Zimanê inglîzî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
MikaelF (gotûbêj | beşdarî)
BKurteya guhartinê tine
GPinkerton (gotûbêj | beşdarî)
Kurteya guhartinê tine
Rêz 3:
 
{{Infobox ziman
| nav = Inglîzî
| navê xwemalî = English
| renga malbat = Hind û ewropî
| dewlet = Li [[Keyaniya Yekbûyî ya Brîtaniya Mezin û Bakurê Îrlandê|Brîtanya]], [[Dewletên Yekbûyî yên Emerîkayê]], [[Keneda]], [[Awistralya]], [[Zelandaya Nû]] û 94 welatên din tê axiftin
| herêm = [[Yekîtiya Keyaniyê ya Brîtanya Mezin û Bakurê Îrlandê|Brîtanya]], [[DYA]] û gelek welatên cihanê
| nexşe = Percentage of English speakers by country and dependency as of 2014.svg
| firehiya nexşe =380 380
| binnexşe = ji sedî yên îngilîzîaxêvînglîzîaxêv
{{legend|#225500|80-100%}}
{{legend|#44aa00|60-80%}}
Rêz 17:
{{legend|#ccffaa| 0.1-20%}}
{{legend|#c0c0c0|jimare tune ([[Antarktîka]] û [[Korêya Bakur]])}}
| zimanê zikmakî = Derdora 340 milyon (zikmakî)<br />350 milyon - 1 milyar (zimanê duyem)
| malbat1 = [[Hind û Ewropî|Zimanên hind û ewropî]]
| malbat2 = Zimanên germanî yên rojava
| malbat3 = Zimanên anglo-frîzî
| nivîs = Tîpên latînî
| netewe =
| kêmnetewe =
| ajans =
| iso1 = en
| iso2 =eng eng
| iso3 =eng eng
| agahdarî =
}}
'''Zimanê inglîzî''' yan '''zimanê îngilîzî''' ({{Ziman-en|English}}) zimanê serekî yê welatên [[Brîtanya]], [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]], [[Keneda]], [[Awistralya]], [[Zelandaya Nû]] û hin welatên din e. Inglîzî zimanekî ji binemala [[Malbata zimanên hind û ewropî|zimanên hindo-ewropî]] ye. Li gelek welatên din jî wek [[zimanê fermî]] û herwisa li piraniya welatên dinyayê wek zimanê duyem tê bikaranîn. Ew niha bûye zimanê serekî yên [[têkiliyên navneteweyî]].
 
Inglîzî zimanekî germanî ya rojavayî ye ku yekem car li [[ÎngilistanÎnglistanê]]a destpêka [[Serdema Navîn]] hate axaftin. Ew di sedsala 21ê de bûye zimanê sereke yê nîqaşa navneteweyî. Navê zimên ji ''anglî''{{Bi-la|Angli}} ({{Ziman-en|Angles}}) e, yek ji gelên kevnar ên germanî ye ku koçî ÎngilistanêÎnglistanê ({{Ziman-en|England}}) dike, beşa [[Brîtanya Mezin]] a ku pişt re li ser navê wan hate kirin. Navê vî gelî bi eslê xwe ji ''Anglia'', nîvgiravek li [[Deryaya Baltîk]] e. (Di hin zimanan de, ''Anglia'' niha navekî din ê ÎngilistanêÎnglistanê ye.)
 
Zimanê inglîzî xizmekî nêzîkî {{Girêdan|zimanê frîsî|en|Frisian languages}} û {{Girêdan|zimanê saksonî yê jêrîn|en|Low Saxon}} e. Bandora zimanên din ên germanî, bi taybetî zimanê [[Vîkîng|vîkîngan]] ({{Ziman-en|Old Norse}}, zimanekî germanî yê bakur) û [[Zimanê latînî|latînî]] û [[fransî]] li ser vokabulera inglîzî jî bi awayekî berbiçav diyar e.
== Dîroka zimanê inglîzî ==
Zimanê inglîzî xizmekî nêzîkî zimanê frîsî û zimanê saksonî yê jêrîn e. Bandora zimanên din ên germanî, bi taybetî zimanê [[Vîkîng|vîkîngan]] ({{Ziman-en|Old Norse}}, zimanekî germanî yê bakur) û [[Zimanê latînî|latînî]] û [[fransî]] li ser vokabulera inglîzî jî bi awayekî berbiçav diyar e.
 
=== Inglîziya kevn û navîn ===
Inglîzî di bêhtirî 1400 salan de pêşve diçû. Forma herî pêşîn a inglîzî komeke zaravayên germanî ya rojavayî bû ku di sedsala 5an de ji hêla koçberên [[{{Girêdan|anglo-saksonî]]|en|Anglo-Saxons}} ve hat anîn Brîtanya Mezin. Ji van formên destpêkê re bi komelî [[{{Girêdan|inglîziya kevn]]|en|Old English}} ({{Bi-zimanê|ang|Ænglisc}}; {{Ziman-en|Old English ''an jî'' Anglo-Saxon}}) tên gotin. Zimanê [[{{Girêdan|inglîziya navîn]]|en|Middle English}} di dawiya sedsala 11an de bi Normanî dagirkirina Îngilistan a re dest pê kir ji 1066an. Ev serdemek bû ku înglîzî di bin bandora fransiya kevn ({{Ziman-fr|ancien français}}, {{Ziman-en|Old French}}) de bû, nemaze bi devoka xwe ya [[{{Girêdan|normaniya kevn]]|en|Old Norman}} ({{Ziman-en|Old Norman}}).
 
=== Inglîziya nûjen a paşîn ===
{{Girêdan|Destpêka inglîziya nûjen|en|Early Modern English}} a paşîn ({{Ziman-en|Early Modern English}}) ya di dawiya sedsala 15-an de dest pê kir. Di vê demê de Guhestina Dengdêr a Mezin hebû. Di [[Destpêka Dema Nûjen]], de çapxaneyên çapkirinê cara yekem hatin Londonê û de ''[[{{Girêdan|King James Bible]]|en}}'' ({{Ziman-ku|Încîla Key James}}) hate çap kirin. Ev zimanê [[William Shakespeare]] e.
 
=== Inglîziya nûjen ya îro ===
{{Girêdan|Înglîziya nûjen|en|Modern English}} ({{Ziman-en|Modern English}}) ji sedsala 17-an de ji hêla bandora cîhanê ya [[{{Girêdan|Împeratoriya Brîtanî]]|en|British Empire}} û [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]] ve li cîhanê belav dibe. Bi saya hemû cureyên medyaya nivîskî û elektronîk yên van welatan, înglîzî bûye zimanê sereke yên vegotina navnetewî. Înglîzî li gelek herêman û warên pîşeyî yên wekî [[zanist]], [[Navîg|navîgasyon]], û [[dadwerî]] ''[[lingua franca]]'' ye. Inglîzî yek ji zimanên fermî di [[Neteweyên Yekbûyî]] de û yek ji [[Zimanên fermî yên Yekîtiya Ewropayê|zimanên fermî]] yên [[Yekîtiya Ewropayê]] ye.
 
== Berfirehbûna zimanê inglîzî ==