Împeratoriya Bîzansê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Kurdî27 (gotûbêj | beşdarî)
Kurteya guhartinê tine
Etîket: Betalkirî Guhartina dîtbarî Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl
Kurdî27 (gotûbêj | beşdarî)
Kurteya guhartinê tine
Etîket: Betalkirî Guhartina dîtbarî Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl
Rêz 69:
 
== Serdema Bîzansê ya Navîn ==
Di destpêkên [[sedsala 7'an]] de [[Avar]] û [[Bulgar]]an [[Balkan]], [[Sasanî]]yan jî [[Misir]], [[Filistîn (herêm)|Filistîn]], [[Ermenistan]] dest xwe xistin. Lê Împerator [[Hêrakleios]] ew dernan heta [[627]]'an bi piranî şunda dest xwe xistin. Wê demê şunda Sasanî êdî hat dagirtin jî wê carê êrîşên [[Ereb]]an û [[Misilman]]an dest pê kir. Di [[20'ê gelawêjê]] [[636]]'an di {{Girêdan|Cenga Yermûk|ar|معركة اليرموك|en|Battle of the Yarmuk|he|קרב הירמוך}} de [[Xelîfe]] [[Omer]] Rûm bin xist. Pê re [[Misira kevnare|Misir]], [[Şam (herêma dîrokî)|Şam]], [[Felestîn]] bi destên xelîfan ji Rûm hat standin. Êrîşên misilmanan de Rûm gelek xakên [[Anatolya]] û [[Mezopotamya]] winda kir. Di [[698]]'an bi [[Kartaca]] re Maxrîb bi tunî ji dest der ket. Konstantînopolîs, ji bo [[Hedîs]] (''Hadîs-î Şerîf'') û mizgîniya [[Mihemed]] [[pêxember]], sê caran di [[626]], [[674]]–[[678]]674–678 û [[717]]–[[718]]717–718'an de hat dorpêç kirin. Gorî hin kesan mirina Hêrakleios şunda [[Împeratoriya Romaya Rojhelat]] êdî dibe Împeratoriya Bîzansê. Ber mirîna xwe Hêrakleios şuna [[Latînî]] yewnanî kira zimanê fermî. Li ser pereyan, paşnavê împeratorên {{Bi-la|augustus}}, {{Bi-grc|βασιλεύς|basileús|wate=key}} re guhert.
 
Di dawiya [[sedsala 7'an]] de li rojhelat êrîşên misilmanan, li rojava jî êrîşên [[Slav]] û [[Balkan]]an dewam kir. {{Girêdan|Konstans II|el|Κώνστας Β΄|tr|II. Konstans|en|Constans II}} di navbera [[661]]–[[668]]661–668'an de paytext bira {{ill|Siracusa|it||en|Syracuse, Italy}} ({{Bi-grc|Συράκουσαι|Surákousai}}), lê paş ew mir şunda paytext şunda hat anîne Konstantînopolîs e.
 
Li {{Girêdan|Iustinianus II|el|Ιουστινιανός Β´|tr|II. Justinianos|en|Justinian II}} şunda împeratorî ji {{Girêdan|xanedana Hêrakleiosi|el|Δυναστεία του Ηρακλείου|tr|Herakleios Hanedanı|en|Heraclian dynasty}} de derbaza {{Girêdan|xanedana Îsauriyan|el|Δυναστεία των Ισαύρων|tr|İsauria Hanedanı|en|Isaurian dynasty}} bû. Dema Împeratorê herî pêş de ji xanedanê isauriyan {{Girêdan|Leon III|el|Λέων Γ´|tr|III. Leon|en|Leo III the Isaurian}} de dorpêç kirina [[Ereb]]an Konstantînopolîs hat şunda pijiqandin. Lê ew gelek zor di siya [[Agirê Yewnanî]] (ing., Greek Fire) û zivistanakê tund de ancax hat pijiqandin bû.
 
Di [[sedsala 8'an]] dema Leon III de îkonên Xiristîyanî hat qedexe kirin. Di {{Girêdan|Konsûla Nikaia Duyem|en|Second Council of Nicea}} de di [[787]]an787an de şunda serbest kirin.
 
Di [[866]] bi {{Girêdan|Basileios I|en|Basil I}} re text derbaza {{Girêdan|xanedana Makedonî|el|Δυναστεία των Μακεδόνων|tr|Makedon Hanedanı|en|Macedonian dynasty}} bû. Ew dema xanedenê Makedonî de, wek {{Girêdan|Ronesensa Makedonî|en|Macedonian Renaissance}} tê zanîn, xakên Anatoliyê şunda hatin hel girtin. Bin împeratoriya [[Nikêforos II Fokas]] Girava [[Kreta]] hat şunda dest xwe xistin. Dema {{Girêdan|Ioannês I Tzimiskês|en|John I Tzimiskes}} de Sûrî û Felestîn şunda hat dagirkirin. Di dest xanedanê Makedoniyan de împexratoriyê di [[sedsala 10'an]] û destpêkên [[sedsala 11'an]] de dema xweya herî rind dît. Paş di [[987]]an de xwenga împeratorê {{Girêdan|Basileios II|en|Basil II}} bi key rûsî {{Girêdan|Volodimêrê I|ru|Владимир Святославич|en|Vladimir the Great}} re zewiciya şunda Rûsan nêzî bi tunî derbaza [[Ortodoks|Xiristîyaniya ortodoks]] bûn. {{Girêdan|Dêra Rusî|ru|Русская православная церковь|en|Russian Orthodox Church}} hat girêdana {{Girêdan|Dêra Konstantînopolîsê|el|Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία|tr|Rum Ortodoks Kilisesi|en|Greek Orthodox Church}} bû. Basileos II paş şerên bi salan {{Girêdan|Yekem Împeratoriya Bulgarî|bg|Първа българска държава|tr|Birinci Bulgar İmparatorluğu|en|First Bulgarian Empire}} dagir kir. Di [[1018]]'an de Bulgaristan û [[Çemê Dunayê]] ket bin destên Rûm.[[Wêne:Shepherd-byzanz 1000-enhanced 1-1900x1500.jpg|thumb|Rûm ({{Bi-en|Byzantine Empire}}) û Ewropa di 1000'î de]]Dûv di [[1071]]'an de împerator {{Girêdan|Romanos IV Diogenês|en|Romanos IV Diogenes}} {{Girêdan|Cenga Malazgîrt|en|Battle of Manzikert}} hembera siltanê [[Selçûqî|Selçûqan]] {{Girêdan|Alp Arslan|en|Alp Arslan|tr|Alp Arslan}} bin ket û dîl bû re [[Anatolî]] 10 salan de bi piranî ji dest Rûm de derbaza Selçûqan bû. Di [[1075]]'an de dewleta Selçûqiyan bi paytexta Nikaia ([[Îznîk]]) hat saz kirin.
 
=== Seferên Xaçiya ===
[[Wêne:Bizancio1081AD-la.svg|thumb|Împeratoriya Romê di dema Aleksios I Komnênos de {{Nêzîkî}}1081]]
 
Dû binketinî [[Milazgir]] re bi {{Girêdan|xandedana Komnênoi|el|Δυναστεία των Κομνηνών|tr|Komninos Hanedanı|en|Komnenos}} hewlaka ji bo împeratoriyê şunda ra kin he bû. Wê demê li [[Selçuk]]an bêtir [[Norman]]an êrîşa Rûm dikir. {{Girêdan|Aleksios I Komnênos|el|Αλέξιος Α΄ Κομνηνός|tr|I. Aleksios|en|Alexios I Komnenos|fr|Alexis Ier Comnène}} ji bo [[Norman]]an ji [[Wênîs|Wênîsiyan]] re hevkarî kir. Paş di [[1085]]an1085an de împeratorê Normanan {{Girêdan|Robert Guiscard|en|4=fr|6=tr}} û di [[1086]]an1086an de jî siltanê Selçukan [[Silêman Şah]] mir şunda ew hereşeyan ra bûn.
 
Di [[1095]]an de di ji bo [[Orşelîm]]ê ji misilmanan bistînin bi banga împerator Aleksios Kommênos [[Sefera Xaçiyayê Yekem]] hat kirin. Lê ew leşkerên pêş de çû bûn di [[1096]]an de nêzî bi tunî hat kuştin. Li wan şunda heman ordiyakê din hat şandin. Wê carê di [[1097]]–[[1099|1099an]] de Rûm bajarên li rojavaya Anatolî wek [[Nikaia]], [[Efes]], [[Sardîs]] şunda standin.
 
Dema {{Girêdan|Manouêl I Komnênos|el|Μανουήλ Α΄ Κομνηνός|tr|I. Manuil|en|Manuel I Komnenos|ru|Мануил I Комнин}} de [[1147]]–[[1149]]an de [[Sefera Xaçiyayê Duyem]] hat dar xistin. Lê paş di [[1176]]an1176an de di [[Cenga Mîryakefalon]] de hat bin xistin şunda Anatoliya nêzî bi tunî bi dest selçukan ket.
 
{{Girêdan|Aleksios IV Angelos|el|Αλέξιος Δ΄ Άγγελος|tr|IV. Aleksios|en|Alexios IV Angelos}} xast ku [[Sefera Xaçiyayê Çaram]] dar xa jî, wî ji bo textê ji dest bavî xwe bistîna ew wergera ser Konstantînopolîs kir. Bi serweriya [[Wênîs|Wênîsiyan]] di [[1204]]an de [[Şovalye|Şovalyan]] Konstantînopolîs dagir kirin û {{Girêdan|Împeratoriya Latînî|en|Latin Empire}} saz kirin.