |
||
Rêz 1:
[[Wêne:Infobox collage for WWII.PNG|thumb|250px|Şerê cîhanî yê duyem (1939-1945)]]
'''Şerê cîhanî yê duyem''' an jî '''cenga cîhanî ya duyem''', şerê duyem ê mezin a sedsala 20'an de yê ku li hemî cîhanê çêbûye. Ev şerê ku di navbera 1939 û 1945'an de rûda ye. Ev şer 1ê îlona 1939ê bi êrîşa [[Almanya]]yê bo [[Polonya]]yê destpê kiriye. Şerê Cîhanî yê Duyem şerekî tevayî bû ku rasterast zêdetirî 100 mîlyon mirovên ji zêdetirî 30 welatan tê de beşdar bûn.
Beşdarên sereke yên şer hemû şiyanên xwe yên aborî, pîşesazî û zanistî avêtin pişta hewildana şer û bi vê yekê ferqa di navbera çavkaniyên sivîl û leşkerî de pûç kirin. Balafiran di pevçûnê de rolek mezin lîstin. Bi vê yekê îmkana bombebarana stratejîk a navendên nifûsê hate peyda kirin û du çekên nukleer ên ku - di dîrokê de heya niha tenê du caran hatine avêtin - di şer de hatine bikar anîn.
Şerê Cîhanî yê Duyem di dîroka mirovahiyê de pevçûna herî kujer bû; di encamê de 70 heta 85 milyon kes hatin kuştin, bi piranî sivîl. Bi deh mîlyonan ji ber jenosîd (Holokot di nav de), birçîbûn, komkujî û nexweşiyan mirin. Piştî têkçûna hevalbendiya Axis, Almanya û Japon hatin dagir kirin, û dadgehên tawanên şer li dijî rêberên Alman û Japonî hatin kirin.
Sedemên Şerê Cîhanî yê Duyem têne nîqaş kirin, lê faktorên alîkar di nav wan de Şerê Îtalo-Etiyopyayê yê Duyemîn, Şerê Navxweyî yê Spanyayê, Şerê Sino-Japonî yê Duyemîn, pevçûnên sînorê Sovyet-Japonya, rabûna faşîzmê li Ewropayê û bilindbûna tansiyonên Ewropî ji Şerê Cîhanê yê Yekem ve. Bi gelemperî tê hesibandin ku Şerê Cîhanî yê Duyem di 1-ê îlona 1939-an de, dema ku Almanyaya Nazî, di bin serokatiya Adolf Hitler de, Polonya dagir kir, dest pê kir. Îngilîstan û Fransayê di 3'ê Îlonê de li dijî Elmanyayê şer îlan kirin. Di bin Peymana Molotov-Ribbentrop a Tebaxa 1939-an de, Almanya û Yekîtiya Sovyetê Polonya parçe kiribûn û li seranserê Fînlandiya, Estonya, Letonya, Lîtvanya û Romanya wek "qadên bandora xwe" destnîşan kiribûn. Ji dawiya 1939-an heya destpêka 1941-an, di nav rêzek kampanya û peymanan de, Almanya piraniya parzemîna Ewropa zeft kir an kontrol kir, û bi Italytalya û Japonya re (paşê bi welatên din re jî) hevalbendiya Axis ava kir. Piştî destpêkirina kampanyayên li Afrîkaya Bakur û Afrîkaya Rojhilat, û hilweşîna Fransa di nîvê sala 1940-an de, şer di serî de di navbera hêzên Axa Ewropî û Împaratoriya Brîtanî de berdewam kir, digel şerê li Balkanan, Şerê hewayî yê Brîtanya, Blitz ya Keyaniya Yekbûyî, û Şerê Atlantîkê. Di 22-ê Hezîrana 1941-an de, Almanya pêşengiya hêzên Axa Ewropî kir da ku Yekîtiya Sovyetê dagir bike, lewma Eniya Rojhilat vekir, ya ku bû mezintirîn şanoya şer a bejahî di dîrokê de.
==Çavkanî==
| |||