Tengava Çanakkaleyê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

'''Tengava Çanakkale''' ({{Bi-tr|Çanakkale Boğazı}}) an '''Dardanellia''' ({{Bi-el|Δαρδανέλλια|Dardanéllia}}), tengava [[DeryaDeryaya EgeEgeyî]] û [[DeryaDeryaya Marmara]] û ser [[Tengava StenbolStembolê]] re jî [[Derya Reş]] digîhînê hev e. Di [[serdema kevnare]] de bi '''Hellespontos''' ({{Bi-grc|Ἑλλήσποντος|Hellḗspontos}}; {{Bi-la|Hellespontus}}) dihat navkirin. Navekê [[Mîtolojiya Yewnanî]] de tê ye.

Ew navbera nîvgirava [[Gelibolu]] ([[Gallipoli]]) û [[AnadoluAnatolya|Anatolyayê]]yê de ye. Tengava Çanakkale 65 km. dirjahiya, navbera 1,3 km û 6 km. de jî firehiya xwe heye. Kûr bûn jî kêmzêda 50 m. ye. Li dor tengavê bajarê [[Çanakkale]] çê bû ye.[[Wêne:Dardanelles map2.png|thumb|Nexşa Tengava Çanakkale]]

Di [[Şerê Pers]] de şahî[[şahanşah]] [[PersÎmperatoriya Hexamenişî]]an, [[Xeşeyerşa I]], [[480 b.z.]] de bi piraka ser HellespontHellespontos re derbaza [[Gelibolu]] ye bûbû. Wek wî [[ÎskenderîÎskenderê Mezin]] [[334 b.z]] jî derbaza [[Anadolu]]Anatolya ye bûbû.

Ew tengava, wek ya [[Tengava Stenbol|Stenbol]], di dîrok de gelek gerîng bû. Bi taybetî [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya RûsRûsî]] di [[Sedsala 19'an]] ji bo wê gelek doz kir. Di [[Şerê Napoleon]] de, bi piştgiriyê [[Brîtanya]], di [[1807]]an de tengav sax kir. Dûv di [[1828]]-[[1829|29an]] de [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya Osmanî]] têk kir şinda, di [[1833]]an de bi [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya Osmanî]] re [[Peymana Hünkar İskelesi]] kir. Gorî wê peymanê [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya Osmanî]] dikir tengavê gorî xwestinê Rûsya [[Keştiya Cenge|keştiyên cengê]] nê welatê dor Deryayê Reş re asê bike. Pê wê peymanê re [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya Rûs]]Rûsî di Derya Reş de sax dest xwe xwist.

Dûv Rûsya saxa tengavê dest xwe xwist [[1841]]an de, [[Brîtanya]], [[Awûstûrya]], [[Fransa]], [[PrusyaPrûsya]] zordest li Rûsya kirin ku bila keştiyên cengêyê [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya Osmanî]] tenê dema aşitîye de derbaz bin. Di [[1853]]an de dema [[Cenga Kirim]] de keştiyên [[Fransa]] û [[Brîtanya]] ji bo piştgirtîye ji [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya Osmanî]] re bikin di tengavê re derbaz bûn. Dûv bin xistina Rûsya di [[1856]]de di [[Komcivîna Paris]] de Derya Reş keştiyên cengê gişkan re hat asê kirin.

Dema [[Şerê Cîhan yê Yekemîn]] de [[Dijwarên Dubendî]] jî ji bo saxê wir dest xwe xin êrîşa wir kirin. Di [[1915]]an di [[Cenga Çanakkale]] de [[Dijwarên Dubendî]] azmûn kirin ku derbaz kin jî paş him wan him [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya Osmanî]] êpê berze dan şinda dest jê wir kişandin.

Paş [[Şerê Cîhanî yê Yekemîn]] de [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya Osmanî]] hat bin xistin şinda [[1920]]an de bi [[Peymana SevrSevrê]] dor tengavê hat bê leşker kirin. Bi [[Peymana LozanLozanê]] de [[1923]]an de sax hat dane dest Tirkiye jî ew ji keştiyên gîşkan re hat pas hîştin.