Taylenda: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Balyozbot (gotûbêj | beşdarî)
B →‎top: --Bikaranîna dîroka rms
Etîket: Betalkirina destî
Ferrus (gotûbêj | beşdarî)
Kurteya guhartinê tine
Etîket: Guhartina dîtbarî Disambiguation links
Rêz 39:
| nexşe_sernav =
}}
Taylenda{{efn|{{lang-th|ประเทศไทย}}}}, di [[Dîrok|dîrokê]] de wekî [[Siam]]<ref>{{dictionary.com|Siam|access-date=11 January 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/siam|title=Siam definition and meaning|website=[[Collins English Dictionary]]|access-date=11 January 2020}}</ref> tê zanîn û bi fermî Padîşahiya Taylandê ye, welatek e li [[Asyaya Başûr-rojhilatê]], ku li navenda [[Nîvgirava Hindistanê]] ye, 513,120 kîlometre çargoşe (198,120 mîl çargoşe), bi [[Gelhe|nifûsa]] xwe hema hema 70 mîlyon e.<ref name="macro">{{Cite web|url=http://www.thailandometers.mahidol.ac.th/index.php?#population|title=Thailandometers}}</ref> Welat li bakur bi [[Myanmar]] û [[Laos]], li rojhilat bi Laos û [[Kamboca]], li başûr bi Kendava Tayland û [[Malezya]], û ji rojava bi [[Deryaya Andaman]] û dorhêla Myanmarê re sînordar e. Tayland di heman demê de sînorên deryayî bi [[Viyetnam|Viyetnamê]] re li başûr-rojhilat, û [[Îndonezya|Endonezya]] û [[Hindistan|Hindistanê]] li başûr-rojavayê parve dike. [[Bangkok]] paytexta netewe û bajarê herî mezin e.
'''Taylenda''' (navê berê ''Siyam'' bû) [[welat]]ekî li başûrê rojhilatê [[Asya]]yê ye. [[Paytext]]a Taylendayê [[Bangkok]] e.
 
Gelên Tai ji sedsala 11-an ji başûrê rojavayê Çînê koçî parzemîna başûrê rojhilatê Asyayê kirin. Padîşahiyan Hindî yên wekî Mon, Empiremparatoriya Kmer û dewletên Malayî li herêmê hukum dikirin, bi dewletên Taylandî yên wekî [[Padîşahiya Ngoenyang]], [[Sukhothai]], [[Lan Na]] û Ayutthaya re hevrikî dikirin, ku di heman demê de hevrikiya hev dikirin. Têkiliya [[Ewropa|Ewropî]] di 1511 de bi mîsyonek dîplomatîk a [[Portûgal|Portekîzî]] li [[Ayutthaya]] dest pê kir, ku di dawiya sedsala 15-an de bû hêzek herêmî. Ayutthaya di dema serweriya [[Narai]] ya kozmopolît de gihîşt lûtkeya xwe, paşê hêdî hêdî kêm bû heya ku di dawiyê de di [[Şerê Burma û Siam]] de hate hilweşandin. [[Taksîn]] bi lez û bez axa perçebûyî ji nû ve kir yek û [[Padîşahiya Thonburi]] ya demkurt ava kir. Ew di sala 1782-an de ji hêla [[Buddha Yodfa Chulaloke]], padîşahê yekem ê [[xanedana Chakri]] ya niha ve hate şûna wî. Di seranserê serdema [[Împeryalîzm|emperyalîzma]] rojavayî de li Asyayê, Siam li herêmê tenê netewe ma ku ji [[Mêtinparêzî|kolonîzasyona]] hêzên biyanî dûr ket, her çend ew gelek caran neçar bû ku di peymanên newekhev de hem erd, hem jî bazirganî û hem jî tawîzên qanûnî bide.<ref>{{Cite journal|last1=Nuchkoom Smith|first1=Nucharee|last2=Smith|first2=Robert Brian|date=2019-10-01|title=Has Thailand learnt any Lessons from the Bowring Treaty and the Treaty of Amity?|url=https://www.athensjournals.gr/law/2019-5-4-3-Smith.pdf|journal=Athens Journal of Law|volume=5|issue=4|pages=405–418|doi=10.30958/ajl.5-4-3|s2cid=211453326}}</ref> Sîstema desthilatdariya Siamî navendî bû û di serdestiya [[Chulalongkorn]] de veguherî [[Monarşî|monarşiyek]] mutleq a yekbûyî ya nûjen. Di [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekem]] de, Siam alîgirê [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Hevalbendan]] bû, biryarek siyasî ji bo sererastkirina peymanên newekhev hate girtin. Piştî [[Şoreş|şoreşek]] bêxwîn di 1932 de, ew bû monarşiyek destûrî û navê xwe yê fermî kir Tayland, di [[Şerê Cîhanî yê Duyem|Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] de bû hevalbendê [[Japon]]. Di dawiya salên 1950-an de, [[Derbeya leşkerî|derbeyek leşkerî]] di bin serokatiya [[Field Marshal Sarit Thanarat]] de rola padîşahiyê ya dîrokî di siyasetê de vejandin. Tayland bû hevalbendê sereke yê [[Neteweyên Yekbûyî]], û li herêmê wekî endamek [[SEATO]] ya têkçûyî rolek dij-[[Komûnîzm|komûnîst]] lîst, lê ji sala 1975-an ve hewil da ku têkiliyên bi [[Çîn|Çîna Komunîst]] û cîranên Taylandê re baştir bike.
 
Ji xeynî serdemek kurt a [[Demokrasiya parlemenî|demokrasiya parlamenî]] ya di nîvê salên 1970-an de, Tayland dem bi dem di navbera [[demokrasî]] û [[serweriya leşkerî]] de cîh girtiye. Ji salên 2000-an vir ve, welat di navbera alîgir û dijberên [[Thaksin Shinawatra]] de di nav pevçûnek siyasî ya dijwar a berdewam de ye, ku di encama du derbeyan de (di 2006 û 2014 de). Di heman demê de damezrandina destûra wê ya heyî, hukûmetek demokratîk piştî hilbijartinên giştî yên Taylandê ya 2019-an, û xwenîşandanên mezin ên pro-demokratîk di 2020-2021-an de ku daxwazên nedîtî yên reformkirina padîşahiyê vedihewîne jî heye. Ji sala 2019-an vir ve, ew bi navgînî [[monarşiyek destûrî ya parlamentoyê]] ye; Lê belê di pratîkê de avantajên avahîsaziyê yên di makezagonê de desthilatdariya artêşê misoger kiriye.<ref name="military rule">* {{cite news|url=https://thediplomat.com/2021/09/thailands-constitutional-dictatorship-weathers-the-storm/|title=Thailand's Constitutional Dictatorship Weathers the Storm|last1=Abuza|first1=Zachary|date=27 September 2021|work=[[The Diplomat]]|access-date=14 March 2022}}
* {{cite journal|last1=Glassman|first1=Jim|date=2020|title=Lineages of the Authoritarian State in Thailand: Military Dictatorship, Lazy Capitalism and the Cold War Past as Post-Cold War Prologue|url=https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/00472336.2019.1688378|journal=[[Journal of Contemporary Asia]]|volume=50|issue=4|pages=571–592|doi=10.1080/00472336.2019.1688378|access-date=14 March 2022|s2cid=211436855}}
* {{cite news|url=https://foreignpolicy.com/2020/12/03/thailand-military-crackdown-protests-biden/|title=Thailand's Military Is Getting Ready for Another Crackdown|last1=Bandow|first1=Doug|date=3 December 2020|work=[[Foreign Policy]]|access-date=14 March 2022}}</ref>
 
Tayland di karûbarên cîhanî de hêzek navîn e û endamek damezrîner a [[ASEAN]] e, û di [[Indeksa Pêşkeftina Mirovî]] de pir bilind e. Ew li Asyaya Başûr-rojhilatê duyemîn mezintirîn aboriyê ye û ji hêla [[PPP]] ve di cîhanê de 22-emîn-mezintirîn e. Tayland wekî aboriyek nû-pîşesazkirî tê dabeş kirin, digel hilberîn, çandinî, û [[tûrîzm]] wekî sektora pêşeng e.<ref name="middleIncomeCountry">[http://www.worldbank.or.th/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/EASTASIAPACIFICEXT/THAILANDEXTN/0,,menuPK:333304~pagePK:141132~piPK:141121~theSitePK:333296,00.html Thailand and the World Bank] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051216004454/http://www.worldbank.or.th/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/EASTASIAPACIFICEXT/THAILANDEXTN/0,,menuPK:333304~pagePK:141132~piPK:141121~theSitePK:333296,00.html|date=16 December 2005}}, World Bank on Thailand country overview.</ref><ref name="GuardianThailandOverview">''The Guardian'', [https://www.theguardian.com/country-profile/thailand Country profile: Thailand], 25 April 2009.</ref>
 
== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
 
== Girêdanên derve ==