Pêşdîrok: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Serdema neolîtîkê bi çandiniyê dest pê kir, ku "[[Oreşa Neolîtîkê|Şoreşa Neolîtîkê]]" çêkir. Çandiniya neolîtîk a destpêkî bi çend cinsên nebatên kedîkirî û kovî, û xwedîkirina kûçik, [[mih]] û [[Bizin|bizinan]] re sînordar bû. Di serdema neolîtîkê de pêşketina [[Gund|gundên]] ewilî, [[çandinî]], kedîkirina heywanan, amûr, û şerên herî kevn ên qeydkirî pêk hatine.<ref>{{Cite web|url=http://perfectirishgifts.com/blog/2008/06/prehistoric_massacres_the_twin.html|title=The Perfect Gift: Prehistoric Massacres. The twin vices of women and cattle in prehistoric Europe<!-- Bot generated title -->|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20080611045553/http://perfectirishgifts.com/blog/2008/06/prehistoric_massacres_the_twin.html|archive-date=June 11, 2008|df=dmy-all}}</ref> Jîngehên mirovan mayindetir bûn. Xaniyên girover ên ji [[Kerpîç|kerpîçê]] çêkirî û bi tenê odeyekê li hin ji wan jîngehan de hebûn. Dibe ku dîwarekî kevirî li derdora jîngehan hebûn da ku heywanên kedîkirî tê de xwedî bikin û şêniyan ji eşîrên din biparêzin. Jîngehên ku dûre hatin, xwedî xaniyên kerpîçî yên çargoşeyî ne ku malbatan wê demê di tenê odeyekê de an jî di gelek odeyan de bi hev re dijiyan. Vedîtinên definkirinê, [[Ola pêşiyan|kulteke bav û kalan]] dide pêşî ku mirovan [[Kilox|kiloxên]] miriyên xwe diparastin. [[Çanda Vinča|Çanda Vinčayê]] dibe ku pergala nivîsînê ya herî pêşîn afirandibe.<ref>{{Cite book|title=Pre-writing in Southeastern Europe: The Sign System of the Vinča Culture ca. 4000 BC|last=Winn|first=Shan|publisher=Western Publishers|year=1981|location=Calgary}}</ref> Kompleksên perestgeha [[Megalît|megalîtîk]] ên [[Ġgantija]] bi avahiyên xwe yên gewre berbiçav in. Her çend hin civakên ewrasyayî yên neolîtîka dereng mîrektiyên tebeqekirî yên tevlihev û hetta dewletan ava kiribin jî, dewletên pêşîn li Ewrasyayê piştî derketina metalurjiyê hatine damezrandin, û piraniya civakên neolîtîkê bi giştî cikavên sade û wekhevîxwaz bûn.<ref name="Leonard D. Katz Rigby 2000 352">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=6wFHth05xkoC&pg=PA158|title=Evolutionary Origins of Morality: Cross-disciplinary Perspectives|last=Leonard D. Katz Rigby|last2=S. Stephen Henry Rigby|publisher=Imprint Academic|year=2000|isbn=978-0-7190-5612-3|location=United kingdom|page=158|language=en|access-date=2020-08-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210401103747/https://books.google.com/books?id=6wFHth05xkoC&pg=PA158|archive-date=2021-04-01}}</ref> Hejmareke mezin a derziyên ji hestî û qiloçan çêkirî hatine vedîtin, ku ew ji bo girêdana çermê îdeal in lewra wisa dixuye ku piraniya cilûbergan ji çermên heywanan hatine çêkirin. Kevirên qulkirî ên ku (li gorî mezinahiyê) dibe wek serê girover ê [[Teşî|teşiyan]] an jî giraniya [[Tevn|tevnan]] hatibin bikaranîn hatine vedîtin<ref>{{Cite journal|last=Gibbs|first=Kevin T.|year=2006|title=Pierced clay disks and Late Neolithic textile production|url=https://www.academia.edu/1587878|journal=|language=en|publisher=Academia.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20210401103719/https://www.academia.edu/1587878/Pierced_clay_disks_and_Late_Neolithic_textile_production_Gibbs_2008_|archive-date=1 April 2021|access-date=5 September 2013}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Green|first=Jean M|year=1993|title=Unraveling the Enigma of the Bi: The Spindle Whorl as the Model of the Ritual Disk|url=http://scholarspace.manoa.hawaii.edu/bitstream/handle/10125/17022/?sequence=1|journal=Asian Perspectives|language=en|volume=32|issue=1|pages=105–124|archive-url=https://web.archive.org/web/20150211201745/http://scholarspace.manoa.hawaii.edu/bitstream/handle/10125/17022/?sequence=1|archive-date=2015-02-11}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Cook|first=M|year=2007|title=The clay loom weight, in: Early Neolithic ritual activity, Bronze Age occupation and medieval activity at Pitlethie Road, Leuchars, Fife|journal=Tayside and Fife Archaeological Journal|language=en|volume=13|pages=1–23}}</ref> lewra cil û kitanên ji [[Hirî|hiriyê]] çêkirî di dawiya neolîtîkê de<ref>{{Cite journal|last=Harris|first=Susanna|year=2009|title=Smooth and Cool, or Warm and Soft: Investigatingthe Properties of Cloth in Prehistory|url=https://www.academia.edu/203730|journal=|language=en|publisher=Academia.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20210401103719/https://www.academia.edu/203730/Smooth_and_cool_or_warm_and_soft_investigating_the_properties_of_cloth_in_prehistory_In_E_Andersson_Strand_M_Gleba_U_Mannering_C_Munkholt_M_Ringgaard_eds_North_European_Symposium_for_Archaeological_Textiles_X_Oxford_Oxbow_Books_Ancient_Textiles_Series_5_pp_140_112|archive-date=1 April 2021|access-date=5 September 2013}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mitchellteachers.org/WorldHistory/MrMEarlyHumansProject/PDFs/PaleolithictoNeolithicDescriptions.pdf|title=Aspects of Life During the Neolithic Period|publisher=Teachers' Curriculum Institute|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20160505105137/http://www.mitchellteachers.org/WorldHistory/MrMEarlyHumansProject/PDFs/PaleolithictoNeolithicDescriptions.pdf|archive-date=5 May 2016|access-date=5 September 2013|df=dmy-all}}</ref> dibe ku derketibin holê.

 

 

=== Kalkolîtîk ===