Soricik: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Balyozbot (gotûbêj | beşdarî)
B →‎top: --Bikaranîna dîroka rms
Etîket: Betalkirina destî
BKurteya guhartinê tine
Rêz 1:
[[Wêne:Esophagus_location_ku.png|thumb|350px|Soriçik boriyekborriyek masûlkîye di di navbera gewrî û gedeyê de.]]
[[Wêne:peristaltic movements of esophagus_ku.png|thumb|350px|Bi ahengî girjbûn û xavbûna masûlkeyên soriçikê wekî perîstalsî bi nav dibenavkirin.]]
'''Soriçik''', '''soricik''', '''sorîçik''' <ref>Hüseyin Bektaş (2004)</ref>, '''sorsorik'''<ref>Kovara Kurmancî</ref>, '''borîxurek''' an jî boriya xurek (bi [[înglîzî]], ''oesophagous'', ''food pipe'')
 
Soriçik boriyekborriyek masûlkî ye, ji [[Gewriya mirov|gewrî]] heta [[gede]]yê dirêj dibe. Dirêjiya soriçikê bi qasî 25 cm ye. Firehiya soriçikê 1,5- 2 cm e. Soriçik li paş [[borîhewa]] û [[Dilê mirov|dil]] de li pêş [[BirbiragDirkepetik|birbiragêdirkepetikê]] dirêj dibe<ref name=" Anatomy and physiology">Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J. S., & Wilson, K. J. (2014). Ross and Wilson anatomy & physiology in health and illness 12th ed.</ref><ref name="ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA"> ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA,human esophagus [https://www.britannica.com/science/human-digestive-system/Esophagus#ref212874]</ref>. Rûyê soriçikê bi çîna lînceperde dagirtî ye, rijênên lînceperdeyê madeya lînc der dide nav valahiya soriçikê, bî awayê [[xurek]] di nav soriçikê de bi hêsanî xiş dibin<ref name="Anatomy and physiology"/>. Gava xurek ji gewriyê derbasî soriçikê dibe, [[Masûlke|masûlkeyên]] soriçikê girj dibin û xurekê ber bi gedeyê pal didin. Mirov bi serserikî jî bisekine, wê xurek dîsa jî ji gewrî ber bi gedeyê biçe. Ango di nav soriçikê de, livîna xurek ne ji ber rakêşaniyê lê ji ber zora masûlkeyan e. Li gel [[Peykeremasûlke|masûlkeyên peyker]], piraniya masûlkeyên soriçikê, ji [[Lûsemasûlke|lûsemasûlkeyan]] pêk tê<ref name="ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA"/>. Soriçik du curecor lûsemasûlke lixwe digire, lûsemasûlkeyên dirêjkî (li aliyê derve) û lûsemasûlkeyên bazinî (li aliyê hundir)<ref name="Modern Biology">Postlethwait, J. and Hopson, J. (2006).Modern biology. Orlando: Holt, Rinehart and Winston.</ref>. Girjbûna masûlkeyên soriçikê dor bi dor rû dide. Ango hemû masûlke bi carekî girj nabin. Masûlkeyên bazinî ji kotayiya gewrî dest bi girjbûnê dikin beş bi beş girj dibin. Bi ahengî girjbûn û xavbûna masûlkeyên soriçikê wekî [[perîstalsî]] bi nav dibe. Aresteya perîstalsiyê ji gewrî ber bi gedeyê ye<ref name="OpenStax, Biology"> OpenStax Biology. 2013. [http://cnx.org/content/col11448/latest] </ref>. Masûlkeyên soriçikê ji cureyacora lûsemasûlkeyan e. masûlkeyên lûsê di bin kontrola [[Sîstema demar|sîstema demarî]] ya xweser de kar dikin. Masûlkeyên soriçikê masûlkeyên [[xwenewîst]] in, ango girjbûn û xavbûna van masûlkeyan ne bi desthilatdariya (xwestek) mirov, lê bi awayek xweser rû dide<ref name="ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA"/>. Sîstema[[Demarekoendama demarîxweyî]] ya xweser bi cûtin û daqurtina xurekê çalak dibe û masûlkeyên soriçikê pel bi pel girj dike û xav dike. Bi her girjbûnê ,xurek hinekî din ber bi gedeyê dilive. GuhestinaGuhêztina loqêk xurekê ji gewriyê heta gedeyê di nav 10 çîrkeyê de pêk tê<ref name="ENCYCLOPEDIA OF Life Science">Cullen, Katherine E.( 2009) Encyclopedia of Life Science. Facts On File. ISBN: 0-8160-7008-3</ref> .
 
== Soriçik û nexweşiya dilekizê ==
 
Li kotahiya soriçikê û navbera devê gedeyê de komek masûlkeyên bazinî yên givêşker heye. Ev masûlke wekî mîna derîçeyek kar dikin. Pêkhateya van masûlkeyan wekî [[guşer]](givêşk) (bi îngilîzî: ''sphincter'') bi nav dibenavkirin. Gava xurek ji dev ber bi gedeyê tê guheztinguhêztin guşer xav in (sist in), lê dema hemû xurek ket nav gedeyê û soriçik vala ma, êdî masûlkeyên guşerê girj dibin. Bi girjbûna masûlkeyan, guşer tê guvaştin û kotahiya boriya sorsorikê dixitime. Bi vî awayê rê li ber paşherika xurekan a ji gedeyê ber bi soriçikê ve tê girtin<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology">OpenStax, Anatomy & Physiology, OpenStax ,2013
[https://openstax.org/details/books/anatomy-and-physiology]</ref> . Ji xeynî dema verişînê, divê tu car xurek ji gedeyê ber bi soriçikê neherike. Hin caran dibe kuko guşer sist bimînê an jî girjbûna wî lawaz be, di rewşek wisa de, xurek ji gedeyê ber bi soriçikê paşdiherike. Xurek û şilemeniya nav gedeyê, ji ber derdana asîda gedeyê, gelek asîdî ne [[Nirxa pH|pH]] a gedeyê derdora 1,5-3,5 e, lê pH a dev, gewrî û soriçikê li derdora 7 e (nêtar e)<ref name="OpenStax, Anatomy & Physiology">OpenStax, Anatomy & Physiology, OpenStax ,2013
[https://openstax.org/details/books/anatomy-and-physiology]</ref> . Heke xurek û şilemenî ji gedeyê derkeve û ber bi soriçikê ve biherike, şaneya dîwarê soriçikê ji asîda gedeyê ziyan digire. [[Şane (biyolojî)|Şane]] û [[Xane|xaneyên]] ziyangirtî dibin sedema peydabûna êşê. Ev êş wekî şewat dikeve canê mirov. Soriçik di nezîkê dilê mirov de derbas dibe, loma ji mirovê nexweş wetrê, êş ji dilê wî tê, agir bi dilê wî ketiyê û dilê wî dikize. Navê vî nexweşiyê wekî [[dilekizê]] (reflu) (bi înglizî: ''heartburn''<ref name="OpenStax, Biology"/>)tê bi navkirin.